زردی نوزاد، چه وقت خطرناک است؟

اگر نوزادتان تازه به دنیا آمده و سفیدی چشم او و رنگ قسمت‌هایی از بدنش به زردی می‌زند، شما باید برای درمان او به متخصص کودکان مراجعه کنید. چرا که احتمال دارد نوزادتان دچار زردی باشد.

در بسیاری از موارد روش چشمی برای تشخیص زردی نوزاد کافی نیست و پزشک از آزمایش خون استفاده می کند.

از دکتر حسن‌علی صابری،‌ متخصص کودکان و نوزادان درباره علل ابتلای نوزادان به زردی، نحوه تشخیص بیماری و درمانش پرسیدیم.
دکتر صابری درباره بروز این بیماری در نوزدان توضیح می‌دهد: زردی نوزادان در همان روز‌‌های نخست تولد نوزاد به دلیل سطح بالای بیلی‌ روبین خون، بروز می‌کند و میزان آن هم با توجه به روز‌های پس از تولد نوزاد تغییر می‌کند. چون مقدار بیلی‌روبین با توجه به روز‌هایی که می‌گذرد، بالا می‌رود و سپس اندازه‌گیری شده و شدت آن سنجیده می‌شود.

بیلی‌روبین بالا‌تر از 5 درجه، در 24 ساعت ابتدایی تولد نوزاد غیر‌عادی است و حتما باید برای درمان آن اقدام شود. اما این میزان برای روز‌های دیگر پس از تولد طبیعی محسوب می‌شود و در آن زمان اگر عدد زردی به 7 تا 8 برسد، غیر‌عادی است. در نوزادان طبیعی، آخرین و شدید‌ترین درجه زردی 25 است.

معمولا در روز‌های پس از تولد اعداد 13 تا 14 و 15 تا 17 زردی برای بچه‌ها خطرناک و نگران‌کننده است.

زردی به دو شکل زردی محلول در آب و زردی غیر محلول در آب در نوزاد ظاهر می شود. تشنج، فلج مغزی، کند ذهنی، اشکال در تعادل حرکتی و ناهنجاریهای دندانی برخی از عوارض زردی در نوزادان است.

مادران به راحتی می‌توانند زردی را در نوزاد تشخیص دهند. چون اولین قسمتی که زردی در آن قابل تشخیص است، سفیدی چشم نوزاد است و سپس به صورت، قفسه سینه، شکم و پا‌ها سرایت می‌کند. بر همین اساس دکتر صابری می‌گوید: با زرد شدن هر کدام از این اندام‌ها می‌توان به صورت تقریبی میزان زردی را تشخیص داد و مخصوصا وقتی کف پا‌ها زرد شوند، یعنی درجه زردی بسیار شدید و بالاتر از عدد ۲۰ است که در این شرایط باید تعویض خون انجام بگیرد.

زمانی که شکم نوزاد زرد دیده می‌شود میزان زردی تقریبا ۱۳ و اگر ران‌ها زرد شوند، زردی به عدد ۱۶ رسیده است. اما به هر‌حال باید خون نوزاد آزمایش شود تا میزان دقیق زردی در او مشخص شود و تحت درمان قرار گیرد.
درمان زردی نوزاد پس از آزمایش خون و مشخص شدن میزان بیلی‌روبین آغاز می‌شود. دکتر صابری درباره شرایط درمان این بیماری می‌گوید: اگر زردی نوزاد از روز سوم تا هفتم بالا‌تر از 15 تا 16 باشد، او را بستری می‌کنند.

به دنبال آن در صورت تشخیص متخصص، نوزاد در دستگاه فتوتراپی قرار می‌گیرد تا بیماری او بهبود پیدا کند. اما در صورتی که میزان بیلی‌روبین به حد بسیار زیاد و غیر‌عادی برسد، نوزاد باید تعویض خون شود.
پدر و مادر‌ها باید بدانند که زردی نوزاد تأثیری بر تغذیه او ندارد مگر اینکه شدت زردی در نوزاد به قدری زیاد شود که او حال شیر خوردن نداشته باشد.
دکتر صابری نقش مدران را در تشخیص زردی نوزادشان بسیار مهم می‌داند و توصیه می‌کند: مادرانی که در خارج از بیمارستان زایمان می‌کنند باید در صورت تشخیص زردی در نوزاد، در همان 24 ساعت ابتدایی تولد او، به بیمارستان مراجعه کنند و نوزادشان را تحت درمان قرار دهند.

