وسواس در دوران کرونا، درمانی دارد؟

باورتان می‌شود که مغزتان می‌تواند به شما دروغ بگوید ! وقتی احساساتی را تجربه می‌کنید که حقیقی نیست و افکاری تمام رفتارهایتان را کنترل می‌کند که مبتنی بر واقعیت نیست، تسلیم دروغ‌گویی مغزتان شده‌اید.

وقتی به اختلال وسواس فکری- عملی مبتلا هستید، احساس‌تان به شما دروغ می‌گوید، زیرا سیستم هشداردهنده مغزتان به‌طور صحیح کار نمی‌کند و مدام هشدار می‌دهد در خطر هستید. در حالی که این گونه نیست. دوران همه‌گیری کووید-19 فرصتی استثنایی برای انفجار رفتارهای ناشی از اختلال وسواسی بوده است؛ رفتارهایی که در قالب ترس از بیمار شدن به‌دلیل خطر وجود آلودگی ناشی از ویروس کووید-19 در همه جا، شدت گرفته است. بروز این نوع اختلالات فکری و رفتاری در بسیاری از افراد در ماه‌های اخیر موجب شد با دکتر پیمان حسنی ابهریان، متخصص علوم اعصاب شناختی و عضو هیات علمی پزوهشکده علوم شناختی گفت‌وگو کنیم.

نشانه‌های وسواس بیمارگونه به تمیزی در دوران کرونا چیست؟

وسواس بیمارگونه را باید از وسواس فکری و عملی تفکیک کرد. وسواس بیمارگونه اگر در سطح فکر شخص باشد برای کاهش اضطرابش به یک سری اعمال دست می‌زند که می‌تواند خود را به شکل‌های مختلف نشان دهد.طی دوران شیوع کووید-19 تظاهراتی که بیشتر دیده می‌شود، وسواس در مورد این است که نکند شخص به بیماری کرونا مبتلا شود یا این‌که محیط زندگی اش آلوده باشد و این‌که چطور باید دقت کند و وسواس بیشتری به خرج دهد تا آلودگی را از محیط اطرافش حذف کند.

به بیان دیگر وسواس فکری منجر به بیشتر شدن رفتارهای وسواسی می‌شود و افرادی که از بیرون اینها را می‌بینند، متوجه می‌شوند این افراد تمرکز بیشتری بر تمیزی و رعایت پروتکل‌های بهداشتی دارند.

لزوما رعایت بهداشت وسایل و سطوح در این دوران نشانه وسواس است یا باید به شاخص‌های رفتاری و فکری شخص برای تایید بیمارگونه‌بودن رفتارش هم توجه کرد؟

خیر، به‌آسانی نمی‌توان برچسب وسواس را به هر کسی که دستورالعمل‌های بهداشتی را به‌دقت رعایت می‌کند، وارد کرد.زیرا شاخص‌های رفتاری و فکری به‌صورتی که در کارکردهای روزانه یک فرد اختلال ایجاد کند باید در افراد مبتلا به وسواس وجود داشته باشد. همچنین بخش بزرگی از رعایت اصول بهداشتی در دوران شیوع کرونا را افراد به صورت مشاهده‌ای به‌‎هم انتقال می‌دهند، به‌خصوص در کودکان این الگوبرداری از پدر و مادر دیده می‌شود که به‌صورت افراطی از مواد ضدعفونی‌کننده استفاده می‌کنند.

نشانه‌های تایید شده اختلال وسواس چیست؟

کسی که مبتلا به اختلال وسواس است قطعا پیش از دوران شیوع کرونا هم نشانه‌ای از رفتار وسواسی نسبت به تمیزی نشان داده است. این‌که بخواهند با این رفتارها سطح اضطراب‌شان را پایین بیاورند و به نظم و ترتیب محیط‌شان خیلی اهمیت دهند.

