تشخیص کودک بیش فعال، شاید نابغه باشد

روزنامه ایران: فرزندم بسیار پرتحرک است آرام و قرار ندارد، خیلی کم یکجا می نشیند، بیش از اندازه صحبت می کند، از در و دیوار بالا می رود، انگار که هیچ وقت خسته نمی شود، در مدرسه اغلب با دانش آموزان مشکل پیدا می کند، مرتب وسایل خود را گم می کند، در رعایت مقررات مدرسه مشکل دارد و اولیای مدرسه دائم از حواس پرتی و بی توجهی او در کلاس درس شکایت دارند.

اینها بخشی از نگرانی و شکایات والدینی است که در جست وجوی راهی برای کمک به فرزند بی قرار خود هستند. اگرچه اغلب کودکان پرتحرک و بازیگوش هستند اما گاهی این ویژگی ها چنان دامنه می یابد که کنترل کودک را امری دشوار می نمایاند.

بیش فعالی و نقص توجه چیست

بیش فعالی و نارسایی توجه مشکلی است که در کودکان و حتی بزرگسالان دیده می شود و تعداد قابل توجهی از کودکان و نوجوانان به آن دچارند. کودکان و نوجوانانی که به این اختلال دچارند، نمی توانند توجه خود را متمرکز کنند و در فعالیت هایی چون تمرکز حواس، گوش دادن و یادآوری مشکل دارند. این افراد دچار حواس پرتی، بی توجهی و تحرک زیادند و معمولاً در یادگیری، پیگیری و تمام کردن کارها، دوست یابی و حفظ دوستان مشکل دارند. البته تمام افرادی که مشکل نارسایی بیش فعالی و نقص توجه دارند لزوماً همه این نشانه ها را بروز نمی دهند.

نشانه های رفتاری

انجمن روانپزشکی آمریکا ۱۴ ویژگی را به عنوان نشانه های اختلال بیش فعالی برشمرده است. حداقل باید هشت مورد از این ویژگی ها به مدت حداقل شش ماه در کودک مشاهده شود تا به طور قطعی وجود اختلال مذکور مورد تأیید قرار گیرد.

۱) تکان خوردن در سرجا و در اغلب موارد بازی با دست و پا

۲) بی تابی کردن و بی قراری در مواجهه با محرک های بیرونی

۴) پاسخگویی به سؤالات قبل از کامل شدن آنها

۵) عدم رعایت نوبت در جریان بازی، یا موقعیت های گروهی

۶) به پایان نرساندن کارهای خواسته شده و پیروی نکردن از دستورالعمل

۷) توجه نکردن به درست انجام دادن تکالیف و بازی

۸) ناتمام رها کردن یک فعالیت و پرداختن به فعالیت دیگر

۹) نداشتن آرامش هنگام بازی در اکثر اوقات

۱۰) صحبت کردن بیش از اندازه

۱۱) قطع صحبت یا فعالیت دیگران در اغلب موارد

۱۲) گوش نکردن به صحبت های دیگران

۱۳) گم کردن وسایل و ملزومات مورد استفاده در مدرسه

۱۴) پرداختن به امور فیزیکی خطرناک بدون در نظر گرفتن عواقب آن

علت های عمده ایجاد اختلال بیش فعالی و نقص توجه

علت های ایجاد اختلال بیش فعالی و کم توجهی هنوز به طور قطعی مشخص نیست اما عوامل ژنتیک، عوامل عصب شناختی و عصبی ـ شیمیایی، سم های محیطی، عوامل مربوط به تغذیه، عوامل روانشناختی (تعامل طبیعت ـ تربیت) و نوع رفتار والدین از جمله علل احتمالی این اختلال است.

روش های درمان

اگرچه در حال حاضر درمان قطعی برای این اختلال مذکور مشخص نشده اما می توان با مراجعه به تیم های روانپزشکان و روانشناسان که با بهره مندی از روش های دارودرمانی، رفتاردرمانی و اصلاح شناختی رفتاری به بهبود رفتارهای اجتماعی، تحصیلی و روابط خانوادگی کودک و نوجوان می پردازند کمک شایان توجهی به ارتقای مهارت های زندگی آنان کرد.

