کودکان خیابانی در ایران، چالش‌ها و راهکارها

شهرزاد: با کوله باری از اندوه نداشتن حتی یک حامی و با نگاه به آینده ای که برایش مبهم و گاهی وحشتناک جلوه می کند به خیابان ها میزند، خیابان هایی که برایش پر از تحقیرند و پر از نگاه های زجر آور ...

... چشمش را به چراغ راهنمایی می دوزد، منتظر است قرمزشود تا شاید بتواند قبل از پژمرده شدن گل هایش همه آنها را بفروشد و یا با نگاه معصومانه اش کسی را وادار کند از کتاب دعاهایی که در دستش گرفته یکی را بخرد...

این افراد کسانی هستند که در جامعه ما، به آنها کودکان خیابانی گفته می شود. این کودکان در سنینی قرار دارند که باید کنار خانواده در آرامش به تحصیل خود بپردازند، ‌با هم سن و سالان خود بازی کنند و برای آینده خود تلاش نمایند.

ولی از بد سرنوشت کنار خیابان ها روزگار می گذرانند و با دیدن همسن و سالانشان که که با لباس های تمیز و با هیاهو و نشاط به مدرسه می روند و یا دست در دست پدر و مادرشان شادمانند، احساس حقارت می کنند.

این حس حقارت در وجود آنها ریشه می دواند و می تواند آینده ای ناخوشایند برایشان رقم بزند.

کودکان، نخستین کسانی هستند که در معرض هجوم مستقیم انواع ناگواری ها، فشارها و مشکلات ناشی از زندگی بزرگ ترها قرار می گیرند و آن را تحمل می کنند.

امروزه میلیون ها کودک به خاطر بی سرپرستی، آوارگی های ناشی از جنگ و بلاهای طبیعی، تغذیه نامناسب، آلودگی به انواع بیماری های خطرناک، اعتیاد والدین و مشکلات ناشی از طلاق و سایر موارد در شرایط دشواری به سر می برند، اغلب آنها در چنگال افراد پلید به انواع سوءاستفاده ها، کودک آزاری، تنبیه بدنی، توزیع مواد مخدر و کار اجباری تن می دهند و به تعبیری بهتر، حقوق آنها نقض می شود.

در کشور ما ارگان های متعددی به امور کودکان خیابانی مانند جمع آوری،‌ نگهداری و توانمندسازی آنها رسیدگی می کنند از جمله شهرداری،‌ نیروی انتظامی و بهزیستی ولی چنین به نظر می رسد که تمام این ارگانها وظیفه درمان بیماری اجتماعی کودک خیابانی را برعهده گرفته اند و کسی به فکر پیشگیری از این بیماری و واکسینه کردن کشور نسبت به آن نیست.

خوشبختانه به دلیل فرهنگ غنی و باورهای خاص مردم آذربایجان و همچنین حضور پررنگ خیران تعداد کودکان خیابانی در تبریز بسیار کم بوده و در شهر به صورت انگشت شمار می توان آنها را مشاهده کرد ولی بودن همین تعداد هم برای جامعه مسلمان و شیعی ما جای تاسف دارد.

مدیرکل بهزیستی آذربایجان شرقی در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: در سال گذشته 48 کودک در مرکز نگهداری کودکان خیابانی این اداره کل پذیرش شدند که 10 نفر از آنان در زیر سن مدرسه قرار دارند.

محمدرضا صادقی افزود: 26 نفر این کودکان در مقطع ابتدایی، 12 نفر راهنمایی و دو نفر در مقطع متوسطه مشغول به تحصیل می باشند.

وی اظهار کرد: 46 نفر از این کودکان از سلامت جسمی کامل برخوردار بوده و دو نفر دارای معلولیت جسمی بوده اند.

صادقی افزود: 18 نفر از این افراد سابقه کودک آزاری دارند،‌ 18 نفر دارای پدر و مادربوده و والدین 15 نفر از این کودکان طلاق گرفته اند.

وی خاطرنشان کرد: پنج نفر از کودکان دارای نامادری و پنج نفر دارای ناپدری بوده و پدر پنج نفر از این کودکان فوت کرده است.

