کم خونی و فقر آهن در حاملگی

نی نی + : کاهش تعداد گلبول های قرمز می تواند ناشی از کاهش تولید و یا از دست دادن آنها (انواع خونریزی ها) باشد.کاهش تولید گلبول قرمز ممکن است به دلیل کمبود مواد لازم جهت ساختن آن باشد که شایعترین آنها فقر آهن است.

یکی از معیارهای تشخیص کم‌خونی، بررسی میزان هموگلوبین(hemoglobin)می‌باشد. هموگلوبین رنگدانه در داخل گلبول قرمز است که وظیفه حمل اکسیژن در بدن را بر عهده دارد و آهن مهمترین جزه تشکیل دهنده آن می باشد و بدون آهن هموگلوبین قادر به حمل اکسیژن نیست،کم خونی ناشی از فقر آهن به دلیل کاهش میزان آهن برای تشکیل هموگلوبین پیش می آید.


وقتی میزان هموگلوبین ۲۰% یا بیشتر کاهش یابد علائم بالینی ناشی از کمبود اکسیژن در بدن ظاهر می شود. این علائم با ضعف،سردرد،بی قراری،خستگی زود رس،طپش قلب و عدم توانائی انجام فعالیت های ورزشی شروع می شود و در صورت پیشرفت فقر آهن علائمی مانند ناخن های قاشقی شکل،زبان کاملاً قرمز،ضعف و بی قراری در پاها ایجاد می شوند. بیماران ممکن است به خوردن خاک،مهر نماز و یا یخ تمایل پیدا کنند.

دلایل بروز کم خونی و فقر آهن
دو دلیل عمده بروز کم خونی فقر آهن عبارتند از خونریزی و کاهش جذب آهن از طریق تغذیه است. از دست دادن خون می تواند به دلایل اهداء خون، ضربه و تصادف، عمل جراحی، خونریزی های شدید زمان پریود و یا خونریزی های مخفی در دستگاه گوارش و یا در دستگاه ادراری باشد.

در خانم های باردار بروز سقط جنین، جفت سرراهی و جدا شدن زودرس جفت از محل اتصال آن به رحم نیز باعث کم خونی شدید می شود. کاهش جذب آهن از طریق سیستم گوارشی، می تواند به دلیل بیماری های گوارشی مانند ورم معده (گاستریت) باشد و یا شایع تر از آن به دلیل کاهش مصرف مواد غذایی حاوی آهن نظیر گوشت و لبنیات پیش آید.در خانم های باردار علاوه بر از دست دادن خون و یا کاهش مصرف آهن دلیل مهم دیگری وجود دارد و آن نیاز روز افزون جنین به مصرف آهن برای رشد و نمو می باشد. از طرفی به دلیل نیاز جنین به اکسیژن ،تعداد گلبول های قرمز ، در دوران بارداری 33% افزایش می یابد. بنابراین در خانم باردار مقدار مورد نیاز آهن بیشتر است.

اثر کم خونی فقر آهن بر روی حاملگی
در یک مطالعه بر روی ۲۷۰۰۰ خانم باردار متوجه شدند که بروز کم خونی در سه ماهه اول و یا دوم بارداری احتمال زایمان زودرس و تولد نوزاد کم وزن را بیشتر می کند. حتی اگر زایمان در پایان ۹ ماهه بارداری هم باشد وزن زمان تولد کمتر از نوزادی است که مادرش کم خونی نداشته است.


تشخیص کم خونی در حاملگی
یکی از مهمترین آزمایشاتی که در دوران بارداری انجام می شود، آزمایش شمارش سلول های خون یا CBC برای تشخیص کم خونی می باشد. در حاملگی بدن دچار تغییرات فیزیولوژیکی می شود که برای رشد و نمو جنین ضروری است. از جمله این تغییرات افزایش میزان پلاسمای خون به میزان 45% بیشتر از فردغیر حامله است. در حالی که میزان افزایش تعداد گلبول های قرمز تنها 33% است. بنابراین تعداد گلبول قرمز در هر میلی لیتر خون در یک خانم باردار کمتر از خانم غیر حامله می باشد. هم چنین سطح هموگلوبین در یک خانم باردار پایین تر از فرد عادی می باشد.

