چگونه کودکان را تشویق کنیم؟
در جامعه کنونی برخی عادت دارند در قبال گرفتن پاداش و یا به عبارتی رشوه، کاری را انجام دهند.
روزنامه رسالت: در جامعه کنونی برخی عادت دارند در قبال گرفتن پاداش و یا به عبارتی رشوه، کاری را انجام دهند. این عادت و رفتار نکوهیده آن چنان در وجود برخی رخنه کرده و عجین شده است که حتی برای انجام کارهای شخصی شان انتظار پاداش دارند. ریشه این اخلاق را باید در تربیت غلط والدین و الگوهای دوران طفولیت فرد جستجو کرد.
شیوه های نادرستی که در ارائه پاداشی که کودک در ازای رفتار نامطلوب، از سوی والدین اتخاذ می شود، منجر به پیدایش این گونه رفتارهای نابهنجار و فراگیر در جامعه می گردد. در این گزارش ضمن بررسی تفاوت عمده بین رشوه و پاداش که به عنوان تقویت رفتار مطلوب و پسندیده و بالعکس، از دید والدین و جامعه تلقی می شود، به اصول و روش های ارائه پاداش به کودکان می پردازد.
«زهرای سه ساله عادت داشت هر وقت همراه مادرش به خرید برود برای شکلات جیغ و داد راه بیندازد. مادر نیز برای اینکه در فروشگاه مورد جلب توجه مردم نشوند به خواسته فرزندش سریعا پاسخ مثبت می داد. اما پس از مدتی مادر به دو نکته مهم پی برد:
نخست، چنین رفتاری از فرزندش مواقعی سر می زد که آنها برای خرید به فروشگاه می رفتند.
دوم، رفتار زشت فرزندش و داد و فریادهای او موقتی بود و پس از مدت کوتاهی آرام می گرفت.
اکنون او تصمیم گرفته بعد از هر وعده غذا به دخترش مقدار کمی شکلات بدهد. او برای اینکه دخترش دست از بهانه گیری و رفتار نادرستش بردارد و دختر خوبی باشد به او می گوید: «اگر رفتارت را عوض کنی بعد از غذا بهت شکلات خواهم داد.» مادربه محض اینکه با فرزندش وارد فروشگاه می شوند به دخترش قدری شکلات می دهد.
او می گوید: «جالب اینجاست وقتی دخترم تمام شکلاتش را می خورد دیگر تقاضای آن را از من ندارد و دادو فریاد راه نمی اندازد. او خودش می داند که پیش از آنکه بازی در آورد و بهانه جویی کند، حد و حدودی برای او معین کرده ام وحق ندارد برخلاف آن عمل کند.»
تقویت عادت و رفتار مطلوب
اکثر والدین و متخصصین از به کار بردن کلمه «تطمیع» (رشوه) امتناع می ورزند چرا که بلافاصله نوع دیگری از باج خواهی در ذهن نقش می بندد. به هر حال روابط و مناسبات بشری از زمان پیدایش انسان مبتنی بر این نوع توافق و دادو ستد قدرت بوده است و کودکان نیز به محض رسیدن به سن دو سالگی از قدرت و توانمندیشان آگاهی یافته و رفتار و عملکردشان بزرگترها را تحت کنترل خود در آورده و برای نیل به اهدافشان بر آنها مسلط می گردند.
همچنین می توان به جای عبارت «ارتشاء و تطمیع سودمند و مثبت» از واژه های «پاداش» یا «تقویت کننده» استفاده نمود. ممکن است اهدای پاداش باعث تثبیت ارزش وجودی کودک شده و به خلق و خوی و رفتار شایسته نیکوی او استحکام بخشد. علاو بر این، با اهدای جایزه از سوی والدین، کودکان در می یابند رفتار مطلوب و پسندیده نزد والدینشان کدام است و یا بالعکس.
فرزانه شوکتی متخصص روانشناسی اطفال چنین اظهار می دارد: تعیین انتظارات وحد و مرز رفتار و درخواست کودکان از سوی والدین از اهمیت خاصی برخوردار است. حتما توجه داشته باشید که اختلاف بسیار ظریف و حساسی بین واژه های «اگر» و «وقتی که» وجود دارد که والدین به هنگام تعیین شرط باید بدان توجه کنند، حتی طرز بیان و لحن گفتاری والدین نیز چندان بی تاثیر نیست.
