اهمیت تغذیه با شیر مادر، حق مسلم کودک

ایسنا: «شیرم را حلالت نمی‌کنم»؛ یک جمله کاملاً آشنا برای ما ایرانی‌ها؛ بیشتر مادرهای ایرانی وقتی از دست فرزندشان عصبانی می‌شوند و می‌خواهند او را از تصمیمی که گرفته‌ منصرف کنند از این جمله استفاده می‌کنند که انصافاً تهدید تاثیرگذاری هم هست و از گذشته‌های دور تاکنون توانسته جلوی وقوع بسیاری از بزهکاری‌ها را بگیرد.

شیری که دوران نوزادی‌مان خورده بودیم و آن زمان ما را در برابر خیلی از بیماری‌ها محافظت می‌کرد، هنوز هم در برابر بسیاری از خطرات از ما محافظت می‌کند و حرمتش اجازه نمی‌دهد، کار نادرستی را انجام دهیم.شیر مادر یک جای دیگر هم کاربرد دارد؛ معمولا وقتی می‌خواهند بگویند فلانی آدم درستی است و از خوبی‌اش تعریف کنند، می‌گویند: «شیر مادرش حلالش»!بعد از گذشت چندین سال هنوز هم مادرم غصه می‌خورد که چرا زمانی که من نوزاد بوده‌ام، نتوانسته‌ام شیر مادر بخورم و با شیر خشک بزرگ شده‌ام؛ حالا هم هر مشکلی برایم پیش می‌آید، می‌گوید: اگر آن‌موقع شیر مادر خورده بودی حالا وضعیتت این‌طور نبود و مثلاً به فلان بیماری مبتلا نمی‌شدی؛ راست می‌گوید؛ شیر مادر تنها یک ماده غذایی نیست، یک کمپلکس از ویژگی‌ها و خصوصیات مادر است.

پس از جنگ جهانی دوم استفاده از شیر خشک و غذاهای کودک به صورت گسترده جایگزین شیر مادر شد؛ این امر در کشورهای توسعه یافته رشد بیشتری داشت و به همین دلیل موجب نگرانی جوامع جهانی شد. در چنین شرایطی ترویج تغذیه با شیر مادر و افزایش آگاهی عموم از خواص منحصر بفرد این شیر در سلامتی کودک و حفظ و تداوم شیردهی مادران، نیازمند گامی بزرگ و اساسی بود، بر این اساس در اول اوت سال ۱۹۹۰ سازمان بهداشت جهانی با همکاری یونیسف طی اجلاسی در شهر فلورانس ایتالیا، بیانیه‌ای را در تداوم، ترویج و حمایت از تغذیه با شیر مادر به امضا رساند. در این بیانیه بر اهمیت تغذیه نوزاد با شیر مادر در شش ماه اول زندگی و تاثیر آن بر تندرستی کودک و مادر تاکید شده است، بر همین اساس نیز اول آگوست مصادف با ۱۱ مردادماه به عنوان «روز جهانی شیر مادر» نام گرفت و این روز آغاز هفته‌ای به همین نام است.

۱۴۰۰ سال پیش از این تصمیم سازمان بهداشت جهانی، قرآن بر اهمیت شیر مادر تاکید کرده است؛ در آیه ۱۴ سوره لقمان آمده است: «مادر به هنگام بارداری بسیار رنج و محنت کشید و پیوسته بر ضعف و سستی او افزوده شد، سرانجام او را بزاد و به مدت دو سال شیر داد و سپس از شیر باز گرفت». در این آیه به وضوح به لزوم شیردهی به مدت دو سال و اهمیت آن اشاره شده است. تحقیقات انجام شده نیز نشان می‌دهد کودکانی که در شش ماه نخست زندگی تنها با شیر مادر تغذیه می‌شوند و تا دو سال نیز این شیر را مصرف می‌کنند، در مقایسه با کودکانی که شیر مادر مصرف نمی‌کنند، هشت واحد هوش(ای.کیو) بیشتری دارند.

همچنین طبق آیات و روایاتی که موجود است شیر مادر از نظر روحی و روانی نیز تاثیر زیادی بر انسان دارد و حضرت علی(ع) می‌فرماید: «زن نابخرد را به دایگى نگیرید، که شیر بر سرشت‏ها چیره می‌شود».شیر تنها یک مایع مغذی نیست و از نظر معنوی نیز تاثیرات زیادی دارد. همچنان که امروزه می‌گویند وضعیت و حالت روحی مادر در هنگام شیر دادن بسیار مهم است و کودک متوجه حالات مادر می‌شود. ابن‌سینا نیز در کتاب قانون در مورد اهمیت تغذیه با شیر مادر آورده است: «شیر مادر برای نوزاد از هر شیر دیگری بهتر است، زیرا بیشتر از هر غذای دیگری، به گوهر غذایی نوزاد که در زندگی جنینی به او می‌رسد شباهت دارد». شیر خشک هر چقدر هم که با تجهیزات جدید ساخته شده باشد و مواد مفید مختلف در آن استفاده شده باشد باز هم از لحاظ آنتی‌ژنی شباهت کمی به بدن مادر دارد و برای کودک بیگانه است.

