توصیه هایی طلایی برای کنترل خشم کودکان

سوال مخاطب نی‌نی‌بان: دو پسر دارم 6 ماهه و 3 ساله و نیم. پسر بزرگم خیلی بد غذا و پرخاشگر است. کمی هم کم خونی داشت اما الان مشکلش برطرف شده. ما خیلی در مقابلش صبر و حوصله به خرج می دهیم، اما آنقدر لجبازی و بددهنی می کنه تا از کوره در می ریم. می ترسم بعدها از پسش برنیایم و از ما حساب نبره. البته من رو می زنه اما با پدرش اینطور نیست.

پاسخ دکتر پرویز رزاقی، روان شناس:
پرخاشگری به دلایل متعددی بروز می کند:
۱. معمولا بچه هایی که در این مرحله پرخاشگری می کنند مادرشان دوران پر تنش و پر اضطرابی را تجربه کرده اند. وقتی در دوران بارداری دچار ناراحتی و نگرانی باشد فرزندش در برخورد با جامعه و اجتماع دچار پرخاشگری و لجبازی یا همان مقاومت منفی می شود.
۲.پرخاشگری می تواند خلقی باشد. یعنی پرخاشگری و بداخلاقی جزو ویژگی های خلقی آن شخص است که در دوران کودکی به سر می برد. پرخاشگری ژنتیکی و وراثتی هم هست. در این صورت می گوییم بچه این پرخاشگری را به ارث برده است.
۳. دلیل دیگر این حالت در کودکان می تواند رفتار تقویت شده باشد. یعنی هر گاه کودک در منزل رفتار پرخاشگری را انجام داده به نتیجه مطلوب رسیده است. او با این رفتار توانسته آنچه را که خواسته به دست آورد و به نوعی با این کار امتیاز گرفته است. بنابراین این روش برایش عادی شده و همه کارهایش را با تندی و عصبانیت انجام می دهد.
۴. مشاهده نیز یکی از دلایل پرخاشگری هست. یعنی کودک در خانواده پرخاشگری را مشاهده کرده است که البته این خانم در سوالشان گفته اند که سعی می کند این مورد را کنترل کنند. ولی ممکن است شما هم آن طور که باید کنترل نکرده باشید. حتی اگر با شخصی خارج از منزل خشونت و پرخاشگری داشته باشید باز هم کودک آن را می آموزد. اگر سیستم مشاهده در مورد کودک شما صدق نکند می بایست دلایل دیگر را بررسی کنید. به هر حال هر کدام از این علت ها سبب پرخاشگری شده باشد می بایست آن را از میان برد. برای مبارزه با پرخاشگری چند راه وجود دارد:
۱. موقعیت ها و فضاهایی را که منجر به پرخاشگری می شود شناسایی کنید. مثلا شما متوجه می شوید کودکتان وقتی با بچه های دیگر بازی می کند عمل پرخاشگری را انجام می دهد. پس بر روی این موقعیت ها کنترل و نظارت بیشتری داشته باشید تا آن فضا منجر به خشونت کودک نشود.
۲. تلاش کنید خشونت و پرخاشگری تقویت نشود. وقتی بچه با عصبانیت و بداخلاقی چیزی را می خواهد به او ندهید. اجازه ندهید با خشونت از شما یا دیگران امتیاز کسب کند. وقتی بچه کسی را می زند به او توجه نشان ندهید. مثلا نگویید بیا اینجا بشین و چایی بخور. حتی امتیازهای کوچک هم می تواند پرخاشگری را تشدید کند. بعد از خشونت هیچ امتیازی به او ندهید.
۳.کودک را بخاطر پرخاشگری و خشونت تنبیه کنید که البته منظور تنبیه رفتاری است. مثلا وقتی کودک در بازی دعوا می کند دیگر اجازه ندهید در بازی شرکت کند.

