چکاپ کامل زنان، خود مراقبتی

خود مراقبتی به معنی پیروی از یک شیوه زندگی سالم به منظور پیش گیری از بیماری ها و صدمات می باشد. در این میان کارکرد خانواده به عنوان یکی از اجزای مهم در خود مراقبتی محسوب می شود.

خودمراقبتی گام اول سلامت است. معنی خودمراقبتی به زبان ساده این است که ما مراقبت از خودمان را یاد بگیریم. در واقع، بین ۶۵ تا ۸۵ درصد ازمراقبت‌هایی که به سلامت ما منجر می‌شود، محصول خود مراقبتی است.

وقتی صحبت از مراقبت‌های پیشگیرانه مربوط به بانوان می‌شود، هم باید به مسائل مربوط به هررده سنی وهم مسائل مربوط به این جنس خاص توجه شود. سلامت زنان از دو جنبه دارای اهمیت است؛ از سویی به‌عنوان مادر و کسی که پایه و اساس یک خانواده و سلامت فرزندان بستگی به سلامت او دارد و از سوی دیگر به‌عنوان یک انسان مستقل که ۵۰ درصد جمعیت کشور را شامل می‌شود. به همین دلیل، سازمان جهانی بهداشت، سلامت مادران را به‌عنوان یکی از شاخص‌های اصلی سلامت جامعه مورد توجه قرار می‌دهد. با توجه به اهمیت خودمراقبتی در حوزه سلامت زنان با دکتر آمنه لاهوتی، متخصص زنان و زایمان به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

آیا وقتی صحبت از خود مراقبتی در زنان می‌شود، تاکید اصلی بر چکاپ‌های خاص مربوط به سلامت زنان است؟
بخشی از خودمراقبتی درهمه سنین، شامل مراجعه به پزشک و انجام آزمایش‌های چکاپ دوره‌ای است. در مورد زنان، معاینات دوره‌ای پستان که از سوی خود شخص انجام می‌شود نیز در محدوده همین اقدامات خودمراقبتی قرار می‌گیرد. همه زنان در دوره‌هایی از عمر خود ناگزیر از مراجعه به پزشک متخصص زنان هستند. به همین دلیل یکی از وظایف متخصصان زنان یادآوری ودرخواست آزمایش‌های چکاپ متناسب با سن بیمار و نیز انجام معاینات دوره‌ای وی است.

بررسی سلامت و بلوغ جنسی نوجوانان ‌در این خصوص چه قدر اهمیت دارد؟
متخصصان بیماری‌های زنان و زایمان، علاوه بر این‌که مسئولیت مشاوره و درمان بانوان درسنین مختلف را به‌عهده دارند، نوجوانان را نیز در شرایط‌‌ بحرانی معاینه و مراقبت‌های لازم رابرای حاملگی‌های ناخواسته یا بیماری‌های آمیزشی اعمال می‌کنند. به نظرمی‌رسد مخاطرات بهداشتی کنونی برای نوجوانان معمولا جنبه رفتاری دارد؛ زیرا نوجوانان امروزی در مقایسه با نسل‌های قبل در سنین پایین‌تری در رفتارهای پرخطر شرکت می‌کنند. البته دختران نوجوان نیز بهتراست برنامه مشخصی برای ویزیت از سوی متخصصان زنان داشته باشند که شامل ویزیت اولیه متخصص زنان می‌شود که لزوما با معاینه همراه نیست. در این ارتباط ضمن ارائه راهنمایی‌های بهداشتی و پیشگیرانه از سیزده تا هجده سالگی، ویزیت‌های سالانه نیز با هدف ارائه مراقبت‌های بهداشتی و پیشگیرانه صورت می‌گیرد.

غیر از جنبه‌های مربوط به بلوغ جنسی، چه ابعاد دیگری از سلامت عمومی‌ در نوجوانان باید بررسی ‌شود؟
بررسی‌های دوره‌ای از سیزده تا هجده سالگی شامل بررسی کلی از نظر سلامت عمومی، بررسی تغذیه‌ای، قد و وزن، فشارخون، تکامل جنسی، به‌صورت جسمی‌ و رفتاری، راهنمایی از نظر پرهیز از رفتارهای پرخطر، به تعویق انداختن فعالیت‌های جنسی و مصرف کلسیم می‌شود. از سوی دیگر، به وضع بهداشت دندان‌ها، مخاطرات تفریحی، علایم افسردگی، مصرف دخانیات، الکل ومواد نیروزا در نوجوانان نیز باید توجه ویژه شود.

در دوران کودکی و قبل از سنین باروری عاملی که روی سلامت و آینده دختران بسیار تاثیرگذار است، مساله تغذیه و چاقی است. خانواده‌ها باید به این مساله بسیار توجه کنند زیرا چاقی باعث پایین آمدن سن بلوغ می‌شود و این موضوع مشکلات متعددی را در پی خواهد داشت. بیماری‌های هورمونی و دیابت نیز از عوارض ابتلا به چاقی است که هر کدام می‌تواند روی باروری دختران اثر بگذارد. البته با رعایت یک رژیم غذایی مناسب، ورزش و اصلاح شیوه زندگی می‌توان از بروز چاقی در دختران پیشگیری کرد.

