آماده سازی کلاس اولی ها، سیزده نکته مهم

نی نی بان: این‌که چگونه صبح اول مهر از خواب بیدار شدیم، صبحانه خوردیم، لباس‌های نو را پوشیدیم و دست در دست بزرگ‌تر به مدرسه رفتیم . آنجا به ما گفتند از امروز تو شاگرد کلاس اول مدرسه هستی و ما شدیم کلاس اولی. آن روزها آنقدر کوچک بودیم و تجربیاتمان محدود که براحتی و شاید بسختی می‌پذیرفتیم آنچه را برایمان ترتیب داده شده بود و چاره‌ای جز این نبود. گمان نمی‌برم چیزی بیش از این در ذهن ما باقی مانده باشد؛ ولی تردیدی نیست که مدرسه رفتن چیزی فراتر از کیف و کتاب نو و مراسم جشن تلقین کلاس اولی شدن است. نکته‌ای که شاید کمتر به آن اندیشیده شده باشد .

ورود به کلاس اول تجربه‌ای جدید و مرحله‌ای حساس از دوران زندگی هر فرد به حساب می‌آید؛ تجربه ای که تاثیر مستقیم و عمیقی در تعیین سرنوشت و آینده دارد. ۶سالگی که آغاز آموزش رسمی‌ است، شروع یکی از مراحل رشد کودک هم است. طبق نظر متخصصان، مراحل مختلف رشد پیوستگی و ارتباط دارند که جدا کردن آنها در عمل غیرممکن است. رشد جریانی است که هر مرحله‌اش ویژگی‌ها، بحران‌ها، کمال و بلوغ خاص خود را دارد و هر مرحله از رشد بر پایه مراحل قبلی و زمینه‌ساز مراحل بعدی است. با این تفاسیر، مساله‌ای که در اولین برخورد با کودک کلاس اولی با آن مواجه می‌شویم، آمادگی او برای ورود به مدرسه است و شامل همه جنبه‌هایی می‌شود که به نوعی با کودک ارتباط پیدا می‌کنند: کودک، پدر و مادر، معلم و مدرسه .

دکتر مهرانگیر شعاع کاظمی،‌ ‌مشاور و مدرس دانشگاه، آمادگی و ورود به مدرسه را این‌گونه توضیح می‌دهد: همواره اولین چیزی که در متون روان‌شناسی و تربیتی به آن توجه می‌شود سن کودک است که ۷ سال را تمامی‌ متخصصان تعلیم و تربیت به عنوان سن آمادگی برای یادگیری خواندن و نوشتن قبول دارند. پس از بعد سنی، شرایط جسمی‌ و فیزیکی کودک مطرح می‌شود؛ چیزی که در مدارس ما کمتر به آن توجه می‌کنند. شرایط فیزیکی یعنی این‌که اطلاعاتی در مورد قد، وزن و سلامت جسمی‌ و بیماری‌های احتمالی کودک داشته باشیم، مثلا آیا کودک تحمل نشستن در کلاس را دارد یا آستانه توجه کودک به چه میزان است؟ معمولا معلمان بر اساس یک چارچوب ذهنی از قبل تعیین‌شده وارد کلاس می‌شوند و تصور می‌کنند باید مقدار حجم درسی را تا زمان معینی به بچه‌ها آموزش دهند، ولی از توجه به ویژگی‌ها و توانایی‌های هر کودک و میزان آمادگی فیزیکی و روانی آنها غافل می‌مانند. این‌که آیا کودک کلاس اولی علاوه بر سن، رشد ذهنی لازم را نیز به دست آورده یا نه باید مورد توجه معلم باشد. دکتر کاظمی ‌به داشتن برخی توانایی‌ها، امکانات و مهارت‌هایی نیز اشاره می‌کند که فراگیری آنها باید از سنین پیش از ورود به مدرسه، حتی نوزادی شروع شده باشد، مثل احساس امنیتی که از دوره شیرخوارگی با رسیدگی و مراقبت‌های بموقع و به اندازه مادر درباره شیر خوردن، نظافت و... در کودک ایجاد می‌شود یا دوره انتظار که کودک در ۳سالگی آن را فرامی‌گیرد و می‌تواند این مساله را درک کند که مادر پس از ترک او دوباره باز خواهد گشت و می‌تواند تا بازگشت او منتظر بماند و در نهایت به گذراندن دوره پیش دبستانی به لحاظ آموزش‌های غیررسمی‌، فضای آزاد و شادتر در یادگرفتن بعضی مهارت‌های مقدماتی خواندن و نوشتن، تربیت حواس و مهارت‌های حرکتی تاکید می‌کند .

خانواده اولین بستر و عامل رشد و پرورش قوای مختلف کودک به حساب می‌آید. پدر و مادر با روش‌های تربیتی و ارتباطی خود شرایط و مقدمات پرورش استعدادهای درونی کودک را فراهم می‌کنند و هرچه خود را بیشتر به توانایی‌ها و مهارت‌های لازم برای فرزندپروری مجهز کرده باشند بهتر و موثرتر از عهده این کار برخواهند آمد. ورود به مدرسه نیز نه‌تنها آمادگی کودک، که آمادگی پدر و مادر را نیز می‌طلبد؛ یعنی والدین آماده می‌توانند در کودک آمادگی ایجاد کنند .