هنگامی که درانجام کاری به کودک می گویید هر وقت مطمئن شدم رفتارت درست شده و با ادب شدی بهت آب نبات می دهم در واقع برای او یک حدود و شروطی مشخص کرده اید. وجه تمایز و تفکیک رشوه از پاداش تا حد زیادی بستگی به اوضاع و احوال و مضمون احساسی است که ازنقطه نظر بزرگترها ناشی می شود.
انواع رشوه ، تطمیع
رشوه های سودمند و موثر تقریبا همان پاداش و جایزه است که با طرح و برنامه ریزی قبلی به کار می رود. در این برنامه والدین به دور از احساسات و در یک موقعیت بی طرفانه بعد از انجام کار به فرزندشان پاداش می دهند.
رشوه های مضر و نابجا که تاثیر منفی بر رفتار ناپسند کودک می گذارد، پاسخ و واکنش سریعی است که والدین در شرایط سخت، تحت فشار قرار می گیرند. در چنین وضعیتی مادر در فروشگاه از دست کودکش به ستوه آمده و در ازای رفتار ناشایست او رشوه می دهد. وقتی این عمل بیش از یک بار تکرار شود موجب لوس بار آمدن و متوقع شدن فرزند می شود.
اغلب متخصصان معتقدند رشوه ای که اثر منفی دارد (اگر این کار را نکنی، بهت این را نمی دهم) برای مدت کوتاهی موثر خواهد بود و تاثیر آن بر روی کودک به مرور زمان کم رنگ خواهد شد. دکتر فرامرزی مدیر آموزش و تعلیم امور خانوادگی اظهار می دارد:
رشوه های نابجا و مضر صرفا رفتار منفی کودک را تقویت نموده، زیرا با این کار فرصتی باقی نمی ماند تا کودک رفتار مطلوب رااز رفتار نامطلوب تشخیص دهد. والدین بایستی رفتارهای شایسته و پسندیده را ترویج نموده ودر ازای آن جایزه و پاداش دهند.
انواع جایزه و پاداش (تقویت کننده)
نخست پاداش مادی و یا ملموس که مشتمل بر جوایز نقدی و جنسی است همچون پول، شکلات اسباب بازی، بلیت شهربازی و مسابقات ورزشی. نوع دوم پاداش غیر مادی یا کلامی و عاطفی است مانند ابراز محبت همراه با نوازش و بوسیدن، مجوزهایی که حاکی از قدردانی است، تکان دادن سرو بیان جملات تحسین آمیز. خانم شوکتی توصیه می کندهر نوع پاداش مادی بایستی همراه با نوع غیرمادی و عاطفی آن باشد.
اگرچه کودکان پیش دبستانی نیازمند پاداش مادی هستند ولیکن این قبیل پاداش ها بایستی به تدریج جای خود را به نوع غیر مادی و عاطفی بدهند. زیرا جابه جایی این دو نوع پاداش می تواند به صورت انگیزه ای موثر به منظور ثبات رفتار و بی نیازی از پاداش مادی باشد.
پاداش مادی که بوی عاطفه و احساس نداشته باشد، کم کم رنگ رشوه به خود می گیرد. بهترین جمله برای بیان شروط چنین است: (خطاب به فرزند) تو بایستی رفتار پسندیده و مطلوبی داشته باشی.
قطع نظر از نوع رفتار، تمامی بچه ها سزاوار محبت هستند. خوبی ها و کارهای شایسته کودک را نزد دیگر همکلاسی ها، اقوام و دوستانش منعکس نمایید و در بیان سپاس وقدردانی ازاو سعی و جدیت خود را به کار گیرید. یکی از بهترین نوع پاداش های اهدایی به فرزندان، وقت شماست.
بچه ها زمانی را که شما با آنها به بازی می پردازید هیچ گاه فراموش نمی کنند و همواره در یاد و خاطره آنها به یادگار می ماند. شاید پس از مدت های طولانی بهترین اسباب بازی که بدان علاقه مند بوده اند، فراموش کنند، ولی گذراندن چنین لحظاتی با شما را هرگز.
زمان اهدای جایزه و پاداش
در وهله اول کاری که از او می خواهید انجام دهد برگزینید. به عنوان مثال: موقع خواب بهانه جویی نکند، در حضور جمع رفتاری خوب و پسندیده داشته باشد. سپس امور روزمره و وظایفی که بایستی انجام دهد یکی پس از دیگری برای او مشخص نمایید.
