استقلال فکری کودکان، خانه یا مهدکودک؟

شهرزاد: مهدهای کودک روابط اجتماعی را در بچه‌ها تقویت می‌کند، به آن‌ها استقلال فکری و روحی می‌دهد و اجازه نمی‌دهد به والدین وابسته باشند... شنیدن این جملات اغلب پدرومادرهای جوان را قانع می‌کند که حتما دختر یا پسر کوچولوی‌شان را به مهد بسپارند؛ اما غافل از این‌که تمام این گزینه‌ها در مورد بچه‌های بالای ۳ سال صدق می‌کند. بچه‌ها تا قبل از این سن بیش از هر چیز به آغوش گرم مادر نیاز دارند... در این گزارش حسن عسگری‌فر، فوق‌لیسانس روانشناسی عمومی به شما می‌گوید که کودکان‌تان را در چه سنی و چگونه به مهد بفرستید. به اعتقاد او در شرایطی که پدر و مادر هر دو شاغل هستند بهترین گزینه برای مراقبت از کودکان البته تا ۳ سالگی، اقوام نزدیک مثل مادربزرگ، خاله و... هستند نه مهدهای کودک!

رشد اجتماعی یا امنیت درونی؟!

بچه‌ها در هر دوره‌ سنی نیازهایی دارند، نیازهایی که باید تامین شوند، اغنا شوند و بعد وارد مرحله بعدی شوند. نیاز کودکان زیر 3 سال بیش از هر چیز نیاز حمایتی است. بچه‌ها برای رسیدن به حس استقلال در بزرگسالی به این حس حمایتی نیاز دارند. وقتی ما کودک زیر 2 سال را به مهدهای کودک می‌سپاریم ممکن است در مقایسه با کودکان دیگر زودتر به رشد اجتماعی برسد، رشد و حرکات سریع‌تری داشته باشد، با دیگران بهتر ارتباط برقرار کنند و... اما این بدان معنا نیست که عملا از درون هم به پختگی رسیده باشد. پختگی و احساس آرامش برای کودک به مراتب ارزشمندتر از تمام مهارت‌هایی است که با گذشت زمان و به وقتش خواه‌ناخواه آن را فرا می‌گیرد. کودک در این شرایط در ازاء تمام آموزش‌هایی که به دست می‌آورد احساس اعتماد و اطمینان به منبع را از دست می‌دهد و این آغاز گسست روابط گرم و صمیمانه خانوادگی است. یک نگاه اجمالی به آمار مراکز مشاوره نشان می‌دهد بچه‌هایی که در دوران نوجوانی در مقابل پدر و مادر خود می‌ایستند و از آن‌ها تبعیت نمی‌کنند معمولا کودکانی هستند که در سال‌های اولیه زندگی حمایت‌ خانوادگی را از دست داده‌اند. آن‌ها چون حمایت ندیده‌اند خیال تبعیت هم ندارند! در حقیقت ما همان بذری را در دراز مدت برداشت می‌کنیم که از پیش کاشته‌ایم. حالا اگر سراغ بذرهایی که از نظر ژنتیک تغییر یافته‌اند هم برویم ممکن است زودتر عمل بیایند ولی بدون شک بدون عارضه هم نیستند.

کانون خانواده بهترین انتخاب است

مراقبت از بچه‌ها تا 2 و حتی 3 سالگی در کانون گرم خانواده یک اصل است چرا که بچه‌ها در این سن بیشتر از همیشه به ایجاد حس امنیت و آرامش روانی نیاز دارند و این حس در هیچ‌جا به وجود نمی‌آید مگر آغوش خانواده. بنابراین در شرایطی که قدرت انتخاب وجود دارد نباید آن‌ها را به مهد سپرد حتی در شرایطی که والدین هر دو شاغل هستند باز هم گزینه ارجح سپردن کودکان به اقوام نزدیک مثل مادربزرگ، خاله و عمه... است. بچه‌ها با این افراد حس قرابت و نزدیکی دارند بنابراین بودن در کنار آن‌ها با وجود دور بودن از مادر حس اعتماد بیشتری در کودک ایجاد می‌کند. چون این افراد خواه‌ناخواه چهره‌های آشنایی برای کودک هستند. بنابراین زمانی که او به دنبال منبع امنیت می‌گردد می‌تواند به آن‌ها بیشتر از دیگران اعتماد کند و تا حدی این خلا را پر کند چون این افراد برای او غریبه نیستند. در حالی که سپردن آن‌ها به مهد مساوی است با ایجاد همین حس نسبت به یک آدم غریبه آن هم درست زمانی که کودک تازه دارد به استقلال می‌رسد. مربیان مهد در بهترین شرایط و حتی با مراقبت‌های ویژه برای کودک حکم یک غریبه را دارند. بنابراین کودک حتی اگر بتواند با آن‌ها سازگاری هم پیدا کند این سازگاری چندان کارآمد نیست. چرا که کودکان در این سن بیش از هر چیز دیگری دنبال منبع امنیت هستند. اگر این منبع امنیت را پیدا نکنند دچار وحشت، اضطراب و فشارهای روحی می‌شوند که در آینده و در آستانه نوجوانی آثار آن در رفتارشان بروز پیدا می‌کند.