مرضیه شاه کرمی‌،‌ کارشناس و مدرس آموزش خانواده، نگرانی‌ها و حتی طرز تفکر و نگاه والدین به سیستم آموزشی را جزو عوامل تاثیرگذار در روند آماده‌سازی کودک به حساب می‌آورد و عنوان می‌کند این نگرانی‌ها از سوی پدر و مادر به طور غیرمستقیم به بچه‌ها منتقل می‌شود. وقتی ما گاهی از شرایط مدرسه بدگویی می‌کنیم، تجربیات تلخمان را از دوران مدرسه تعریف ‌کرده‌‌ایم یا از دوگانگی که در سیستم آموزشی وجود دارد، در حالی که کودک قدرت درک و تحمل چنین مسائلی را ندارد و ذهنیتی از مدرسه به او می‌دهیم که پیش خودش فکر کند برای چه من باید به چنین جای بدی بروم! در واقع پدر و مادر باید پیش از رفتن به مدرسه نگرانی‌هایی که نسبت به دوست‌یابی، محیط مدرسه، تکالیف مدرسه و هرچه کودک را نگران می‌کند، برطرف، از رفتار و کردار خود حذف و از انتقال آن به کودک جلوگیری کنند .

نکته دیگری که شاه کرمی ‌به آن اشاره می‌کند آمادگی جداشدن چه پیش از مدرسه و چه پس از مدرسه است که باید میان پدر و مادر و کودک ایجاد شود؛ یعنی پدر و مادری که مهارت‌هایی به بچه می‌آموزند، این اعتماد به نفس را در او ایجاد می‌کنند و ضرورت وجود استقلال و توانایی جداشدن از خانواده را به عنوان یک نیاز درک کرده، فرصت‌هایی فراهم می‌‌آورند که کودک بتواند ساعاتی دور از والدین باشد و این تجربه را کسب کند که عدم حضور یا خروج آنها از خانه برای ساعاتی، نه تنها اتفاقی به وجود نمی‌‌آورد، بلکه شاید پس از آن به بهتر شدن روابط میان آنها نیز منجر بشود .

اگرچه ورود به مدرسه به معنی فراگرفتن برخی مهارت‌ها، عادات و فرصت‌های آموزشی و یادگیری مختلف است، ولی کسانی می‌توانند بخوبی از این موقعیت‌ها بهره ببرند که پیش‌زمینه و آمادگی ورود به این مرحله را داشته باشند. در این میان مادران نقش ویژه‌ای در ایجاد این شرایط دارند و داشتن برنامه‌ای آگاهانه برای کودک در سنین مختلف و در نظر گرفتن ویژگی‌ها و نیازهای مختلف کودک در شرایط گوناگون، وظیفه مادر است. شاه کرمی‌ ایجاد عادات مطلوب مثل مطالعه و یادگیری، مسوولیت‌پذیری، پشتکار در انجام کارها، تمرکز و دقت در گوش دادن، احترام به دیگران و نیز بالا بردن توانایی کودک در خوب گوش دادن، تقویت شنوایی و قوه گفتاری و مهم‌تر از همه، انجام و عمل این نکات توسط خود والدین را در فراگیری و درونی شدن این موارد توسط کودک بسیار موثر می‌داند و به نقش مادر در برنامه‌ریزی برای ایجاد این عادات تاکید می‌کند و می‌افزاید: مادر با توجه به این نکته که من یک بچه کلاس اولی دارم پس باید در سیستم زندگی خود آن را مد نظر قرار دهم و در مهمانی رفتن، زمان خوابیدن و بیدار شدن، گردش و تفریح و تغذیه و... برنامه‌ریزی جدید داشته باشم، چرا که هرچه برنامه بهتری داشته باشم مشکلات کودک من در تحصیل چه در سال اول و چه سال‌های بعد کمتر خواهد بود، عادات خوب و مفیدی در کودک به وجود می‌آورد و با ایجاد این عادات، آسیب‌پذیری کودک را در شرایط و موقعیت‌های جدید کمتر می‌کند .

با نزدیک شدن به روزهای شروع مدرسه، آمادگی ورود به کلاس اول ابعاد جدیدتر و فشرده‌تری به خود می‌گیرد، علاوه بر این‌که ایجاد آمادگی با شروع مدرسه به اتمام نمی‌رسد، بلکه جنبه‌های دیگری نیز به آن اضافه می‌شود. پس توصیه می‌کنیم از همین امروز شروع کنید و هر آنچه را در مورد کودک خود انجام نداده‌اید یا کمتر توجه کرده‌اید، با کودک خود تمرین کنید .

۱- نگرانی‌هایتان را از مدرسه و محیط آموزشی آن برطرف کنید. کودک را از شرایطی که ایجاد نگرانی می‌کند دور کنید و بدانید با برخورد آرام، منطقی و خالی از ترس شما با مدرسه، کودک نیز با آرامش بیشتری موقعیت جدید را می‌پذیرد .

