شاعر کودک و نوجوان، پل ارتباط با دنیای بزرگترها

فارس: یک شاعر گفت: شعر کودک پل ارتباطی شیرین و ظریف و سرسبزی است که دنیای بزرگترها را به دنیای بچه پیوند می‌دهد

رودابه حمزه‌ای سرودن شعر را از ۱۳ سالگی شروع کرده است. در ابتدا شعرهایش در روزنامه‌ها و مجلات سروش نوجوان، کودک و سوره چاپ می‌شد .
وی صاحب کتاب‌های: کلبه‌ی کوچک شاپرک‌ها - خِیال صورتی - از انار تا خدا - شاپرک میوه آسمان است - آموزش الفبا به صورت شعری این جوجه اردک گم شده! - ترانه‌هاِ عابر پیاده با شرکت مورچه صاف و ساده- ترانه‌های شهروند کوچک با شرکت یک اردک بانمک - توپ آسمان - نویسنده‌ی برنامه فتیله مجله تعطیله- آقاجون سلیمان .

* تعریف شما از شعر کودک چیست؟

* حمزه‌ای: شعر کودک پل ارتباطی شیرین و ظریف و سرسبزی است که دنیای بزرگترها را به دنیای بچه پیوند می‌دهد .

* ضرورت سرودن شعر برای کودک چیست؟ و کارکرد آن چیست؟

حمزه‌ای‌: به نظر من بهترین زبان برای گفتگو با کودک، شعر است. ما با شعر و ادبیات می‌توانیم با کودک ارتباط برقرار کنیم. پیام‌های خودمان را هنرمندانه به او بدهیم. ناشناخته‌ها را برایش هویدا کنیم. یک دنیای رویایی و زیبا در ذهنش بسازیم و در آخرین مرحله با شعر می‌شود به کودک مفاهیم را آموزش داد. شعر کمک به شکل‌گیری عاطفه کودک می‌کند. حتی تخیل کودک را از زندگی پیرامونش قوی‌تر می‌کند و نگاهش را به اطراف دقیق‌تر مِی‌کند .

* ویژگی های شعر کودک چیست؟

حمزه‌ای :شعر کودک از نظر میزان واژه، دایره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ِی محدودی دارد. دنیای بچه‌ها خاص است. آن‌ها مثل نواری خام هستند که ما آن را شکل می‌دهیم. در شعر کودک باید به او کمک شود که پیرامون و دنیایش را بشناسد ولی در شعر بزرگسال، نیازی به این امر نیست. او رشد یافته و کامل است و دنیا را تحلیل می‌کند .
دنیای بچه‌ها زلال است. باید با آن‌ها با صداقت صحبت کنم و اگر ا‌ین طور نباشد، شعر ما را نمی‌پسندند و ناخودآگاه آن را جذب نمی‌کنند .
زبان شعر کودک، روان است. تصاویر عینی هستند و عین در شعر کودک بسیار قوی است .
تصاویری که به بچه‌ها ارایه می‌دهیم باید عینی و محسوس و قابل لمس باشند. تصاویر شعر باید با واقعیت بیرونی قابل تطبیق باشد و برای کودک قابل تجربه باشد. ربط منطقی و دلیل درست در تشبیه‌های شعر باید خیلی مورد دقت قرار گیرد .

* قالب‌های رایج و متداول در شعر کودک چیست؟

حمزه‌ای :رایج‌ترین قالب در شعر کودک، چهارپاره است. همه‌ی قالب‌ها می‌توانند برای کودکان به کارگرفته شوند اما چارپاره متداول‌تر از همه است. اما شعر نو در ادبِیات کودک، توفیق خاصی نداشته است. چون کودک و خصوصاً خردسال علاقمند به ریتم و موسیقی و وزن است. مصراع‌های شعر کودک باید کوتاه باشند و ضرب اهنگ و ریتم جذاب باشد .

* دشواری‌های شاعر شعر کودک چیست؟

حمزه‌ای : متأسفانه هرجا قرار است کاری برای کودک انجام شود، همه‌ی‌ امکانات و تسهیلات نصف می‌شود. و این در حالی است که همه می‌دانیم کودکان امروز، فردا را می‌سازند و با هزینه کردن برای آن‌ها، درواقع هزینه‌ای نکرده‌ایم و کاری سراسر سود انجام داده‌ایم. متأسفانه در بازار نشر، حق التألیفِِ‌ها کم است. رقبای انتشاراتی که کارهای کم ارزش بازاری چاپ می‌کنند، بدون دردسر به کار خود ادامه می‌دهند و نظارت کافی بر عملکرد آن‌ها نیست .
در دیدگاه بسیاری از افراد، شعر کودک، ساده‌تر و سهل‌تر است و در حالی که شعر کودک درست مثل دندانپزشکی کودک است. دندانپزشک کودک علاوه بر مدرک دندانپزشکی باید تخصص اطفال هم داشته باشد. در صنعت شعر هم علاوه بر شاعری و شناخت اسلوب شعر، باید شناخت و درک درستی از کودک وجود داشته باشد. من علاوه بر شعر کودک، شعر بزرگسال هم می‌نویسم، و ادعا می‌کنم که سرودن شعر کودک و کار برای کودک بسیار سخت تر و حساس‌تر از کار برای بزرگسال است .
سختی و اهمیت کار را مقایسه بین میزان و تعداد شاعران بزرگسال و شاعران شعر کودک، نشان می‌دهد .
جایگاه شعر کودک در عرصه‌ی ادبیات، جایگاه خطیر و حساسی است. به نظر من فرهنگ و ارشاد باید توجه بیشتری به بازار نشر داشته باشد. تا هرکس نتواند به اسم کار برای کودک، کارهای بی ارزش و کم مایه‌اش را چاپ کند و با کار برای کودک، تجارت کند. و از سوی دیگر ناشران دولتی فضای کار و عرضه و ارائه‌ی‌ کار را تنگ نگه دارند و فرصت شکل‌گیری و بروز و ظهور به دیگران ندهند .