مدیرکل بهزیستی استان اضافه کرد: 12 نفر از این کودکان روزانه، ‌26 نفر هفتگی و 10 نفر به صورت ماهیانه با خانواده ارتباط داشته اند.

وی ادامه داد: 35 نفر از این کودکان کار نمی کنند، سه نفر دستفروش، دو نفر گل فروش و دو نفر شیشه شوی هستند و هفت نفر با انجام کار وزن سنجی امرار معاش می کنند.

وی تاکید کرد: خوشبختانه هیچکدام از این فرزندان سابقه سوء مصرف مواد و سابقه بزه یا کیفری ندارند.

صادقی گفت: چهار نفر از این کودکان در مرکز کودکان خیابانی تبریز اقامت دارند، 26 نفر به خانواده تحویل داده و 16 نفر در مرکز شبانه روزی پسران پذیرش شده اند.

وی افزود:‌ مرکز کودکان خیابانی با هدف حمایت عاطفی، روانشناختی و اجتماعی از کودکان زیر 18 سال، فعالیت می کند و این کودکان را پذیرش و نگهداری موقت آنان را تا حداکثر 20 روز برعهده می گیرد.

وی یادآورشد: این مرکز از طریق ارایه خدماتی مددکاری اجتماعی،‌ معاینات بالینی،‌ روانپزشکی و روانشناسی و حمایت های اجتماعی از کودک و نوجوان و خانواده نسبت به فراهم آوردن هر چه سریع تر زمینه های توانمندسازی آنان اقدام می کنند.

مدیرکل بهزیستی استان گفت: فرآیند توانمندسازی کودک خیابانی و خانواده وی از طریق ارایه خدمات تخصصی و حمایتی انجام می شود.

دبیر منطقه 7 کمیسیون حقوق بشراسلامی نیز در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: سازمان ها و نهادهای متولی حقوق کودکان شایسته است نسبت به شناسایی عوامل اصلی ناهنجاری های رفتاری موجود در کودکان تلاش و دلایل افزایش کودکان خیابانی را واکاوی کرده و برای از بین بردن آن راهکار ارایه کنند.

وحید کاظم زاده با بیان اینکه کودکان بزرگترین قربانیان ناهنجاری ها در جوامع بشری هستند افزود: درسراسر جهان و همچنین در کشورمان، کم نیستند کودکانی که حقوق آنها به انحاء مختلف تضییع می شود ، چه بسیارند خانواده هایی که قادر به تأمین نیازهای اولیه و ضروری کودکان خویش نیستند و چه بسیارند خانواده هایی که از صفا و محبت در آنها خبری نیست و رفتار صحیح با کودکان را نیاموخته اند و کودکان خود را مورد خشونت و آزار جسمی و یا روحی قرار می دهند.

وی اظهار کرد: فقدان آگاهی خانواده ها نسبت به وظایفی که در قبال کودکان بر عهده دارند و نیز ناکافی بودن حمایت های اجتماعی از این کودکان آسیب پذیر، اسباب کودک آزاری و به وجود آمدن کودکان خیابانی را در کشور فراهم ساخته است.

کاظم زاده با اشاره به اینکه کودکان به خودی خود نمی توانند استیفای حقوق خود کنند افزود: این وظیفه بزرگترها است که ضمن آگاهی بر حقوق کودکان، نسبت به احقاق آن در جامعه تلاش کنند.

کارشناس مسایل اجتماعی نیز در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: اکنون پدیده ای در کشور ما به نام کودکان خیابانی تولید شده که این پدیده خود پیش زمینه ای برای پدیده ها و مشکلات اجتماعی دیگر است.

موسی نیرومند افزود: ‌اگر بخواهیم علل بروز پدیده کودکان خیابانی را معین کنیم باید عملکرد نهادهای آماده ساز از جمله خانواده و مدرسه و ایرادهای موجود در آنها را مطالعه کرده و با استفاده از نهادهای نظارتی آنها را رفع کنیم.

وی اظهار کرد: کانون های آسیب موجود در شهرها دایما در حال تولید انواع بزهکاری هستند و بدون رفع معضلات این کانون ها تلاش برای درمان افراد آسیب دیده اجتماعی یا بزهکار نتیجه بخش نخواهد بود چرا که کانون های مزبور همچنان به تولید بزه ادامه می دهند.