از سوی دیگر بحث ژنتیک هم در اختلال وسواس بسیار مطرح است و در خانواده این افراد معمولا می‌توان رواج این نوع رفتارها را دید. به‌علاوه این افراد خودشان هم پس از مدتی از رفتارهای وسواسی‌شان خسته می شوند.

با این تفاسیر، افراد مبتلا به وسواس با شست‌وشوی بیشتر یا توجه بیشتر به نکات بهداشتی به آرامش می‌رسند؟

این افراد به آرامش کاذب می‌رسند و دوباره با حضور در محیط‌ها یا قرارگرفتن در معرض آلودگی‌ها، وسواس به‌صورت حمله‌های شدیدتر در این افراد بروز پیدا می‌کند.

این نوع رفتارها به پیگیری درمانی نیاز دارد؟

بله قطعا! هرچه از سنین پایین‌تر این پیگیری‌های درمانی شروع شود نتیجه‌بخش‌تر خواهد بود. رفتارها و افکار وسواسی، الگوهایی هستند که مدام در طول زندگی تکرار می‌شود و اگر بتوانیم در روند چرخش این الگو در سطح فکر و رفتار تغییر ایجاد کنیم خیلی کمک می‌کنیم به این افراد تا جلوی هجوم این افکار و رفتارهای وابسته به آن را بگیرند.

درمان وسواس به تمیزی صرفا از طریق رفتاردرمانی و مشاوره ممکن است یا به مصرف دارو نیاز دارد؟

اگر افراد دچار تشخیص اختلال شوند بدون مصرف دارو به‌سختی می‌توانند به تغییراتی که لازم است دست پیدا کنند. دارودرمانی به‌شدت به درمان کمک می‌کند و از آنجا که اختلال وسواس، زمینه زیستی دارد قطعا روی سیستم عصبی اثرات خود را گذاشته و نیاز به مصرف دارو بسیار مهم است.

آیا اختلال وسواس فقط به تمیزی خلاصه می‌شود یا در این افراد در رفتارهای دیگرشان هم نمود می‌یابد؟

خیر. صرفا مربوط به تمیزی نیست.

بلکه می‌تواند نسبت به نجسی و پاکی، نظم و ترتیب، تقارن در محیط، نسبت به مسائل جنسی، احساس گناه و حساسیت‌های مذهبی باشد. مواردی که در وسواس فکری می‌گنجد بسیار زیاد است و وقتی فردی دچار آن می‌شود بیشتر تفسیری که به آن موضوع اضطراب برانگیز می‌دهد برایش اهمیت دارد.

چه توصیه‌ای به اطرافیان چنین افرادی برای کمک به بهبود رفتار شخص وسواسی دارید؟

اطرافیان مسلما برای این‌که خودشان تحت تأثیر این افراد قرار نگیرند و الگوهای وی را تکرار نکنند باید یکسری خودمراقبتی‌هایی را با آموزش یاد بگیرند. از سوی دیگر برای بهبود رفتار شخص وسواسی این‌که اضطراب محیطش کمتر باشد و آموزش‌هایی بگیرد درباره این‌که رفتاری که می‌آید سراغ شان چقدر مبتنی بر واقعیت‌های زندگی است، بسیار موثر خواهد بود.

بی‌توجهی به درمان این نوع وسواس چه تبعاتی از نظر اختلالات دیگر روان دارد؟

با توجه به این‌که وسواس فکری بسیار شایع است و این افراد در واقعیت‌سنجی مشکل دارند، افکارشان مبتنی بر واقعیت نیست. یعنی اگر جلوی این افکار گرفته نشود ممکن است به سمت هذیان یا اسکیزوفرنی برود و اختلالات شدید روانپزشکی را به‌دنبال داشته باشد. پس این اختلال، علاوه بر روان درمانی بطور جدی نیازمند دارودرمانی است تا به افراد دچار اختلال وسواس کمک شود تا هم بتوانند افکارشان را کنترل کنند و هم شواهدی مبتنی بر واقعیت داشته باشند.