حتی از مربیان مهد بخواهید بعد از پرخاشگری کودکتان را گوشه کلاس نگه دارند تا احساس تنبیه شدن بکند و حتما به او بگویید دقیقا برای چه رفتاری تنبیه می شود. نگویید چون پسر بدی بودی تنبیه می شوی. شخصیت کودک را زیر سوال نبرید بلکه رفتارش را زیر سوال ببرید. بگویید چون دوستت را کتک زدی تنبیه می شوی. کودک باید دقیقا درک کند برای چه عملی تنبیه می شود.
۴. با مدیریت خودتان سعی کنید کودک به سمت ناکامی سوق پیدا نکند. ناکامی خودش یکی از دلایل پرخاشگری است. وقتی می خواهید کاری انجام بدهد کمکش کنید آن کار به درستی انجام شود. حتی اگر چیدن یک پازل ساده باشد. اجازه ندهید کودک شکست بخورد.
۵. تکنیک های برخورد با دیگران را به او آموزش بدهید. به او یاد بدهید چگونه با دیگران بازی کند. چطور اسباب بازی هایش را تقسیم کند. چگونه درخواست گرفتن اسباب بازی دوستش را بکند و... . همه اینها را به کودک آموزش بدهید و حتی درست حرف زدن را به او یاد بدهید. او باید بیاموزد چگونه بدون خشونت حرف بزند و آنچه را که می خواهد به دست بیاورد.
۶. به رفتارهای مثبت کودک پاداش بدهید. در مورد پاداش هم مانند تنبیه حتما مشخص کنید به چه کاری پاداش می دهید. مثلا وقتی در مهد یا منزل با کودک دیگری خوب بازی کرد یا خوب حرف زد بگویید: آفرین که با دوستت خوب حرف زدی یا آفرین پسرم که با دوستت خوب بازی کردی. به رفتار پاداش بدهید. بچه ها باید دقیقا بدانند برای چه عملی تنبیه یا تشویق می شوند. در غیر این صورت تنبیه و تشویق بی فایده خواهد بود.
۷. باید شخیصت کودک را هم دستکاری بکنید. فضای بهتری را برای کودک فراهم کنید. به او اجازه بدهید راحت حرفش را بزند. روان بچه باید سالم باشد و سالم سازی شخصیت فرزند از طریق ورزش تفریح و بازی صورت می گیرد. به او امکانات بدهید بیشتر ورزش کند. او را بیشتر بیرون ببرید و در موقعیت های خوب قرار بدهید. همه اینها شخصیت بچه را به سوی آرامش بیشتر و نشاط سوق می دهد.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
اگر از هر والدینی بپرسید که آیا او می‌خواهد فرزندش یک فرد پرخاشگر باشد یا خیر، شما بیش از یک جواب دریافت نخواهید کرد. از این گذشته پرخاشگری یک رفتار تأیید نشده و غیر قابل پذیرش در ذهن و جامعه ما است.
ما می‌خواهیم فرزندانمان وقتی دیگران رفتار خوبی با آن‌ها ندارند، موضع گیری نکنند. امیدواریم که آن‌ها دعوا را شروع نکنند اما اگر مورد حمله قرار بگیرند، می‌توانند با مهاجم مقابله کنند و از خود دفاع کنند.
یادگیری برای یافتن تعادل و کنترل پرخاشگری ، احتمالاً دشوارترین مرحله‌ی بزرگ شدن است.
طبق تئوری رشد، تکانه‌ها یا درایوهای پرخاشگرانه در کودک ایجاد می‌شوند و جنبه‌ای اساسی برای نیروی زندگی روانی و بقا دارند. در دوره رشد سالم، این درایوها معمولاً در سنین مختلف با رفتارهای مختلف خود را نشان می‌دهند و با کمک والدین و دیگران، به تدریج تحت کنترل فرد قرار می‌گیرند اما به هیچ وجه از بین نمی‌روند.