مطمئن باشید اقدامات و گام هایی را که در این جهت برداشته اید مثمر ثمر خواهد بود. دوم آنکه در مورد پاداشی که ایجاد انگیزه می کند، با فرزندتان مشورت نموده موارد باارزش آن را برایش برشمارید. برچسب های عکس دار و ستاره های طلایی برای کودکان زیر پنج سال ایده آل است و هر زمان که کودکتان وظیفه اش را در مورد کاری که از اوخواسته اید به طور کامل انجام داد، برچسب و یا تمبر جدیدی به او هدیه دهید.
پاداش حتما بایستی پس از زمان مقرر شده برای انجام کار و یا بهبود رفتار کودک، ارائه شود. دادن پاداش و جایزه را تا زمانی ادامه دهید که رفتار مورد نظر شما، به عنوان بخشی از فعالیت زندگی و یا به عبارتی یک نوع عادت برای او محسوب شود. معمولا این روند ۲ ماه به طول می انجامد تا به نتیجه مطلوب و دلخواه برسید وبدانید کودکان مجددا مرتکب عادات ناپسند پیشین خود نمی شوند.
پس نتیجه می گیریم پاداش دادن با رشوه تفاوت فاحشی دارد. پاداش و تقویت کننده ها برای بهبود و شکل دهی رفتار مطلوب و شایسته صورت می گیرد، اما رشوه بهانه ای است برای نیل به اهداف نامطلوب و انجام کارهای نادرست.
هدف پاداش دادن
هدف از دادن پاداش این است که بچه ها را برای آغاز راهی درست در تربیت آماده سازید لذا لازم نیست برای انجام هر کاری دائم به او پاداش دهید. چنانچه فرزندتان هر کاری را منوط برگرفتن رشوه و یا جایزه انجام می دهد، به این کار خاتمه داده و درمورد روش تربیتی او تجدید نظر نمایید. با تعیین حد و حدود و شرایط و نیز بی اعتنایی به تقاضای کودک، شیوه رفتار خود را در قبال اعمال کودک تغییر دهید. زمان پاداش را به او اطلاع ندهید.
این امر منجر به تثبیت و تحکیم رفتار کودک در تمام مدت زندگی می شود. خانم شوکتی می گوید: پاداش و جوایزی که بی مورد و ناشی از عدم شناخت کافی نسبت به رفتار کودک ارائه می شود، ممکن است به روابط بین فرزند و والدین لطمه زند لذا به منظور نتیجه بخش بودن شیوه تربیتی کودک، نخست بایستی فرزندتان نسبت به رضایت شما از رفتار مطلوب او، ارزش قائل شود و دوم آنکه پدر و مادر در قبال فرزندشان یک سیاست متفق برگزیده و در برخورد با او متفق القول باشند. والدین بایستی از بحث و جدل در مورد اختلاف نظر موجود بین خودشان در حضور کودک اکیدا خودداری نمایند.
شیوه های ارائه پاداش
۱) همواره از کودکتان انتظار رفتارهای واقعی و معقول داشته باشید.
۲) در اهدای پاداش کودک را غافلگیر نمایید. جوایز را به طور نامنظم به او بدهید.
۳) به کودکان که از سن و سال کمتری برخوردار هستند، در دادن پاداش تعجیل کنید.
۴) ثابت قدم بودن و استواری در انجام هر کاری امری اجتناب ناپذیر است، پاداش بچه ها نیز از این قاعده مستثنی نیست. چنانچه حتی برای یکبار در قبال رفتار ناشایست کودک کوتاه بیاید و رشوه دهید، او همیشه از این نقطه ضعف و اشتباهتان سود جسته و مدام در پی باج خواهی است.
۵) پیش از اینکه فرزندتان از شما تقاضای چیزی کند و شرط و شروط معین کنید شما پیش دستی کنید.
۶) یکنواخت بودن پاداش از اثر آن بر رفتار مطلوب کودک می کاهد. تنوع وتغییر شیوه های ارائه پاداش، ایجاد انگیزه بیشتری می کند.
۷) در ازای هر بار رفتار مطلوب کودک، به او پاداش ندهید، گاهی ایجاد وقفه لازم است.
۸) به تدریج پاداش های غیر مادی (معنوی) را جایگزین پاداش مادی نمایید و پس از اثبات و تداوم در رفتار مورد نظر، پاداش مادی را حذف کنید.
۹) نسبت به علایق فرزندتان شناخت کافی داشته باشید.
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