قبل از 3 سالگی مهدها انتخاب مناسبی نیستند

در پاسخ به سوال بسیاری از مادران که آیا باید بچه‌ها را به مهد کودک فرستاد یا خیر یا اصلا چه سنی برای فرستادن بچه‌ها به مهد مناسب است؟ باید گفت با وجود این‌که مهد کودک، اولین قدم ورود به جامعه است، اما تا پیش از 3 سالگی سپردن کودکان به آن روش مناسب نیست و توصیه هم نمی‌شود که بچه را قبل از 3 سالگی به مهد بفرستید چون بچه‌های زیر 3 سال بیش از هر چیز نیازمند توجه متمرکزتر در خانواده هستند. این در حالی است که وقتی به مهدهای کودک سپرده می‌شوند مربی آن‌ها باید توجه خودش را بین همه تقسیم کند یعنی نه تنها خبری از توجه خانوادگی نیست بلکه توجه متمرکز هم وجود ندارد! پس تا 3 سالگی بهترین گزینه ماندن در خانه و در کنار مادر است اما این گزینه در مورد مادران شاغل به اقوام نزدیک مثل مادربزرگ، خاله و... تخفیف پیدا می‌کند.

بچه‌ها برای رسیدن به آرامش به شما نیاز دارند

مادران شاغل باید توجه داشته باشند محدوده زمانی که به خاطر کار از بچه‌ها دور هستند موجب ایجاد فاصله‌ بین آن‌ها نشود یا زمینه‌ساز این نشود که دلبستگی و عاطفه بین آن‌ها کمتر شود. آنچه تعیین‌کننده میزان دلبستگی است آرامشی است که بچه‌ها در کنار مادرشان به دست می‌آورند. بعضی از بچه‌ها تا مادرشان از راه می‌رسد و با این‌که هنوز به آن‌ها شیر نداده است، آرام می‌شوند و در آغوش مادر آرامش عجیبی می‌گیرند. بعضی دیگر هم بی‌قرار شده و ترجیح می‌دهند به آغوش پرستار، مادربزرگ یا مربی مهد بروند. این عادات به طور دقیق متاثر از حالت‌های درونی مادر است . اگر عصبی و پرتنش هستید، خستگی کار را به خانه آورده‌اید، با همسرتان درگیری دارید یا بدون آن‌که متوجه باشید دچار افسردگی پس از زایمان و تحریک‌پذیر شده‌اید، بدانید بچه‌های شیرخوار و نوپا ترازوی‌شان برای درک این مطلب قوی است... آنها 9 ماه تمام صدای قلب شما را در استرس و آرامش شنیده‌اند و نیاز آن‌ها به شما برای کسب آرامش است. بچه‌ها بسیار ناتوانند و چون می‌ترسند آسیب ببینند دنبال مامنی آرام می‌گردند. پس مادرها نباید از این موضوع مهم غافل شوند و باید توجه بیشتری به کودکان خود داشته باشند و زمان بیشتری را به آن‌ها اختصاص دهند. مادرانی که به هر دلیل ناگزیر به سپردن کودک به مهدها حتی اقوام و نزدیکان هستند باید برای جبران خلا حضورشان در ساعاتی که در خانه هستند حضورشان را دوبرابر کنند. به این معنا که طوری برنامه‌ریزی کنند که مثلا از ساعت 4 تا 9 شب که در خانه هستند با بودن در کنار فرزند نیاز حمایتی او را تامین کنند و احساس امنیت و آرامش را به کودک‌شان منتقل کنند. آن هم با استفاده از روش‌هایی مثل بازی و صحبت کردن با کودک. آن‌ها باید با کودکان هم کلام شوند و با زبان کودکی با او ارتباط برقرار کنند تا کودک بتواند در این ساعات در کنار منبع امنیت یعنی مادر تخلیه روانی شود و نیازهایش را برآورده کند.

مهد بعد از 3 سالگی

پس از قطع بندناف دوره‌ای از استقلال نسبی در روند رشد و تکامل آغاز می‌شود که کودک با این‌که بیشتر در آغوش والدین است، هر روز به سمت ایجاد استقلال بیشتر پیش می‌رود. به کودکان باید کمک کرد که این روند را طی کنند و در نهایت خودشان بتوانند بالغانی باکفایت شوند. مهدکودک مکان مناسبی برای ایجاد این فضاست و رفتار والدین از بدو تولد کودک می‌تواند در شکل‌گیری خاطره خوش از اولین مراحل استقلال کودک موثر باشد. برای این‌که کودک آماده رفتن به مهدکودک باشد نیاز است از قبل به او برای شکل‌گیری استقلال نسبی‌‌اش کمک کرد. از جمله این‌که بتواند خودش به تنهایی به خواب برود، خودش غذایش را بخورد و در نتیجه توانایی عملکرد مستقل خود را تا حدود 3 سالگی کسب کرده باشد. با در نظر گرفتن این فاکتورها کودکان به‌خصوص کودکان بالای 3 سال را می‌توان با خیال آسوده به مهد فرستاد و انتظار داشت در این فضا تعامل با دیگران را یاد بگیرند و مهارت‌های اجتماعی را کسب کنند.