وی ادامه داد: برای نمونه باید بررسی کرد که چرا انواع بزهکاری ها در حاشیه شهر متمرکز شده و برای اصلاح این کانون های آسیب چه باید کرد.

نیرومند گفت:‌ مادرانی که بدون کسب آمادگی های لازم برای مادر شدن و تربیت فرزند، این وظیفه را برعهده می گیرند اصلی ترین عامل بروز ناهنجاری های اجتماعی در میان کودکان هستند.

وی اظهار کرد: مادرانی که در خانواده تحقیر می شوند معمولا حقارت خود را به فرزندانشان انتقال می دهند.

وی گفت: مادران به عنوان اولین آماده سازان نسل آینده باید پیش از اینکه صاحب فرزند شوند آمادگی های لازم را برای این مسوولیت کسب کنند و نحوه برخورد با فرزندان را بیاموزند.

وی افزود: ارتباط، موثرترین فرآیند برای زندگی انسان است و اگر جامعه ارتباط خود را به بهترین شکل با اعضای خود حفظ کند مشکلات جسمی رو روحی کاهش می یابد.

نیرومند با بیان اینکه خانواده و نهادهای آموزشی در تربیت کودکان و شکل گیری آینده آنها نقش آفرین هستند گفت: وقتی کودکی در مدرسه تحقیر می شود ممکن است همین رفتارهایی که ساده می انگاریم آنها را به سمت ناهنجاری های بزرگ سوق می دهد.

وی اضافه کرد: باید در جامعه نهادهای نظارتی بر عملکرد نهادهای آماده ساز مانند خانواده و آموزش پرورش نظارت کرده و رفتار صحیح را به آنها آموزش دهند.

وی تاکید کرد: هر چند آمار بزه یا مورد کودک آزاری قرار گرفتن در میان کودکان طلاق بیشتر از سایرین است ولی نمی توان گفت در خانواده هایی که تمام اعضا کنار هم هستند تمام کودکان در امنیت کامل به سر می برند چرا که در این خانواده ها ممکن است به دلیل وجود پدر و مادر کودکان شرایط را تحمل کنند.

کارشناس مسایل اجتماعی نبود جلسات و گفتمان های خانگی را بزرگترین مشکل موجود در خانواده های ما عنوان کرد و افزود: برخی از پدران و مادران ما به وظایف خود آگاه نیستند.

این کارشناس مسائل اجتماعی گفت: نهادهای آماده ساز، فقر، طلاق، فوت پدر و مادر، کودک آزاری و عوامل دیگر در بروز پدیده کودکان خیابانی دخالت دارند که آسیب شناسی و رفع معضلات در این خصوص ضرورت دارد چرا که همین امر می تواند زمینه های بزه های خطرناک تر را در آینده فراهم کند.

بر اساس این گزارش کودکان، تریبونی برای طرح مسایل شان ندارند و به تنهایی نمی توانند از حقوق خود دفاع کنند و این وظیفه افراد دیگر از جمله مسوولان است که ضمن آگاهی بر حقوق کودکان، نسبت به احقاق آن در جامعه تلاش کنند.

چنین به نظر می رسد پیشگیری از بروز پدیده کودکان خیابانی متولی خاصی در کشور ندارد و این امر با توجه به افزایش روزافزون شمار آنها به ویژه در شهرهای بزرگ تهدید برای آینده کشور است چرا که کودکی که تحصیل را رها کرده و کنار خیابان ها روزگار می گذراند قطعا آینده درخشانی نخواهد داشت و احتمالا در چنگان افراد سود جو قرار گرفته و در دام جرم های بزرگ گرفتار شود.

این کودکان هیچ تفاوتی از نظر استعداد و توانایی با کودکان دیگر ندارند و می توانند در صورت توجه به آنها،‌ به جای تبدیل شدن به یک بزهکارحرفه ای، فردی مفید برای جامعه باشند.

ارگان ها و نهادهای مرتبط با حقوق کودکان باید تلاش کنند در رابطه با تخصص و وظایف خود نسبت به تحقق حقوق کودکان اقدامات عملی موثری انجام دهند.