شرایط سرپرستی فرزند خوانده، چگونه است؟

بیش از هشت هزار خانواده براى حضانت از کودکان بى سرپرست سازمان بهزیستى اعلام آمادگى کرده اند، اما به علت وجود موانع قانونى فقط به یک هزار نفر در سال فرزند سپرده مى شود که این مسئله موجب شده است مسئولان سازمان بهزیستى با همکارى قوه قضائیه قوانین مربوط به سرپرستى کودکان سازمان بهزیستى را با هدف رفع این موانع بازنگرى کنند. در حال حاضر نیز پیش نویس لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان فاقد سرپرست تدوین و به هیأت دولت ارسال شده است. در این باره «حمیدرضا الوند» مدیرکل دفتر شبه خانواده سازمان بهزیستى به پرسش هاى «ایران» پاسخ مى دهد .
لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان بدون سرپرست مدت هاست که در سازمان بهزیستى کشور مطرح شده است. چه ضرورتى براى تدوین و اصلاح این قانون در کشور وجود داشت
ملاک عمل براى حضانت کودکان بى سرپرست قانون سال ۱۳۵۳ است. این قانون قدیمى است و مفاد آن براى آن زمان مناسب بوده، اما هم اکنون بسیارى از موارد این قانون براى جامعه امروزى کاربرد ندارد . بر همین اساس، سازمان بهزیستى براى حمایت از حقوق کودکان بى سرپرست، با همکارى شوراى عالى توسعه قضایى قانون سال ۵۳ را بازنگرى کرد. همچنین براى رسیدگى به امر سرپرستى کودکان تحت پوشش سازمان بهزیستى کارگروهى در قوه قضائیه تشکیل شد که این کارگروه همه مفاد قانونى حمایت از کودکان و نوجوانان بى سرپرست را در ۵۰ جلسه کارشناسى با قضات عالیرتبه کشور و متخصصان مورد بررسى قرار داد. در این بازنگرى سعى شد تا ماده هاى قانونى به گونه اى اصلاح شود که ورود فرزندان به خانواده هاى متقاضى تسهیل شود و افرادى که خواهان گرفتن فرزند از سازمان بهزیستى کشور هستند، به راحتى و بدون موانع قانونى قبلى بتوانند سرپرستى کودک را بر عهده گیرند. بر این اساس پیش نویس قانون جدید آماده و به هیأت دولت ارسال شد .
در پیش نویس لایحه جدید چه مواردى تغییر یافته تا حضانت کودکان بى سرپرست از سوى خانواده ها آسانتر شود
سیاست اصلى مسئولان بهزیستى زمینه سازى ورود کودکان به داخل خانواده است. قانون سال ۵۳ شرایط فرزند خواندگى را براى خانواده بسیار سخت مى کرد، به عنوان نمونه قانون سال ۵۳ عنوان مى کرد هر زن و شوهرى که مقیم ایران است و پنج سال از ازدواج آنان گذشته و بدون فرزندند، مى توانند با توافق یکدیگر سرپرستى کودک را بر عهده بگیرند. همچنین بر اساس قانون سال ۵۳ حداقل سن براى حضانت فرزند ۳۰ سال است. اما قانونگذار حداکثر سن والدین را مشخص نکرده است و زن یا مرد در سن ۷۰ سالگى هم که باشند، مى توانند سرپرستى کودکى را بر عهده بگیرند. اما در قانون جدید، سن را حداکثر ۵۰ سال قرار داده ایم و بر اساس پیش نویس قانون جدید، خانواده هایى که یک فرزند هم دارند، مى توانند سرپرستى کودک بى سرپرست را قبول کنند. همچنین زنان بدون همسر که داراى شرایط اجتماعى و اقتصادى مناسبى باشند هم مى توانند متقاضى این کودکان باشند. در این پیش نویس آمده است چنانچه به تشخیص سازمان پزشکى قانونى، امکان بچه دار شدن زوجین وجود نداشته باشد، درخواست کنندگان از رعایت شرایط مدت پنج سال مقرر این ماده معاف مى شوند .
در حال حاضر چند درصد کودکان تحت پوشش سازمان بهزیستى بدون سرپرست هستند
۸۵ درصد فرزندان تحت پوشش سازمان بهزیستى سرپرست مؤثر و باصلاحیت ندارند و بر اساس حکم قانون ولایت قهرى غیر قابل سلب است. این ۸۵ درصد، کودکانى هستند که قابلیت واگذارى سرپرستى دائم تحت عنوان فرزندخوانده را ندارند . اما مابقى این کودکان که پدر، مادر یا جد پدرى ندارند و با توجه به بررسى کارشناسان، هیچ کدام از اقوام و بستگان آنان شناخته شده نیستند، قابل واگذارى اند .
وضع این ۸۵ درصد که غیر قابل واگذارى به خانواده هستند، چه مى شود
این کودکان شرایط فرزندخواندگى دائم را ندارند. در ماده ۱۱۸۷۵ قانون مدنى آمده است هرگاه ولى قهرى منحصر به واسطه غیبت یا حبس یا به هر علتى نتواند به امور مولى علیه رسیدگى کند و کسى را هم از طرف خود معین نکرده باشد، حاکم یک نفر امین را به پیشنهاد مدعى العموم براى تصدى و اداره اموال مولى علیه و دیگر امور راجع به او موقتاً معین خواهد کرد. بسیارى از قضات در کشور یا اعتقاد به بحث امین موقت ندارند یا امین موقت را مربوط به اداره اموال مى دانند. در قانون پیش نویس جدید حضانت امین موقت را براى این کودکان مشخص کرده ایم .
