خشم و عصبانیت در کودکان، ناشی از چیست؟

خشم یک واکنش عاطفی در کودکان است و بیشتر از سایر حالات عاطفی در بچه ها دیده می شود، زیرا در محیط کودکان محرک های خشم انگیز بسیار وجود دارد و کودکان خیلی زود درمی یابند که خشم راه خوبی برای جلب توجه و رسیدن به آرزوست.

یکی از ویژگی های برجسته کودکان خشمگین، آن است که واکنش های آنان با عوامل و محرک هایی که آنان را به خشم آورده است چندان تناسبی ندارد و معمولاً شدیدتر است. کودکان بزرگ تر با دعوا کردن، لگدزدن، سنگ پرانی و اذیت و آزار کردن، خشم خود را نشان می دهند و به تدریج واکنش های خشم آلود دیگری را که بیش از کتک زدن، اجتماع پسند است مانند فحش دادن، مسخره کردن، قسم خوردن، بی ادبی و غیره، جایگزین آنها می کنند. بچه هایی که آشنا به مهارت های لازم برای شرکت در بازی ها یا برخورد با مشکلات نیستند، اغلب دچار خشم می شوند. فرا گرفتن این گونه مهارت ها در کم شدن خشم بچه ها تاثیر فراوان دارد.

بروز خشم در سنین مختلف
از وقتی که زبان کودک باز می شود، او به جای فعالیت های بدنی، خشم خود را به وسیله کلمات ظاهر می سازد. جلوگیری از فعالیت های کودک و رشد قوه تکلم در او و مشکلاتی که از این لحاظ برای او به وجود می آید، در ماه های آخر دومین سال زندگی باعث خشم کودک می شود. ایجاد عادات بدنی، جلوگیری بزرگترها از انجام کارهایی که کودک به آنها علاقه مند است، بازی با هم سالان، دست زدن به اسباب بازی های کودک و ارتباط کودک با دیگران تا چهارسالگی سبب بروز خشم در بچه ها می شود.

ابتدا خشم کودک به صورت حمله نمایان می شود ولی به تدریج اعمال و رفتار دیگر، خشم کودک را ظاهر می سازد. تا دو سالگی کودک خشم خود را با دور انداختن اشیاء، گاز گرفتن و زدن، نشان می دهد. در سه یا چهار سالگی زبان جای فعالیت های بدنی را می گیرد. در پنج یا شش سالگی کودکان خشم خود را به صورت کناره گرفتن از دیگران یا طرد کردن آنها ظاهر می سازند. در هشت یا نه سالگی خشم کودک ابتدا جنبه درونی و احساسی پیدا می کند یعنی احساسات او جریحه دار می شود یا دیگران را می رنجاند و بعد به صورت نزاع و کشمکش با دیگران ظاهر می شود. گاهی نیز بچه ها خشم خود را از راه بلند صحبت کردن، به خود بالیدن، خشونت و گستاخی در مقابل بزرگسالان و بچه های همسن و رقابت با دیگران ظاهر می سازند.

عوامل ایجادکننده خشم در کودکان
محرک هایی که منجر به واکنش های خشم آلود می شوند، عبارت اند از:

ـ ایجاد محدودیت های جسمی و حرکت های کودک، خواه به وسیله دیگران و یا بر اثر ناتوانی های خود او
ـ جلوگیری از انجام فعالیت های در جریان او، ایجاد مانع در رسیدن او به خواست ها، برنامه ها و هدف هایش و بالاخره مجموعه ای از ناراحتی هایی که موجب ناکامی او می شود.
ـ در کودکان بزرگ تر قطع فعالیت های در حال پیشرفت
ـ ایراد گرفتن دائم از آنان
ـ اذیت کردن آنان
ـ مقایسه نامناسب بین کودک با دیگران
ـ سخنرانی و نصایح پیاپی به آنان

مطالعات نشان می دهد که متداول ترین دلیل خشمگین شدن و نارضایتی اجتماعی کودک سرزنش کردن او به خاطر کاری است که انجام نداده است. بچه ها قبل از ورود به مدرسه و در دوره ابتدایی اغلب در مقابل توقعات والدین و معلم دچار خشم می شوند. اصرار والدین برای یاد دادن بازی ها و پاره ای از مهارت ها به کودکان آنها را خشمگین می سازد. شکست در انجام فعالیت های تحصیلی و ناتوانی در انجام آنچه گروه هم سن از فرد انتظار دارد نیز باعث ایجاد خشم در کودک می شود.

بهانه گیری والدین از بچه ها و اجبار آنها به بازی و مصاحبت با برادران و خواهران کوچکتر، ایجاد مزاحمت برای بچه ها و ابراز بی مهری نسبت به آنها و گاهی عادات و خصوصیات اخلاقی والدین سبب خشم افراد می شود. موقعی که والدین به بچه ها دروغ می گویند یا آنها را مورد طعنه و سرزنش قرار می دهند و همچنین زمانی که به بچه ها دستور می دهند، خشم و خصومت آنها را نسبت به خود برمی انگیزند.

باید اذعان داشت کودک تا قبل از ورود به مدرسه روش غلبه برخشم و کنترل خشم خود را می آموزد. معمولاً در سنین قبل از مدرسه خشم و ناراحتی کودک به صورت گریه ظاهر می شود ولی بعد از ورود به مدرسه یاد می گیرد که ناراحتی خود را به اشکال دیگر بیان کند. والدین و مربیان آگاه باید کوشش کنند موجبات خشم کودکان را به وجود نیاورند و اجازه دهند کودکان در بعضی مواقع خشم خود را ظاهر سازند. تنبیه و مؤاخذه شدید در مقابل خشم کودکان سبب تشدید خشم آنها می شود. والدین و مربیان محترم باید در برخورد با خشم کودکان تحمل بیشتری از خود نشان دهند و همواره با آنها با ملایمت رفتار کنند. چرا که ملایمت، بسیار موثرتر از خشونت و عکس العمل شدید و مقابله به مثل است. باید با ملایمت و صبر رفتارهای مطلوب مورد نظر خود را جانشین رفتارهای ناخوشایند کودکان کنند.

شاعر هوشمندی به نام اسحاق واتز (isaaewatts) روزگاری کلمات کنایه آمیز زیر را نوشته است.
بگذارید سگ ها شادی کنان عوعو کنند و گاز بگیرند.
چرا که خداوند آنها را این گونه آفریده است.
بگذارید خرس ها و شیرها غرش کنان بجنگند.
چرا که طبیعت آنها نیز چنین است.

اما، شما ای کودکان هرگز اجازه ندهید شهوت خشم این گونه فوران کند. دستان کوچک شما هرگز برای آن شکل نگرفته اند تا چشمان یکدیگر را بدرید.