نقش والدین

والدین این قبیل کودکان و نوجوانان لازم است بدانند اگرچه آنان اساساً عامل بروز این اختلال نیستند اما می توانند با خویشتنداری و اتخاذ راهبردهای صحیح و اصولی در تعامل با فرزند خویش، این روش ها و تکنیک ها را به کار بگیرند.

۱) مهارت های مراقبتی یا کنترلی / رفتاری ـ والدین بهتر است با دستورات ساده، واضح و سنجیده به کودک کمک کنند تا بداند از او چه انتظاراتی دارند. تذکر وتکرار این دستورات موجب می شود که کودک مسئولیت خود را انجام دهد و به خاطر آورد چه چیزی از او خواسته شده است. هنگامی که در کنار ایجاد الگوی واضح و ترسیم محدوده کاری دقیق و صریح، پاداش مناسب در ازای انجام کار موردنظر به او تعلق گیرد کودک می آموزد در صورت رفتار مثبت و مناسب، پاداش دریافت خواهد کرد و این خود ضمن ایجاد رابطه خوب بین والدین و کودک منجر به افزایش اعتماد به نفس کودک می شود.

۲) افزایش گستردگی توجه کودک ـ کودک برای تمرکز حواس روی هر موضوعی نیازمند تشویق و راهنمایی است.

آموختن این نکته که هنگام گفت وگو با دیگران باید کارهای دیگر را متوقف کرد و به صحبت آنان گوش فراداد، از جمله مهارت هایی است که باید به او آموزش داده شود. فرآیند یادگیری چنین کودکانی معمولاً طولانی است و آنان برای کسب توجه و قدرت تمرکز لازم به دقت بیشتری نیازمندند.

آنان به رغم داشتن هوش، زیرکی و توانایی لازم، به طور مطلوب از این توانایی ها بهره نمی جویند زیرا چنین کودکانی به کار و تلاش تن درنمی دهند و هیچ انگیزه ای برای یادگیری ندارند و یا آنکه عمداً نافرمانی می کنند و به صحبت های والدین توجهی نشان نمی دهند. به همین علت والدین صبر و شکیبایی خود را از دست داده و به محض مشاهده چنین اعمالی از کودکان خود، آنها را مورد ملامت قرار می دهند و همین امر موجب تنش در محیط خانواده می شود. بیشتر کارها و فعالیت های پیچیده و سخت را می توان به قسمت های کوچکتر تقسیم کرد تا کودک با مقدار کمی توجه به موفقیت دست یابد و پیشرفت کار را حس کند.

۳) افزایش مهارت های اجتماعی ـ این کودکان به علت تمایل نداشتن سایر بچه ها برای بازی با آنان، ناراحت و اندوهگین می شوند. آنان به درستی علت چنین رفتاری را درک نمی کنند و نمی دانند چرا در جمع سایر کودکان راه نمی یابند. بهتر است بزرگسالان با مشارکت در بازی کودکان، ضمن تشویق کودک به صبر و بردباری، بازی های مشترک را به آنان آموزش دهند.

این اختلال می تواند در صورت نداشتن مهارت و مدیریت، مشکلات قابل توجهی در مسیر رشد اجتماعی و جنبه های گوناگون زندگی کودک ایجاد کند با این وجود گروهی از مردان و زنان بزرگ تاریخ از جمله سقراط (فیلسوف بزرگ پیش از میلاد)، ولفگانگ موتسارت (آهنگساز)، آیزاک نیوتن (فیزیکدان و ریاضیدان)، لئو تولستوی (نویسنده)، الکساندر گراهام بل (مخترع تلفن)، هانس کریستین اندرسن (نویسنده کتاب کودک)، بتهوون (آهنگساز)، لئوناردو داوینچی (مخترع و نقاش)، گالیله (ریاضیدان و ستاره شناس) و ارنست همینگوی (نویسنده)، بنابر اظهارنظر شخصی خود یا براساس شرح حالی که از زندگی آنان در طول تاریخ به دست آمده است، دچار این اختلال بوده اند اما بر آن فائق آمده اند. زندگی آنان می تواند الگوی خوبی برای زندگی موفق این گروه از کودکان باشد.