* فضای شعر کودک را قبل و بعد از انقلاب مقایسه کنید .

حمزه‌ای: صراحتاً می‌گویم که قبل از انقلاب، قحطی شعر کودک بود. و چیزی به عنوان شعر کودک در حدی که امروز هست، وجود نداشت. در کودکی ما شعر کودک، نوشته نمی‌شد و فقط گاهی در رادیو و تلویزیون و گاهی کانون، تحرکاتی انجام می‌شد. تنها شاعر رسمی کودک در قبل از انقلاب، «محمود کیانوش» بود . من اعتقاد دارم شعر کودک در بعد از انقلاب شکل گرفته است. و آقای رحماندوست در پرورش شعر کودک نقش مؤثری داشته است. انقلاب و جنگ باعث شدند که فرهنگ سازی برای بچه‌ها از طریق ادبیات کودک صورت بگیرد. و بچه‌ها با دگرگونی‌های سیاسی و اجتماعی بعد از انقلاب و جنگ، آشنا شوند. و اصلاً به دلیل انقلاب و جنگ بود که نیاز به شعر کودک، احساس شد .

* ورود به حوزه‌ی کودک و انتشار کتاب برای کودک، سخت شده است، چرا؟

حمزه‌ای: متأسفانه، برخلاف اساتید پیشکسوت ادبیات کودک مثل شکوه قاسم نیا و مصطفی رحماندوست که راه را برای جوانان باز نگه می‌داشتند، امروزه، شاعران کودک کاملاً برعکس عمل می‌کنند. و اجازه‌ی‌ ورود شاعران جوان را به این عرصه نمی‌دهند. و من هشدار می‌دهم که اگر این روند ادامه پیدا کند، در آینده‌ی نزدیک با بحران مؤلف کودک روبه‌رو خواهیم شد. و این خیانت به ادبیات کودک است. ما اساتیدی مثل امین‌پور و ملکی داشته‌ایم که در پرورش جوانان زحمت فراوانی کشیده‌اند و شاعران خوبی را تربیت کرده‌اند. برخلاف آن‌ها امروزه دیگران با شعر کودک تجارت می‌کنند و مراکز فرهنگی که باید حامی شاعران کودک باشند، این مهم را نادیده میگیرند .
متأسفانه در حیطه‌ی فرهنگی باندبازی وجود دارد و هر کس تلاش می‌کند آثار خود و یا افراد منتسب به خود را چاپ کند .

* جایگاه زنان شاعر را در ادبیات چگونه ارزیابی می کنید .

حمزه‌ای: اساساً باخط‌کشی کردن میان جنسیت مخالف هستم. خوشبختانه فضا آن قدر باز است که هر کس بر اساس توانایی که دارد می‌تواند کار کند و زن و مرد بودن اصلاً تعیین‌کننده نیست. به نظر من مشکل در جایگاه‌ها و پست‌های مدیریتی است که دید و نگاه مردانه است و مردان ترجیح می‌دهند با هم جنسان خود کار کنند و این امر اجازه بروز و ظهور به زنان نمی‌دهد و نیازها، و اندیشه‌ها و توانایی‌های زنان پنهان می‌ماند .

* به نظر شما شعر جنسیتی یا فراجنسیتی است؟

حمزه‌ای: به نظر من تفکیک کردن زن و مرد باعث آسیب می‌شود. اگر افراد با شخصیت انسانی خود با مسایل روبه‌رو شوند، در واقع کاری فراتر از جنسیت انجام داده‌اند و این هنری والاتر است. به نظر من شعر زنانه و مردانه وجود ندارد بلکه شعر فراجنسیتی است. اما این خیلی طبیعی است که زبان شعر یک زن با یک مرد متفاوت باشد. چون ساختار اندیشه آن‌ها با هم متفاوت است. مردها هم می‌توانند به مسایل زن‌ها در شعرهایشان بپردازند و حتی بهتر از خود زن‌ها مسایل را بیان کنند و زن‌ها می‌توانند بدون تجربه جنگ، سیاست، و ... حرف هایی از جنس جنگ بزنند و بسیار خوب و قوی و تاثیرگزار باشند. به نظرمن این بستگی به توانایی افراد دارد نه زن و مرد بودن آن‌ها .