به طور کلی هموگلوبین کمتر از 12 گرم در دسی لیتر در خانم غیر حامله و کمتر از 10 گرم در دسی لیتر در خانم حامله را کم خونی می گویند. مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ها در آمریکا برای خانم حامله ای که تحت درمان با آهن کمکی می باشد، هموگلوبین کمتر از 11 را در سه ماهه اول و سوم بارداری و هموگلوبین کمتر از 10.5 در سه ماهه دوم بارداری را کم خونی می داند.

قرص آهن نباید با غذا میل شود چون برخی مواد غذایی مانند فسفات ها، فیتات ها و تنات ها به آهن متصل شده و مانع جذب آن می شوند. برخی مواد نیز مانند آنتی اسیدها و یا بعضی از آنتی بیوتیک هااز جذب آهن جلوگیری می کنند.

درمان کم خونی در حاملگی
در حاملگی یک قلو میزان نیاز بدن یک خانم باردار به آهن مجموعا ۱۰۰۰ میلی گرم می باشد. از این مقدار حدود ۳۰۰ میلی گرم صرف ساختن جنین و جفت می شود. پانصد میلی گرم برای افزایش هموگلوبین مادر می باشد و ۲۰۰ میلی گرم نیز میزان دفع آهن از بدن مادر است.

درمان کم خونی فقر آهن و یا پیشگیری از بروز آن، مصرف قرص آهن در بارداری است. البته در مواردی که نتوان از روش خوراکی که ارزان، ساده و بی خطر می باشد، استفاده کرد، باید با استفاده از تزریق آهن، کم خونی را درمان نمود و همچنین در مواردی که به دلیل از دست دادن خون، کم خونی حاد ایجاد شده است ممکن است تزریق خون لازم باشد.

روش خوراکی ارزان، ساده و بی خطر است و می توان از انواع ملح های سولفات آهن، فومارات آهن و گلوکونات آهن استفاده کرد.

از آنجایی که در چهار ماهه اول بارداری میزان نیاز به آهن افزایش نا چیزی دارد، مصرف آهن اضافی در چهار ماهه اول بارداری ضروری نیست ولی از هفته شانزدهم حاملگی به بعد باید روزانه ۳۰ میلی گرم آهن مصرف شود. در خانم حامله دو قلو، یا خانم حامله با جثه درشت و یا خانمی که مصرف آهن کمکی را دیر شروع کرده است میزان مصرف روزانه آهن ۶۰ تا ۱۰۰ میلی گرم می باشد. توصیه می شود جهت کاهش میزان تهوع و افزایش جذب بیشتر ، قرص آهن شب ها قبل از خواب مصرف شود.

آهن در معده جذب نمی شود و جذب آن در ابتدای روده کوچک صورت می گیرد. لذا استفاده از قرص های آهن پوشش دار یا کپسول هایی که به تدریج آهن را در بدن آزاد می کنند ممکن است مناسب نباشد.

قرص آهن نباید با غذا میل شود چون برخی مواد غذایی مانند فسفات ها، فیتات ها و تنات ها به آهن متصل شده و مانع جذب آن می شوند. برخی مواد نیز مانند آنتی اسیدها و یا بعضی از آنتی بیوتیک ها(تتراسیکلین و خانواده کینولون ها مثل سیپروفلوکساسین و افلوکساسین)از جذب آهن جلوگیری می کنند. به همین دلیل قرص آهن باید دو ساعت قبل یا چهار ساعت پس از مصرف آنتی اسید مصرف شود. استفاده توام قرص آهن با غلات،فیبرهای غذایی، چای، قهوه، تخم مرغ و یا شیر توصیه نمی شود. مصرف توام اسید اسکوربیک(ویتامین ث)با آهن جذب آن را افزایش می دهد.

در خانم حامله یبوست با مصرف قرص آهن تشدید می شود که می توان با تغییر رژیم غذایی و یا تغییر مقدار و نوع آهن مصرفی این عارضه را کاهش داد.