کودک بیش فعال چه کودکی است؟

ایسنا: بیش‌فعالی اختلالی است که در آن کودک دارای علایمی همچون پرتحرکی، پرفعالیتی، انجام حرکات و عملکرد ناگهانی، کمبود توجه و یا تمرکز است؛ فرد عصبانیت‌های زیاد یا بی‌مورد و پرش افکار دارد و دچار افت تحصیلی می‌شود.

کودک مبتلا به بیش فعالی اختلالات رفتاری دارد و ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه‌ای در رابطه با بقیه کودکان و یا معلمین و خانواده از خود نشان دهد.

"ساحره عبدالملکی"، کارشناس ارشد روانشناسی، با اشاره به اینکه بیش فعالی شایع‌ترین اختلال روانپزشکی کودکان و نوجوانان است، گفت: ADHD یا اختلال بیش فعالی و فقدان توجه، یک اختلال رفتاری شایع است که حدود هشت تا 10 درصد کودکان به آن مبتلا می‌شوند، احتمال تشخیص این اختلال در پسران سه تا پنج برابر دختران و بیشتر در پسران اول خانواده شایع است، ولی علت این تفاوت هنوز مشخص نشده است.

وی افزود: مرز تشخیص این کودکان با بچه‌های بازیگوش این است که در کودکان سالم و بازیگوش، فعالیت زیاد باعث کاهش بازده کودک نمی‌شود، به عبارت دیگر کودک در کنار فعالیت زیاد جسمی، در تحصیل و روابط اجتماعی خود، فرد موفقی است، اما در کودکان مبتلا به ADHD در کنار فعالیت زیاد، اختلالات رفتاری و اختلال تحصیلی دیده می‌شود.

عبدالملکی ادامه داد: در واقع مرز تشخیص برای این کودکان ایجاد اختلال در عملکردهاست نه میزان فعالیت آنها.

کارشناس ارشد روانشناسی عمومی با بیان اینکه علل ایجاد بیش فعالی به درستی شناخته نشده است، گفت: به طور کلی می‌توان گفت، منشأ ژنتیک و عوامل بیولوژیک و ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی عامل به وجود آمدن این اختلال است.

عبدالملکی با اشاره به اینکه کودکان بیش فعال بدون فکر کردن عمل می‌کنند، بیش از اندازه فعالند و در تمرکز مشکل دارند، افزود: اگر چه بزرگ کردن کودک بیش فعال کار ساده‌ای نیست، اما باید به خاطر داشت این بچه‌ها افراد بدی نیستند و کارهایشان عمدی و از روی غرض ورزی نیست بلکه باید توجه داشت که کودکان مبتلا به بیش فعالی بدون درمان دارویی و یا رفتار درمانی نمی‌توانند رفتار خود را کنترل کنند.

وی نشانه‌های این اختلال را سه علامت عمده دانست و اضافه کرد: پرفعالیتی -پرتحرکی-، کمبود توجه و تمرکز و بروز اعمال تکانشی -اعمال ناگهانی و غیر قابل پیش‌بینی- ، از جمله این علامت‌ها هستند.

او ادامه داد: این اختلال دارای سه نوع است، که در نوع اول کودک فقط مشکل در نگهداری توجه و تمرکز دارد، در نوع دوم فقط پر تحرکی و پیش فعالی دیده می‌شود و بالاخره نوع ترکیبی که کودک هم پرتحرک بوده و هم مشکل توجه و تمرکز دارد.

کارشناس ارشد روانشناسی عمومی با اشاره به اینکه معمولا اختلال از سه سالگی به بعد تشخیص داده می‌شود، اضافه کرد: کودکان مبتلا در دوره شیرخواری اغلب پرتحرک بوده و دست‌ها و پاهای خود را زیاد حرکت می‌دهند، کم خواب و کم غذا بوده، زیاد گریه می‌کنند و عکس‌العمل نشان می‌دهند.

وی ادامه داد: از نظر سبب شناسی، عامل اصلی ناشناخته است، اما فاکتورهای متعدد ژنتیک ‍رشدی، صدمات مغزی، عوامل عصبی شیمیایی، فاکتورهای عصبی فیزیولوژیکی و عوامل اجتماعی روانشناختی می‌توانند مؤثر باشند.

عبدالملکی با در نظر گرفتن اینکه اختلاف پیش فعالی و فقدان توجه سه نوع است، که هر کدام الگوی رفتاری خود را دارند، بیان کرد: علائم بیش فعالی در نوع بی توجهی شامل ناتوانی در توجه به جزئیات و بی دقتی در تکالیف مدرسه یا سایر فعالیت‌ها، مشکل در ادامه دادن و توجه و حفظ دقت در طی فعالیت‌ها، مشکل آشکار در گوش دادن، مشکل در پیروی از دستورات، بی نظمی، اجتناب از کار‌هایی که به تلاش ذهنی و تفکر نیاز دارد، گم کردن اسباب بازی‌ها و کتاب‌ها و وسایل، واکنش بیش از حد به محرک‌ها و فراموشی در فعالیت روزانه دانست.

وی نوع دوم این اختلال را بیش فعالی برانگیخته دانست و گفت: علائم بیش فعالی در نوع پیش فعال برانگیخته شامل بی قراری و ناآرامی، مشکل در حفظ حالت نشستن، دویدن بیش از حد و یا بالا و پایین پریدن، ناتوانی از بازی کردن در سکوت، صحبت کردن زیاد، پاسخ به سؤالات قبل از اتمام آن، سخت بودن منتظر ماندن و در صف ایستادن، حرف دیگران را قطع کردن و فضولانه وارد بحث دیگران شدن است.

