زایمان طبیعی یا سزارین، حق انتخاب با کیست؟!

بر هیچ‌کس پوشیده نیست که زایمان طبیعی بسیار برتر و بالاتر از سزارین است و نگارنده این مقاله به هیچ عنوان قصد ندارد که خدای ناکرده بر خلاف این امرِ تایید شده علمی سخنی گفته باشد اما چند روزی است که اتفاق عجیبی در بیمارستان‌های خصوصی شهر تهران رخ داده است که جای بسی تامل دارد.

ماجرا از این قرار است که تعدادی از بیمارستان‌های خصوصی شهر تهران به‌دلیل بالا بودن موارد سزارین‌هایشان از درجه یک به درجه دو تنزل رتبه یافته‌اند و ظاهرا مسئولان محترم با این روش قصد دارند که تعداد موارد زایمان از طریق سزارین را کاهش دهند اما در اینجا یک نکته اخلاقی و قانونی مهم نهفته است که شاید بد نباشد نیم‌نگاهی به آن داشته باشند.

براساس اصول کاملا مشخص اخلاق پزشکی، پزشک و نیز سایر کادر درمانی حق ندارند هیچ درمانی را به بیمار تحمیل کنند مگر در موارد اورژانس که جان بیمار در خطر باشد قصه آن ربطی به بحث ما ندارد. برای مثال بیماری را در نظر بگیرید که مبتلا به سرطان است و پزشک معالج برای وی، انجام عمل جراحی و سپس شیمی‌درمانی را تجویز کرده است. بیمار کاملا هوشیار است و آگاهی کامل نسبت به وضعیت خاص خود دارد، عوارض و خطرات عدم انجام درمان را هم کاملا متوجه شده است و می‌داند که اگر درمان نشود در مدت زمان نه چندان طولانی خواهد مُرد! اما بیمار با انجام عمل جراحی و شیمی‌درمانی مخالفت می‌کند!

حال سوال این است که آیا پزشک معالج حق دارد بیمار را وادار به پذیرش درمان نماید؟ آیا قانون اجازه ورود به حریم شخصی افراد بدون اجازه ایشان را به پزشک و سایر کادر درمانی داده است؟ و آیا اخلاق پزشکی این مجوز را صادر می‌کند که پزشک با رویه پدرسالارانه عمل کرده و بدون رضایت بیمار برای وی کاری انجام دهد؟

به مثال دیگری توجه فرمایید؛ بیماری به علت نارسایی دریچه میترال تحت بررسی و معاینه است. پزشک به بیمار پیشنهاد عمل جراحی جهت تعویض دریچه معیوب و کارگذاری یک دریچه مصنوعی را می‌دهد که صد البته این عمل جراحی کمک بسیار زیادی به بیمار می‌نماید اما بیمار علی‌رغم توصیه‌های اکید پزشک معالج و خانواده بیمار، حاضر به پذیرش عمل جراحی نیست! و درخواست درمان دارویی دارد. آیا قانونا و اخلاقا می‌توان چنین بیماری را مجبور به عمل جراحی که قطعا برای وی مفیدتر است کرد؟ آیا این نگرش که من به‌عنوان یک طبیب حق دارم به جای دیگران تصمیم بگیرم و آنچه را که فکر می‌کنم به صلاح بیمار است بدون رضایت وی برایش انجام دهم، فکری منطقی، قانونی و اخلاقی است؟

در بحث انتخاب روش خاتمه حاملگی نیز مانند سایر موارد دقیقا چنین مسئله‌ای مطرح است. واقعیت این است که هم زایمان طبیعی و هم سزارین دارای محاسن و معایبی هستند و هیچ پزشک منطقی و عاقلی نمی‌تواند برخلاف این امر ادعایی نماید اما ظاهر امر نشان می‌دهد که انجام زایمان طبیعی روش مناسب‌تری برای خاتمه دادن به بارداری است که مسئولان محترم سیستم بهداشتی و درمانی کشور نیز بر اهمیت این امر پی برده و سعی بر افزایش موارد زایمان طبیعی و کاهش موارد سزارین دارند.

بگذارید از مواردی که اندیکاسیون علمی برای انجام سزارین وجود دارد، بگذریم و تنها بر روی مواردی که هیچ اندیکاسیونی برای انجام سزارین وجود ندارد صحبت کنیم. آیا جامعه پزشکی و مسئولان محترم نظام سلامت می‌توانند مادری را مجبور به انتخاب زایمان طبیعی کنند و آیا این امر از نظر اخلاقی فاقد اشکال نیست؟ حال فرض کنید که زایمان طبیعی را علی‌رغم خواست مادر به وی تحمیل کردیم و در حین زایمان مادر یا جنین دچار عارضه گردیدند در چنین شرایطی چه کسی پاسخگوی مشکل ایجاد شده خواهد بود؟ اگر به علت انجام زایمان طبیعی اجباری، نوزادی دچار CP شود و این در حالی است که اگر ختم زایمان از طریق سزارین صورت می‌گرفت نوزاد صحیح و سالم به دنیا می‌آمد، آیا کسی پاسخگوی این مادرِ گرفتار و آن کودکِ ناقص خواهد بود؟

به نظر می‌رسد وارد کردن فشار بر پزشک و مراکز درمانی برای کاهش موارد سزارین امری ناسنجیده و کارشناسی نشده باشد و این امر نیاز به یک حرکت بزرگ فرهنگی دارد که در طی آن به زنان کشورمان و نیز به زوج‌های در سنین باروری آموزش و اطلاع‌رسانی لازم صورت گیرد و سیستم را به سمت و سویی سوق دهیم که خود مادران، خواهان انجام زایمان طبیعی باشند و با جبر و زور، پزشک معالج یا مراکز درمانی را مجبور به انجام زایمان طبیعی نکنیم.

بد نیست نگاهی به آمار انجام زایمان طبیعی در کشورهای پیشرفته بیندازیم و ببنیم که چگونه در این کشورها با تبلیغات هدفمند و علمی توانسته‌اند آمار سزارین را پایین بیاورند. شاید تشویق مادران به زایمان طبیعی از طریق پرداخت جایزه، مرخصی زایمان طولانی‌تر و مزایای دیگر برای ایشان یا پرداخت کارانه بیشتر به متخصصان زنان در موارد NVD بتواند موثرتر از به کار بردن اجبار و تهدید باشد.

برای مثال می‌توان به برگزاری اولین جشنواره ترویج زایمان طبیعی با عنوان «زایمان طبیعی آری، سزارین نه» که توسط معاونت درمان دانشگاه علوم‌پزشکی ایران و با همکاری معاونت درمان وزارت بهداشت، در روز ۱۰ آذر سال جاری در مرکز همایش‌های رازی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران برگزار شده است، اشاره کرد. مسلما چنین برنامه‌هایی بسیار موثرتر از اعمال فشار بر مراکز درمانی و پزشکان است. تهدید پزشک به کاهش کارانه یا کاهش حقوق و مزایا یا افت رتبه و درجه مراکز درمانی از جمله رفتارهای ناسنجیده‌ای است که هرگز جواب مناسبی در بر نخواهد داشت بلکه تنها و تنها موجب رواج مخفی‌کاری، پرونده‌سازی و رد و بدل شدن مبالغ زیرمیزی می‌گردد.