پرخاشگری بخشی از تکامل سالم است
در طول سال اول، تصور نمی‌شود که نوزاد رفتار پرخاشگرانه داشته باشد، اما هنوز برخوردهایی که کودک در آن تحت فشار قرار می‌گیرد یا نیروی دیگری را به سمت دیگری سوق می‌دهد، نشانه‌هایی از انرژی و هدایت بیرونی است که منعکس کننده بلوغ سالم پرخاشگری است.
اما این نوزاد ۹ ماهه‌ای که موهای شما را می‌کشد نمی‌داند که ممکن است صدمه ببینید - او این کار را با همان روحیه بازیگوشی انجام می‌دهد که در فعالیت‌های دیگر مشاهده می‌شود.
فقط در سال دوم، هنگامی که کودک نسبت به جدایی خود به عنوان یک فرد، از شما آگاهی بهتری کسب می‌کند، می‌تواند درک کند که از کسی عصبانی است و با او عمدی این رفتار را می‌کند.
معمولاً تا دو سالگی در مورد رفتار بی‌رحمانه کودک نسبت به دیگران صحبت نکنید. او به اندازه کافی از کارهایی که انجام می‌دهد نمی‌داند تا عواقب عمل خود یا چگونگی تنظیم این رفتار را نسبت به دیگران انجام دهد. کودک ۱۵ ماهه شما یک چیز شکننده را می‌شکند، او در لذت جسارت گرفتار می‌شود و نتیجه کارش را پیش بینی نمی‌کند.

در سنین و مراحل مختلف از کودکتان چه انتظاری دارید
رشد کودک خردسال در مراحل مختلف متفاوت است، اجتماعی شدن و کنترل پرخاشگری در مراحل مختلف اقدامات مناسبی را می‌طلبد و ارزش دارد که شما بیاموزید که چه نوع رفتارهایی در سنین مختلف باید با کودکان انجام گیرد.
اگر بفهمید که کودک نوپا یا یک کودک ۴ ساله چه توانایی‌هایی دارد، می‌توانید اعمال و آموزش خود را براساس انتظارات واقع بینانه تنظیم کنید و خود را از نگرانی و ناامیدی نجات دهید.
اضطراب نداشته باشید که کودک نوپای شما که بسیار عصبانی می‌شود و در هنگام ناامیدی یا ناراحتی کنترل پرخاشگری خود را از دست می‌دهد و به فردی مخرب و کنترل نشده در سنین بالاتر تبدیل می‌شود.
از طرف دیگر، اگر کودک ۴ ساله شما دارای اخلاقیات تهاجمی است و به نظر می‌رسد از صدمه زدن به دیگران لذت می‌برد، در نگرانی و در جستجوی راه‌هایی برای کمک صحیح به او و سوغش به سمت رفتار سالم‌تر باشید.

راه بردهای والدین برای مدیریت پرخاشگری در کودکان
پس چگونه والدین می‌توانند رفتار پرخاشگرانه فرزند خود را تعدیل و هدایت کنند بدون اینکه، آن را با تنبیه نشان دهند؟ در حالی که دستور العمل دقیقی وجود ندارد.
در اینجا ۱۲ پیشنهاد وجود دارد که ممکن است به شما در ارائه راهنمایی‌های مورد نیاز کودک کمک کند.

رک بودن، شناسایی موقعیت پرخاشگری کودک، پرهیز از کتک زدن کودک و ایجاد راه های جایگزین می تواند کمک کننده باشد.

۱- محدودیت‌ها بخشی از دوست داشتن هستند
به خاطر داشته باشید که احساس فرزند شما که او را دوست دارید وبه او محبت می کنید، از وی مراقبت میکند.
کودکانی که احساس دوست داشتن می‌کنند بیشتر اوقات والدین خود را خوشحال می‌کنند و به راهنمایی آن‌ها پاسخ می‌دهند.
قرار دادن محدودیت‌های معقول در رفتار فرزند شما بخشی از دوست داشتن اوست، درست مانند تغذیه، راحتی، بازی و پاسخ دادن به خواسته‌های او.