بحث امین موقت براى کودکان در حال حاضر اجرا مى شود
براى اجراى این قانون، مسائل قانونى، فرهنگى و موانع رفتارى و دینى وجود دارد . باید گفت که معمولاً حسن مالکیت شخصى در رفتارهاى مردم بسیار زیاد است و این وضع درباره سرپرستى کودکان هم نمود پیدا مى کند. خانواده تمایل دارند فرزندانى را به سرپرستى قبول کنند که صاحب آن کودک باشند. مردم به هیچ عنوان تمایل سرپرستى کودکان را به صورت موقت ندارند. البته بسیارى از افراد هم مسائل شرعى را در نظر مى گیرند و معتقدند به لحاظ رفتار دینى نباید کودکى را به سرپرستى موقت قبول کرد .
فکر مى کنید این قانون چه زمانى اجرایى شود
هم اکنون کلیات لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان فاقد سرپرست در کمیسیون اصلى لوایح دولت به تصویب رسیده است و جزئیات آن هم در این کمیسیون در حال تصویب است. البته ما از مسئولان مى خواهیم که بررسى جزئیات این قانون را سریع تر انجام دهند تا شرایط براى خانواده ها آسان تر شود .
این قانون فقط به خانواده هایى مربوط مى شود که در ایران زندگى مى کنند
خیر . همسر افراد ایرانى و افرادى که به موجب قانون تابعیت ایرانى دارند و همچنین خارجیان مقیم ایران مى توانند سرپرستى کودکان و نوجوانان مشمول این قانون را با رعایت مقررات برعهده گیرند .
ایرانیان مقیم خارج به چه نحو مى توانند تقاضاى خود را ارائه دهند
ایرانیان مقیم خارج از کشور مى توانند تقاضاى سرپرستى خود را رسماً از طریق سفارتخانه یا دفاتر حفاظت از منافع جمهورى اسلامى ایران به سازمان بهزیستى ارسال کنند. سفارتخانه ها یا دفاتر مذکور مکلفند در اجراى این قانون، با سازمان بهزیستى و دادگاه صالح همکارى کنند .
چه شرایطى براى درخواست کنندگان سرپرستى در نظر گرفته شده است
نداشتن محکومیت جزایى مؤثر با رعایت موارد مقرر در قانون مجازات اسلامى، تمکن مالى درخواست کننده، سلامت جسمى و روانى براى نگهدارى و تربیت کودکان و نوجوانان، نداشتن اعتیاد، برخوردارى از صلاحیت اخلاقى، توانایى نگهدارى و تربیت افراد تحت سرپرستى و ابتلا نداشتن به بیمارى هاى واگیردار یا صعب العلاج از جمله شرایطى است که براى متقاضیان سرپرستى این کودکان در نظر گرفته شده است .
بسیارى از خانواده ها خواهان سرپرستى کودکان از سازمان بهزیستى اند اما به علت این که مدت ها پشت درهاى بسته این سازمان مى مانند، از گرفتن بچه منصرف مى شوند یا به استان هاى دیگر مراجعه مى کنند. علت این همه تعلل براى دادن کودک به خانواده ها چیست
تنها حدود ۱۵ درصد کودکان شرایط واگذارى به خانواده ها را دارند. از این تعداد ۳ تا ۴ درصد آنان معلول و ۱۱ درصد در سلامت جسمى و روانى کامل به سر مى برند. هر سال حدود هزار تا ۱۱۰۰ نفر از کودکان به خانواده ها سپرده مى شوند اما باید گفت که در کشور به ازاى هر یک فرزند ۷ ‎ / ۵ نفر متقاضى وجود دارد. یکى از علت هایى که برخى خانواده ها براى سرپرستى کودکان پشت نوبت مى مانند، این است که تعداد کودکانى که همه شرایط واگذارى به خانواده را دارند، بسیار کم است. همچنین بسیارى از خانواده ها به علت نوع نگرش و فرهنگى که دارند، متقاضى فرزند دختر هستند. این موضوع موجب شده است که بسیارى از آنان در نوبت گرفتن کودک بمانند. البته باید گفت مسئولان سازمان بهزیستى به آینده کودکان فکر مى کنند به همین علت سعى دارند بهترین پدر و مادر را براى کودک انتخاب کنند .
خانواده ها بیشتر خواهان چه کودکانى و در چه سنى هستند
متقاضیان بیشتر خواهان فرزندان زیر یک سال و دختر هستند .
آیا بعد از واگذارى کودک به خانواده روى نوع رفتار اعضاى خانواده با او و تربیت او نظارتى صورت مى گیرد یا نه
وقتى زن و مرد تمام شرایط مناسب را براى سرپرستى کودک داشته باشند، سازمان بهزیستى سرپرستى کودک را به طور موقت تا شش ماه به خانواده مى دهد. چنانچه مشکل خاصى براى کودک در این مدت پیش نیاید و در حقیقت وضع بهداشت روانى و جسمانى کودک مناسب باشد، رأى قطعى حضانت دائم به خانواده داده مى شود. بعد از حضانت دائم هم کمیته فرزندخواندگى استان به طورى که امنیت خانواده و کودک به خطر نیفتد، وضع سرپرستى کودک را پیگیرى مى کند و اگر مشکلى براى کودک در این مدت ایجاد شود، به وضع کودک رسیدگى مى شود .