اثرات تغذیه مناسب در دوران بارداری

از آنجایی که جنین رشد بسیار سریعی دارد و وزن او از یک گرم در ۸ هفتگی به ۳۲۰۰ گرم در ماه آخر می رسد، جنین برای چنین رشدی احتیاج به انواع مواد مغذی دارد که باید از طریق تغذیه صحیح مادر تأمین شود. همچنین سوء تغذیه طولانی در دوران پیش از بارداری می تواند باعث سوء تغذیه جنین شود و در نتیجه ممکن است وزن نوزاد از حداقل قابل قبول (۲۵۰۰ گرم) کمتر باشد.

تغذیه صحیح مادر
بنابراین اهمیت تغذیه صحیح در دوران قبل از ازدواج (دوران نوجوانی) کمتر از تغذیه صحیح در دوران بارداری نیست. تغذیه مادر در دوران بارداری از جنبه های مختلفی قابل بررسی است:
* نیازهای تغذیه ای مادر در دوران بارداری
* وزن گیری کافی مادر در دوران بارداری
* مشکلات شایع تغذیه ای این دوران و توصیه هایی برای تسکین این عوارض
* تنظیم برنامه های غذایی برای مادرانی که در این دوران به بیماری های با اهمیتی مثل دیابت دوران بارداری یا فشارخون بارداری مبتلا می شوند، یا بیماری هایی را قبل از بارداری داشته اند مثل ابتلای مادر به دیابت قبل از بارداری و....

رژیم غذایی مناسب برای دوران بارداری:
داشتن رژیم غذایی مخصوص و جداگانه برای زمان بارداری لازم نیست. تغذیه زن باردار باید متعادل بوده و از کم خوری یا پرخوری پرهیز شود.

گروههای غذایی
میزان مصرف روزانه
هر سهم از گروه غذایی معادل:
1 ـ گروه نان و غلات
۱۱-۶ سهم
30 گرم انواع نان ، نصف لیوان ماکارونی یا برنج پخته
۲ ـ گروه سبزیها
5-3 سهم
نصف لیوان سبزیجات پخته یا یک لیوان سبزیجات خام ، یک عدد گوجه فرنگی متوسط یا یک عدد پیاز متوسط و...
3ـ گروه میوه ها
۴-۲ سهم
یک عدد میوه متوسط یا یک چهارم طالبی متوسط یا نصف لیوان حبه انگور یا انار و...
۴ ـ گروه شیر و لبنیات
4-3 سهم
یک لیوان شیر ، ماست یا کشک ، نصف لیوان بستنی یا ۴۵ تا ۶۰ گرم پنیر
5 ـ گروه گوشت ، حبوبات و مغزها
۳-۲ سهم
60 گرم گوشت (قرمز ، مرغ ، ماهی) نصف لیوان حبوبات پخته یا یک عدد تخم مرغ یا یک چهارم لیوان از انواغ مغزها

مغزها
در صورتی که زن باردار کمتر از ۲۰ سال سن دارد، مصرف گروه شیر و لبنیات باید روزانه ۴ سهم یا بیشترباشد.
مصرف روغن، چربی و شرینیجات با توجه به انرژی مورد نیاز و میزان اضافه شدن وزن در دوران بارداری تنظیم می گردد.
سوء تغذیه مادر در دوران بارداری و حتی قبل ازآن عوارض نامطلوبی مثل سقط جنین، تولد جنین مرده، مرگ نوزاد،ناهنجاری مادر زادی و کاهش قد و وزن نوزاد در هنگام تولد دارد. نوزادانی که در هنگام تولد وزنی کمتر از ۲۵۰۰ گرم دارند در دوران نوزادی در معرض خطر ابتلا به عفونتهای دستگاه تنفسی و اسهال قرار داشته و ممکن است رشد جسمی و یادگیری ضعیف تری داشته باشند. همچنین این نوزادان به تدریج که به سنین بزرگسالی می رسند در معرض خطر ابتلا به چاقی، دیابت و بیماری های قلبی ـ عروقی قرار دارند.
دو شاخص وضعیت تغذیه ای مادر ارتباط محکمی با وزن هنگام تولد نوزاد دارد.
*اندازه مادر(قد مادر و وزن او قبل از بارداری)
*میزان افزایش وزن مادر در طول بارداری