۲- سعی کنید بفهمید چه چیزی باعث ایجاد رفتار پرخاشگرانه فرزند شما شده است
از خود بپرسید چه اتفاقی ممکن است افتاده باشد - رفتار شما یا رفتار شخص دیگری یا وضعیت دیگری. شاید او بیش از حد خسته شده باشد یا از نظر جسمی احساس خوبی نداشته باشد.
با عجله، برخورد ناگهانی، محرومیت از چیزی که می‌خواهد، حتی قادر به انجام کاری که او سعی کرده است با یک اسباب بازی یا یک فعالیت بدنی انجام دهد، اغلب باعث ایجاد احساس ناامیدی و عصبانیت در کودکان می‌شود که منجر به رفتار پرخاشگرانه می‌شود.

۳- از آنچه می‌دانید استفاده کنید
از آنچه می‌دانید در مورد خلق و خوی کودک، ترجیحات و حساسیت‌های فرزندتان استفاده کنید.
به عنوان مثال، اگر می‌دانید که او در اولین ساعت از روز بد اخلاق است یا در هنگام خستگی یا گرسنگی بسیار حساس است شما این زمان را برای کنترل پرخاشگری او انتخاب نکنید.

۴- رک باشید
به فرزند خود بگویید که در یک موقعیت خاص از او می‌خواهی جه کاری انجام دهد یا انجام ندهد (اما سعی کنید سخنرانی طولانی نکنید). فرزند شما از صدای شما و همچنین از آنچه می‌گویید و از نارضایتی شما مطلع خواهد شد.
مهم است که سعی کنید در مورد عدم پذیرش کارهای او توسط شما روشن و واضح باشید. با این حال، سخنرانی‌های طولانی و شدید معمولاً تاثیر منفی دارد.
اگر به دختر سه ساله خود اخطار دهید که چنانچه به برادر نوزاد خود آسیب وارد کند به مدت دو هفته اجازه تماشای تلویزیون را نخواهد داشت، ممکن است در ابتدا او را ناراحت کند ولی در نهایت به او می آموزد که چگونه خشم خود را کنترل نماید.
رفتار شما باید به گونه ای باشد که کودک متوجه شود که این تنبیه صرفا برای این رفتار اوست و شما همچنان دختر کوچک خود را دوست دارید و فقط رفتار او را دوست ندارید.

۵- یک ناظر دقیق باشید
وقتی فرزند خردسال شما در حال بازی با کودکان دیگر است، به وضعیت توجه داشته باشید اما سعی کنید او را متوجه این موضوع نکنید.
آنچه به عنوان بازی یا دویدن، تعقیب و گریز و یا به اشتراک گذاشتن اسباب بازی‌ها است می‌تواند به سرعت وارد نبرد بین کودکان شود و آن‌ها ممکن است به یک داور نیاز داشته باشند.
با این حال، مواقعی وجود دارد که می‌توانید به فرزندان خردسال اجازه دهید کارهای خود را با هم انجام دهند.

۶- از راه‌های جایگزین استفاده کنید
وقتی فرزند شما پرخاشگر است، این رفتار را متوقف کنید و به او کاری دیگر بدهید. شما باید او را به یک فعالیت جدید دعوت کنید یا شاید او را به جایی دیگر راهنمایی کنید که بتواند احساسات تهاجمی را بدون آسیب رساندن به خود یا هر کس دیگری، کنترل کند.
به عنوان مثال بگویید "اگر میخواهی به چیزی ضربه بزنی، برو و به بالش خود (یا کیسه مشت) ضربه بزن، اما نمی‌توانید به سگ یا دوست خود ضربه بزنی چنین فرصتی نه تنها کمک می‌کند کودک برخی از احساسات پرخاشگرانه خود را خالی کند بلکه به او کمک می‌کنید تا درک کند که چه زمان و مکانی برای چنین اقداماتی مناسب است.