وی شایعترین نوع این اختلال را بیش فعالی نوع سوم دانست و گفت: علائم و نشانه‌های نوع سوم این اختلال ترکیبی از علائم پیش فعالی نوع اول و دوم است. در بسیاری از موارد بیش فعالی توسط پزشک عمومی درمان می‌شود. آزمون یا آزمایشی که بیش فعالی را تشخیص دهد وجود ندارد و تشخیص به یک ارزیابی کامل مشاور یا روانشناس نیاز دارد.

وی تصریح کرد: اگر تشخیص قطعی نشده باشد، تشخیص‌های دیگر مانند سندرم نورت، ناتوانی در یادگیری یا افسردگی مطرح می‌شوند.

عبدالملکی با بیان اینکه اصولا علائم نباید در اثر فشار روانی و استرس ایجاد شده باشد، خاطرنشان کرد: باید توجه داشت که اگر کودک رفتارها و علائم گفته شده را قبل از سن هفت سالگی نشان دهد و در صورتی که این رفتارها در مقایسه با کودکان همسن و سال آنان شدیدتر باشد و این علائم نیز حداقل تا شش ماه ادامه داشته باشد، می‌توان گفت که کودک پیش فعال است.

وی با اشاره به اینکه در بسیاری از موارد، این اختلال در خویشاوندان نزدیک افراد پیش فعال نیز وجود داشته است، گفت: تحقیقات نشان داده که نواحی خاصی از مغز در این کودکان، در حدود پنج تا 10 درصد کوچکتر و کم فعالیت‌تر از حد نرمال است.

کارشناس ارشد روانشناسی عمومی در ادامه، اضافه کرد: مصرف سیگار در دوران بارداری با ایجاد بیش فعالی در کودک مرتبط است، سایر عوامل خطر برای ایجاد این اختلال شامل تولد پیش از موعد، نوزاد با وزن بسیار کم، آسیب‌های مغزی حین تولد هستند.

وی با بیان اینکه کودکانی که دچار بیش فعالی از نوع پرتحرکی هستند، افرادی بی قرار و ناآرام هستند، که هیچگاه در یک جا به شکل ثابت نمی‌نشینند و دائم در حال فعالیت هستند، تصریح کرد: این کودکان از انجام رفتارهای پرخطر لذت می‌برند و به همین خاطر در بسیاری از موارد به خود، دوستان و دیگران آسیب می‌رسانند.

او در زمینه نحوه ارتباط کودکان بیش فعال با اطرافیان می‌گوید: آن‌ها در ارتباط با دیگران دچار مشکل هستند، اغلب، رابطه آنها را با همکلاسیهایشان زود به هم می‌زنند و درنتیجه نمی‌توانند دوستی صمیمی داشته باشند و از طرف همسالان مطرود می‌شوند.

وی گفت: کودکان بیش فعال در ارتباط با بزرگ‌ترها نیز نمی‌توانند رابطه‌ی متعارفی برقرار کنند.

عبدالملکی با بیان اینکه معمولاً این کودکان با افزایش سن بهبود پیدا می‌کنند، اظهار کرد: اگر بیش فعالی تا سن خاصی ادامه یافته و درمان نشود، حتما کودک را در بزرگسالی دچار مشکل خواهد کرد و ممکن است در تحصیل موفق نباشد و یا به سمت رفتارهای پرخطر و ضداجتماعی و گاهی جنایی کشیده شوند.

این کارشناس ارشد روانشناسی عمومی، با بیان اینکه والدین ناهماهنگ و بی ثبات نیز در ایجاد این اختلال بی تأثیر نیستند، افزود: کودکان بیشتر در خانواده‌هایی بیش فعال می‌شوند که سخت‌گیری بیش از حد و یا از آن طرف آسان‌گیری زیاد از حد وجود دارد.

وی با بیان اینکه درمان‌های دارویی مؤثرترین روش در بهبود این کودکان است، توضیح داد: یکی از بهترین انواع داروها به نام متیل فنیدات -ریتالین- است که 75 درصد کودکان به درمان این دارو جواب مثبت می‌دهند.

عبدالملکی ادامه داد: به کارگیری روش‌های شناخت درمانی و آموزش فرزندپروری به والدین از جمله روش‌های درمان در کنار درمان دارویی در بیش فعالی کودک و نوجوان است.

این کارشناس ارشد روانشناسی عمومی با تأکید بر نقش خانواده‌ها در درمان این کودکان، اظهار کرد: علاوه بر پیگیری جدی درمان پزشکی، بردباری و صبر و استفاده از ابزارهای تشویقی به جای سرزنش و تنبیه، استفاده از راه‌هایی برای کنترل احساسات و مشغول کردن کودکان به سرگرمی‌هایی مثل حل جدول و سرگرمی و ورزش از نکاتی است که خانواده‌ها باید به آن توجه داشته باشند.

وی تصریح کرد: فعالیتهایی مثل فوتبال، ورزشی است که به دلیل ایجاد زمینه پرخاشگری این کودکان توصیه نمی‌شود، اما شطرنج، شنا، یوگا، دو و بسکتبال از جمله ورزش‌های بسیار مؤثر در بهبود اختلال مؤثرند، همچنین بازی‌های کامپیوتری نیز از جمله سرگرمی‌های نامناسب برای این کودکان هستند.

اختلال بیش فعالی یا کمبود توجه و تمرکز، اختلالی است که با تشخیص زودرس و درمان به موقع می‌توان از بسیاری از عوارض احتمالی آینده آن جلوگیری کرد.