آن دسته از مادرانی هم که در بیمارستان زایمان می‌کنند، خیال‌شان از این جهت راحت است، چون پزشکان در صورت تشخیص زردی در نوزاد او را ترخیص نمی‌کنند تا بهبود پیدا کند. نکته مهم در تشخیص زردی نوزاد این است که مادران در نور مطلوب اتاق (لامپ زرد نباشد) و ترجیحا نور طبیعی، باید آن را تشخیص دهند و همچنین وقتی پلک نوزاد را بالا بزنند، کاملا مشخص می‌شود که نوزاد زردی دارد.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
در این مقاله به زردی نوزادان و نحوه مراقبت از نوزاد در منزل خواهیم پرداخت. معمولا ۶۰ درصد نوزادان سالم پس از تولد دچار زردی می‌شوند و در مواردی که زردی نوزادان نارس باشد این مورد به ۸۰ درصد می‌رسد.
البته اینها مواردی است که زردی ظاهر می‌شود، ولی در مواردی هم، از آنجا که زردی کم است، نمی‌توان آن را تشخیص داد و فقط با آزمایش می‌توان فهمید که بیلی‌روبین نوزاد در حد عادی است که این مورد رایج و عادی است.

تعریف زردی نوزادان
واژه زردی نوزادان از دو قسمت «زردی»، به معنی تغییر رنگ پوست یا مخاط‌ها به رنگ زرد و «نوزاد» به معنی کودک تازه متولد شده تا ۲۸ روز اول زندگی، تشکیل یا زردی از تخریب بخشی از گلبول‌های قرمز در نوزاد به‌وجود می‌آید و ضایعات باقیمانده از گلبول‌های قرمز به بیلی‌روبین که عامل ایجاد کننده زردی در نوزاد به‌شمار می‌رود، تبدیل می‌شود.

زردی به دو شکل در نوزاد مشاهده می‌شود
زردی محلول در آب
زردی غیر محلول در آب

۱- زردی محلول در آب
در این نوع زردی همان‌طور که از نامش پیداست، بیلی‌روبین محلول در آب است و چون محلول است، کبد آن را از طریق ادرار کردن دفع می‌کند.

۲- زردی غیرمحلول در آب
در نوع دوم زردی، بیلی‌روبین محلول در آب نیست و از راه ادرار کردن دفع نمی‌شود و در بدن باقی می‌ماند، در صورتی‌که درمان آغاز نشود و میزان بیلی‌روبین بیش از حد شود، در مغز نوزاد رسوب کرده و عقب‌ماندگی ذهنی نوزاد را همراه دارد.

تعریف بیلی روبین
ماده ای است که از تجزیه (هم heme) موجود در هموگولوبین های قرمز پوست و عضلات تشکیل می شود هم نام ترکیبی در خون است که باعث تبادل اکسیژن می شود.
وقتی عمر گلبولهای قرمز تمام می شود یا عضلات صدمه می بینند، هموگلوبین طی چندین مرحله ابتدا به بیلیوردین بعد به بیلی روبین تبدیل می شود. بیلیوردین ماده سمی نیست معلوم نیست چرا بدن این ماده را به بیلی روبین که ماده سمی است تبدیل می کند که باید از بدن دفع شود.

علل بروز زردی نوزادان
زردی علل مختلفی دارد. گاهی گلبول‌‌های قرمز خون خرد می‌شوند و این باعث می‌شود نوزاد پس از مدتی مثلا چند هفته کم‌ خون شود.
گاهی ناسازگاری خون مادر و نوزاد (مادر با گروه خونی o، نوزاد با گروه خونی a یا b که به آن ناسازگاری abo گفته می‌شود) یا ناسازگاری Rh (Rh منفی مادر و Rh مثبت نوزاد) یا وجود گروه‌های خون فرعی (اختلاف بین گروه خونی مادر و نوزاد که شیوع کمتری دارد) همچنین فاویسم که در کشور ما شایع است می‌تواند باعث بروز زردی شود.
تمامی این مسایل می‌توانند سبب بروز کم‌خونی در آینده شوند. به همین علت پزشک باید کاملا هوشیار بوده و کم‌خونی را زیر نظر بگیرد. همچنین در اثر شرایط ممکن است زردی به سرعت بالا برود و به همین جهت مراجعه سریع بسیار اهمیت پیدا می‌کند.
گاهی اوقات زردی به دلیل خوب شیر نخوردن نوزاد پیش می‌آید. این خوب شیر نخوردن می‌تواند به دلیل آموزش ندیدن صحیح و کامل مادر باشد.
در این شرایط مادر پستان را خوب در دهان نوزاد نمی‌گذارد و نوزاد هم خوب شیر نمی‌خورد. این حالت خود در نهایت می‌تواند سبب بروز زردی و دیگر مشکلات شود.