دکتر سیما اورنگ، کارشناس کودکان مرکز بهداشت خوزستان درباره اهمیت تغذیه با شیر مادر می‌گوید: تغذیه با شیر مادر یک اصل مهم در تامین سلامت کودکان است و در ۶ ماه نخست زندگی موجب کاهش مرگ و میر کودکان می‌شود و از آنها در برابر بیماری‌ها محافظت می‌کند. بر اساس آمار به دست آمده از مراجعان به کمیسیون شیر شهرستان‌ها مشخص شد که ۶۸ درصد کودکان به دلیل نامطلوب بودن منحنی رشد، ۴.۷ درصد به دلیل مصرف داروهای خاص توسط مادر و ۷.۵ درصد به دلیل چندقلوزایی شیر خشک مصرف می‌کنند.

او ادامه می‌دهد: در روزهای نخست تولد نوزاد به دلیل حجم کم آغوز، بسیاری از مادران نگران کم بودن شیر خود هستند، این در حالی است که همین مقدار اندک آغوز برای نوزاد کافی است؛ همچنین نوزاد در روزهای نخست پس از تولد، به صورت طبیعی وزن کم می‌کند. در هفته‌های دوم و سوم پس از تولد بسیاری از شیرخواران دچار کولیک می‌شوند که گریه نوزاد به‌خصوص در بعدازظهرها و امتناع نوزاد از گرفتن سینه مادر، موجب می‌شود برخی مادران به اشتباه تصور کنند که شیر آنها برای نوزاد کافی نیست.

کارشناس مرکز بهداشت خوزستان درباره دلایل ناکافی بودن شیر مادر، می‌گوید: این موضوع ممکن است دو دلیل اولیه و ثانویه داشته باشد؛ نوع اولیه تنها دو تا پنج درصد موارد را به خود اختصاص می‌هد و به علت مشکلات تشریحی پستان، جراحی پستان به قصد کوچک کردن و یا بزرگ کردن، ابتلا به بیماری در مادر، فشار خون بالا و سندرم شیهان بروز می‌کند؛ همچنین بدن برخی مادران در سن ۴۰ سالگی و پس از آن شیر کافی تولید نمی‌کند. نوع ثانویه ناکافی بودن شیر شایع‌تر است؛ در این نوع، در ابتدا شیر مادر زیاد است، ولی در اثر مشکلات مربوط به مادر و شیرخوار، حجم شیر به سرعت کاهش می‌یابد. به طور طبیعی تنظیم حجم شیر مادر به صورت مستقیم به تعداد دفعات تخلیه پستان‌ها بستگی دارد، به این معنی که هرچه دفعات تخلیه در شبانه‌روز بیشتر باشد، حجم شیر مادر بیشتر می‌شود. از سوی دیگر اگر به هر دلیلی فواصل تخلیه پستان‌های مادر طولانی‌تر شود، این امر موجب کاهش حجم شیر مادر می‌شود. در صورت تشخیص زودهنگام این مساله، می‌توان با تحریک فوری و تخلیه مکرر پستان‌های مادر از بروز مشکل پیشگیری کرد.

وی ادامه می‌دهد: استفاده از شیر مصنوعی در کنار شیر مادر، موجب می‌شود فاصله شیردهی و تخلیه پستان‌ها افزایش یابد و این عامل موجب کاهش حجم شیر مادر می‌شود. همچنین اگر تغذیه کودک با شیر خشک در ساعات عصر باشد، به طور طبیعی شیردهی به نوزاد در شب کاهش می‌یابد و با توجه به اینکه شیردهی در شب موجب افزایش حجم شیر مادر می‌شود، در صورت عدم تخلیه پستان برای مدت طولانی، حجم شیر مادر کاهش می‌یابد.

شیر مادر هم برای خودش دنیایی دارد؛ همین شیر به ظاهر ساده می‌تواند کودک را در برابر بسیاری از بیماری‌ها محافظت کند. سیستم ایمنی بدن کودک در چند ماهه نخست زندگی ضعیف است و در دنیای پیرامون او تعداد زیادی باکتری، ویروس و انواع مختلف میکروارگانیسم‌ها وجود دارند که هر یک به تنهایی می‌توانند کودک را به هلاکت برسانند، ولی وقتی کودک به وسیله شیر مادر تغذیه می‌شود برخی آنتی بادی‌ها نظیر "IgA" از طریق شیر وارد بدن نوزاد می‌شود و او را در برابر بسیاری از میکروارگانیسم‌ها مقاوم می‌کند. نکته جالب توجه این است که در سیستم ایمنی آنتی‌بادی به نام «IgE» وجود دارد که موجب بروز حساسیت‌ها می‌شود، ولی این ماده در شیر وجود ندارد و حساسیت‌های مادر هم به کودک منتقل نمی‌شوند.

شیری که درون سینه مادر است، حق مسلم کودک شیرخوار است و وظیفه انسانی ایجاب می‌کند که هر مادری در صورتی که می‌تواند، این فرصت را در اختیار کودک خود قرار دهد که از شیر مادر استفاده کند. متاسفانه امروزه برخی مادران به دلایل مختلف از جمله به هم خوردن زیبایی، کودک را از این حق محروم می‌کنند. شیر خشک نمی‌تواند جایگزین مناسبی برای شیر مادر باشد و تنها کودک را سیر می‌کند.شیر خشک‌، اگرچه خوشمزه است، ولی نوزاد را از مادر دور می‌کند.