۲- یادگیری را امری شیرین و لذت‌بخش نشان دهید. پدر و مادری که با فراگرفتن چیزی جدید شاد و خوشحال می‌شوند و این شادی را در محیط خانه نشان می‌دهند به کودک می‌آموزند که یادگیری و کشف، همه را خوشحال می‌کند و اصولا موضوعی جذاب و خوشایند است. در واقع با انگیزه‌های دورنی کودک را به یادگیری تشویق می‌کنند .

۳- کودکتان را برای داشتن پشتکار به منظور انجام کارهای مختلف آماده کنید. کارهای ساده خانه را انتخاب کنید و انجام آن را به عهده کودک بگذارید و موقعیتی فراهم آورید تا کودک بتواند با موفقیت، آن کار را به سرانجام برساند. این کار علاوه بر ایجاد حس مسوولیت، اعتماد به نفس و انگیزه کودک را برای پیگیری و انجام کارهایی که به عهده او گذاشته می‌شود، بالا می‌برد .

۴- توجه داشته باشید برای ایجاد عادت مطالعه در کودک، هیچ‌چیز موثرتر از وجود پدر و مادری نیست که در حضور و همراه با کودک مطالعه می‌کنند و مطالعه را امری لذت‌بخش نشان می‌دهند .

۵- با کودکانتان صحبت کنید، به صحبت‌های آنها گوش دهید، قصه بخوانید و در مورد آن به گفتگوی دوطرفه بنشینید. با این کار مهارت کودکتان را در نشستن، گوش دادن، صحبت کردن و دقت و تمرکز افزایش می‌دهید .

۶- اضافه شدن فعالیت‌های مدرسه نباید به حذف شدن دیگر نیازهای کودک مثل بازی، گردش یا تماشای تلویزیون منجر شود، بلکه انجام تکالیف مدرسه باید در کنار دیگر نیازها و علایق کودک برنامه‌ریزی شود و این برنامه را شرایط و وضعیت داخل خانواده شما مشخص می‌کند و هیچ برنامه ثابت و قطعی در این مورد وجود ندارد .

۷- در انجام تکالیف کودک بخصوص در روزهای اول مدرسه با او همراهی کنید بدون این‌که به جای او کارهایش را انجام دهید. به او کمک کنید در برنامه‌های درسی‌اش مزه موفقیت را بچشد پیش از این‌که با عدم موفقیت مواجه شود و کارهایش را با شادی و خوشحالی انجام دهد. در این میان ویژگی‌های خاص کودک خودتان را در نظر داشته باشید .

۸- با ایجاد علاقه نسبت به کارهای مربوط به کودکتان می‌توانید یار و همراه خوبی برای او باشید و به طور غیرمستقیم او را به انجام وظایفش ترغیب کنید .

۹- به فرزندتان اطمینان دهید در زمان‌هایی که او در خانه نیست اتفاق خاص و جذابی در خانه نمی‌افتد. در این صورت فرزندتان با خیال راحت‌تر ساعات حضور در مدرسه را می‌پذیرد .

۱۰- پیش از شروع مدرسه، کودک را با محیط مدرسه، کلاس‌ها، دفتر مدیر و معلمان و دیگر کارکنان مدرسه آشنا کنید و به او یاد دهید در صورت هرگونه نیاز به چه شخصی در مدرسه باید مراجعه کند. با این کار ترس و نگرانی فرزندتان را از محیط و افراد ناشناخته مدرسه از بین می‌برید .

۱۱- در مورد اطلاع از وضعیت کودکتان در مدرسه یا گفتگو با معلم فرزندتان طبق هماهنگی و برنامه معلم عمل کنید. حضور بیش از حد یا به فاصله طولانی، نتیجه‌ای برای شما به دنبال نخواهد داشت. نقش خودتان را به عنوان پدر و مادر در نظر داشته باشید و وظایف معلم و مدیر را به دوش خود آنها بگذارید .

۱۲- در صورت مخالفت یا راضی نبودن ازبرنامه‌ها و دیگر مسائل کلاس و مدرسه، نزد کودکتان شکایت نکنید، بلکه به طور مستقیم با معلم گفتگو و دلایل خودتان را بیان کنید و دلایل معلم را نیز بشنوید. این کار نه تنها به صمیمیت و بالا رفتن کیفیت روابط شما با مدرسه کمک می‌کند، بلکه به حفظ حرمت و جایگاه معلم و در نتیجه حرف شنوی کودکتان از آموزگارش منجر می‌شود .

۱۳- در کنار همه این نکات، روز اول مدرسه را به روزی خاص تبدیل کنید . برنامه‌هایی ترتیب دهید که کودک به آن علاقه ویژه دارد یا کار جذابی که تا به حال انجام نداده است، برایش ترتیب دهید. داشتن خاطره خوش از رفتن به مدرسه، مهم‌ترین تجربه‌ای است که باید به دنبال ایجاد آن باشی