نکات مهم در تشخیص زردی نورادان
تنها علامت بارز زردی، زرد شدن سفیدی چشم، بدن و مخاط‌ است و باید نسبت به آن کمی حساس بود. گاهی والدین و حتی پزشکان در ارزیابی زردی دچار اشکال می‌شوند.
اگر تنها سر و صورت مبتلا به زردی باشد و سینه و شکم و اندام‌ها زرد نباشد یعنی عدد زردی بالا نیست اما هرچه بیشتر به سمت پاها برود، یعنی عدد زردی بالاتر و نگران‌کننده‌تر است.
در بسیاری از موارد ارزیابی چشمی کافی نبوده و پزشک با دادن آزمایش خون مقدار و نوع زردی را تعیین می کند.
(در حال حاضر در بعضی از آزمایشگاه ها بدون خون گیری واز روی رنگ نرمه گوش نوزاد میزان بیلی روبین خون را مشخص می کنند)

عوارض زردی نوزادان چیست؟
بیشتر موارد زردی نوزادی بی خطر و گذرا است و عارضه خاصی ایجاد نمی‌کند ولی در صورت افزایش سریع بیلی روبین و تجمع مقادیر زیاد این ماده در خون و رسوب آن در مغز امکان ایجاد عوارض عصبی خطرناک و غیرقابل برگشت وجود دارد. بعضی از این عوارض به قرار زیر است:
ناشنوایی عصبی حسی
تشنج
فلج مغزی
کند ذهنی
اشکال در تعادل حرکتی
ناهنجاریهای دندانی
بیش فعالی
و ...
زردی در نوزاد نبایستی موجب نگرانی و تشویق خانواده‌ها بشود ولی به هر حال لازم است در صورت مشاهده زردی در نوزاد پزشک متخصص در جریان امر قرار بگیرد تا در صورت لزوم اقدامات تشخیصی و درمانی مناسب را انجام دهد.
تأثیر لامپ فلورسنت بر زردی نوزاد
از سال ها پیش شنیده ایم که اگر کودکی دچار زردی شد، با قرار دادن او زیر نور لامپ های فلورسنت (مهتابی) می توان او را درمان کرد.
درست است که نور درمانی ( فتوتراپی ) یکی از راه های درمانی زردی در نوزادان محسوب می شود، ولی استفاده از نور مهتابی هیچ پایه و اساس علمی نداشته و تأثیر چندانی در درمان زردی ندارد، بلکه نور فلورسنتی که برای درمان این بیماری استفاده می شود، طول موج های خاصی دارد که لامپ های مهتابی این طول موج و قدرت درمانی را ندارند.
این لامپ های مخصوص در بیمارستان ها و در دستگاه های مخصوصی وجود دارند که نوزاد را با چشم های بسته و بدون لباس (فقط با پوشک) در این دستگاه قرار می دهند.
استفاده از نور خورشید هم به دلیل سوزاندن پوست لطیف نوزاد توصیه نمی شود.

درمان های سنتی زردی نوزادان
درمان های سنتی همیشه از زمان های قدیم مورد توجه مردم کشورمان بوده است. شیر خشت یکی از همان موادی است که حرف های ضد و نقیضی درباره استفاده و عدم استفاده آن در درمان زردی می شنویم.

شیر خشت
نوعی ماده گیاهی است که در قدیم برای درمان زردی مورد استفاده قرار می گرفت. ولی در حال حاضر بسیاری از پزشکان اعتقادی به استفاده از شیرخشت و داروهایی نظیر آن ندارند. ولی تحقیقات نشان داده که مصرف قطره خوراکی شیر خشت همراه نور درمانی تأثیر بسیار زیادی در بهبود نوزادان مبتلا به زردی دارد. به طوری که سرعت بهبودی را به نحو چشمگیری افزایش می دهد.
این ماده با داشتن قندهایی چون مانیتول یکی از درمان های مهم برای زردی به شمار می رود که چنانچه به روش بهداشتی مورد استفاده قرار گیرد، بسیار موثر خواهد بود و امروز جنبه درمانی آن هم به صورت علمی به اثبات رسیده است.

عرق کاسنی
شستن بدن نوزاد با عرق کاسنی همراه با آب ولرم نیز در درمان زردی موثر است.

آب و ترنجبین
همچنین می توانید ترنجبین و آب را مخلوط کرده و پارچه ای را در آب خیس کرده و به پشت گوش و پیشانی نوزاد بمالید.

حجامت نوزاد زیر نظر متخصص
راهکار دیگر حجامت است، به طوری که در پشت گوش نوزاد خراش کوچکی ایجاد می کنید تا چند قطره خون از آن جاری شود. این کار باید تحت نظر متخصص آن انجام شود.