۷- مربی باشید
هنگامی که زمان اجازه می‌دهد، نشان دهید که چگونه می‌توانید وضعیتی را که در آن درگیری بین کودکان وجود دارد را اداره کنید. به عنوان مثال اگر فرزند شما به اندازه کافی بزرگ شده است، می‌توانید چند کلمه را به او یاد دهید تا برای حل و فصل درگیری از آن استفاده کند.
به یک کودک ۲ ساله می‌توان کمک کرد که بتواند اسباب بازی خود را نگه دارد و به جای اینکه همیشه گریه کند وقتی کودک دیگری سعی می‌کند اسباب بازی‌هایش را بگیرد، به جای گریه، می‌گوید: "نه" یا "مال من است".
کودکان برای اینکه بدانند روش‌های موثری برای رسیدگی به اختلافات وجود دارد که از دعوا و مجادله قابل قبول‌تر است، به پیشنهادات بزرگسالان نیاز دارند.

۸- از زبان استفاده کنید
اگر فرزند شما مهارت‌های زبانی دارد به او کمک کنید تا در مورد عصبانیش به شما توضیح دهد. اگر می‌توانید حدس بزنید و او نمی‌تواند بگوید، این کار را برای او انجام دهید، مانند "من حدس می‌زنم که شما عصبانی هستید زیرا نمی‌توانید به بازی با جانی ادامه دهی. من می‌دانم که شما چه احساسی دارید، اما امروز خیلی دیر شده است. »(یا دلیل این امر چیست).
۹- از خود بپرسید که آیا در مورد پرخاشگری به فرزندتان پیام‌های دوگانه‌ای می‌دهید یا خیر
اگر می‌گویید "کتک نزن" یا "خوب باش" در حالی که مخفیانه از رفتارهای پرخاشگرانه فرزندتان نسبت به شخص دیگری لذت می‌برید، او دچار سردرگمی می‌شود و چنین سردرگمی‌هایی باعث می‌شود که کنترل پرخاشگری کودک سخت‌تر شود.

۱۰- یک الگو برای کودکتان باشید
به خاطر داشته باشید که والدین مهم‌ترین مدل‌های رفتار و نحوه استفاده از پرخاشگری به روشی سالم هستند.
اگر تبادلات اجتماعی در خانواده شما شامل بحث و جدال زیاد یا دعوا جسمی در حضور فرزندانتان است، می‌توانید به انتخاب آن‌ها توجه کنید. محیط‌های خانگی مانند این، می‌توانند برای همه افراد خانواده ناامن و ناسالم باشند.

۱۱- از کتک زدن خودداری کنید
به مضرات بسیار واقعی تنبیه بدنی برای فرزند خود بیاندیشید. کودکان معمولاً هنگام تحریک، تشویش، رفتار سرسختانه یا حمله به دیگران، عصبانیت را در بزرگسالان به وجود می‌آورند.
اگر تنبیه شما این است که برای چنین رفتارهای کودکتان، او را به طریقی دیگری مورد ضرب و شتم یا جریمه قرار دهید، با دقت فکر کنید که او از این امر چه می‌آموزد.

۱۲- صبور باشید و بدانید که با گذشت زمان بسیاری از مشکلات حل خواهد شد
یادگیری کودک شما برای دوست داشتن و زندگی در هماهنگی معقول با دیگران فقط به تدریج و طی سال‌های متمادی به وجود می‌آید.
برای شما به عنوان والدین همیشه فراز و نشیب‌هایی وجود خواهد داشت‌، زمان‌هایی است که از فرزند خود ناامید می‌شوید و یا نگران خواهید بود که او برای سخت گیری‌های دنیا بسیار ترسو است.
اما باید از زندگی روزمره با لذت‌ها و دلهره‌های والدین بودن که به همراه دارد لذت ببرید.
باید دیدِ طولانی را در خاطر داشته باشید، یک حرکت مثبت برای رشد کودک وجود دارد.
پیشرفت فرزند شما در واقع دستیابی او به توانایی کنترل پرخاشگری و استفاده مؤثر از انرژی خود برای کنترل رفتار‌های پرخاشگرانه است که بخش مهمی از طبیعت ما هستند.