اندازه مادر :
وزن و قد کم مادر قبل از بارداری باعث کوچکی جفت، بروز کم وزنی نوزاد، نارس بودن نوزاد و... می‎گردد.
وزن بالای مادر قبل از بارداری نیز می تواند باعث افزایش خطر دیابت و فشار خون بارداری، تولد نوزاد نارس، حاملگی چند قلویی و... شود.
با وجودی که باید به کنترل وزن خانم باردار و جلوگیری از اضافه وزن او تأکید شود با این حال تجویز رژیم لاغری برای مادران چاق در دوران بارداری توصیه نمی شود. محدود کردن انرژی دریافتی برای مادران باردار می تواند اثرات سویی بر مغز جنین داشته باشد. حتی فواصل بین وعده ها نیز نباید زیاد باشد و بهتر است مادران باردار تعداد وعده های غذای خود را بیشتر کنند، به خصوص قبل از خواب حتماً میان وعده سبکی میل کنند. البته این افزایش تعداد وعده ها نباید منجر به مصرف بیش از حد غذا توسط مادران شود.

وزن گیری مادر در طول بارداری :
اثرات وزن گیری کمتر از حد مطلوب :
*وزن گیری ناکافی جنین
*کم وزنی نوزاد در زمان تولد
*افزایش احتمال مرگ جنین
*کاهش ذخایر بدن مادر بعد از زایمان
*ناتوانی در شیردهی مرتب
*ناتوانی در نگهداری از نوزاد
*کم خونی مزمن پس از زایمان

اثرات وزن گیری بیش از مقدار لازم:
*دشوار شدن زایمان
*افزایش احتمال عوارض زمان زایمان : عفونت، پارگی مجرای تولد، تروما به جنین
*طولانی شدن زمان زایمان
*افزایش احتمال سزارین
*بالا بودن وزن زمان تولد نوزاد (ماکروزومی)
*بازنگشتن کامل وزن مادر بعد از زایمان به وزن قبل از بارداری
*طولانی شدن مدت بستری شدن مادر در بیمارستان بعد از زایمان بهترین ملاک برای تعیین میزان افزایش وزن مناسب مادر در طول بارداری BMI یا شاخص توده بدنی مادر می باشد.

اضافه وزن مطلوب با توجه با شاخص توده بدنی:
شاخص توده بدنی BMI
وضعیت زن باردار
میزان اضافه وزن در دوران بارداری (کیلوگرم)
کمتر 8/19
کم وزن و یا لاغر
18-5/12
۲۶-۸/۱۹
وزن طبیعی
۱۶-۵/۱۱
29-26
اضافه وزن
11-5/7
بالای ۲۹
چاق
۶

منظور از BMI یا شاخص توده بدنی چیست؟
BMI یا وضعیت توده بدن، شاخصی است برای ارزیابی یا تعیین وضعیت بدن از نظر چاقی و لاغری و به این صورت محاسبه می گردد:
وزن قبل از بارداری (اندازه قد× اندازه قد) تقسیم کنید. عدد به دست آمده را با جدول بالا مقایسه کرده و وضعیت بدن را از نظر چاقی یا لاغری بررسی کرده و اضافه وزن مناسبتان را در طول بارداری به دست آورید.
افزایش وزن دوران بارداری برای خانم های نوجوان باید 18- 12/5 کیلوگرم باشد زیرا خود آنها در حال رشد و افزایش توده بدنی هستند. تأمین ویتامین ث و سایر ویتامینها برای نوجوانان باردار بسیار اهمیت دارد.
در بارداری های دوقلویی افزایش وزن توصیه شده ۲۰/۵-۱۶ کیلوگرم می باشد.