خودمراقبتی در سنین باروری، بویژه قبل و حین بارداری بر انجام چه چکاپ‌هایی تاکید دارد؟
برای بانوانی که در ابتدای سنین باروری (سنین باروری از ۱۹ تا ۳۹ سال در نظر گرفته می‌شود) هستند، در صورتی که قصد باردارشدن نداشته باشند وفقط بخواهند از نظر سلامت عمومی، چکاپ شوند، باید از نظر وضع سلامت عمومی، خانوادگی و سابقه جراحی مورد بررسی قرار بگیرند. در این زمینه پزشک باید از نظر تغذیه‌ای، فعالیت فیزیکی و تجارب جنسی با بانوان صحبت کند. همچنین پزشک باید درمعاینه به قد، وزن، فشارخون، وضع غده تیروئید و سلامت پستان‌ها توجه کند و حتما یک معاینه لگنی نیز انجام دهد.

از بیست و یک سالگی به بعد یا از سه سال بعداز ازدواج نیز باید برای یک خانم، سالانه تست پاپ اسمیر انجام شود. همچنین معاینه پستان به بانوان آموزش داده شود و توصیه به انجام معاینه ماهانه از سوی خود فرد و معاینه از سوی پزشک صورت گیرد.

اگر بانوان در این سن، تمایل به بارداری دارند، حتما ازچندماه قبل از بارداری باید مکمل اسیدفولیک دریافت کنند. در مورد مصرف اسید فولیک و سایر ویتامین ها و تاثیر آن در رشد حنین با مراجعه به تاثیر مصرف فولیک اسید بر سلامت جنین می توانید اطلاعات بیشتری کسب کنید. حتما وزن خود را در حد مطلوب نگه دارند، پاپ اسمیرانجام دهند و از نظر سلامت عمومی‌ معاینه شوند.‌آزمایش‌هایی که در این افراد انجام می‌شود علاوه بر آزمایش‌های سلامت عمومی‌ مادر (مثل قندخون و بررسی تست‌های مربوط به کلیه و کم‌خونی) شامل آزمایش تیروئید، آزمایش‌هایی از نظر بیماری‌های عفونی (مثل هپاتیت و ایدز) و نیز بررسی از نظر واکسیناسیون برای بیماری‌هایی مثل هپاتیت، سرخجه و آبله مرغان می‌شود.

خانم‌ها در سنین باروری و پس از آن به صورت عمومی‌چه مکمل‌هایی را باید دریافت کنند؟
بـاتـوجه به خونریزی‌های ماهانه، همه خانم‌ها در سنین باروری که دوره‌های قاعدگی دارند باید از نظر دریافت آهن و نیز احتمال کم خونی بررسی شوند. حتی بعضی از متخصصان اعتقاد دارند همه خانم‌ها حداقل صد روز در ماه از مکمل آهن برای پیشگیری از کم خونی استفاده کنند. امروزه توصیه می‌شود برای تمام بانوان در سنین باروری و یائسگی، اندازه‌گیری ویتامین D نیز به صورت سالانه انجام شود و براساس نتیجه آزمایش‌هایی با تجویز پزشک، قرص ویتامین D و کلسیم مصرف کنند. بویژه از چهل و پنج سالگی به بعد باید به مصرف کلسیم، توجه ویژه‌ای صورت بگیرد.

کنترل وضع سلامت خانم‌ها در دوران یائسگی چرا پر‌اهمیت تلقی می‌شود؟
در سنین پس از باروری یعنی از حدود چهل و پنج تا پنجاه سالگی به بعد، یائسگی خانم‌ها شروع می‌شود و با توجه به افزایش طول عمر افراد، زنان زیادی به سنین پس از باروری می‌رسند و اگر متوسط عمر خانم‌ها را ۸۰ سال در نظر بگیریم؛ چیزی حدود یک‌سوم عمر آنها در این دوران طی خواهد شد. به همین دلیل در این دوران چون ترشح برخی از هورمون‌ها در خانم‌ها قطع می‌شود خانم‌های یائسه با مسائل جسمی‌ و روحی متعددی روبه‌رو خواهند شد و باید آموزش‌هایی را در مورد ورزش و رژیم غذایی دریافت کنند. این آموزش‌ها در بهبود وضع روحی در آنها بسیار موثر است و نیز ریسک ابتلا به افسردگی را در آنها کاهش می‌دهد. از سوی دیگر در جلوگیری از بروز پوکی استخوان نیز بسیار کمک‌کننده است و همین‌طور از چاقی آنها که به‌دلیل پایین آمدن متابولیسم بدن اتفاق می‌افتد، پیشگیری می‌کند.

خانم‌ها از سنین پس از چهل سالگی باید چه بررسی‌هایی را ازنظر سلامت جسمی‌ به‌طور منظم انجام دهند؟
در چهل تا چهل وشش‌سالگی بانوان علاوه بر بررسی از نظر سلامت عمومی ‌و معاینه از نظر وزن، فشارخون، تیروئید، پستان‌ها، زیربغل، شکم و لگن نیز باید یک‌سری آزمایش‌های دوره‌ای انجام دهند. مثلا تست پاپ اسمیر به‌طور سالانه باید ادامه یابد. از چهل و پنج سالگی به بعد نیز هر پنج سال باید بررسی چربی‌خون در خانم‌ها انجام شود. همچنین از پنجاه سالگی به بعد باید بررسی سالانه خون مخفی در مدفوع یا «کولونوسکوپی»، هر ده سال یک‌بار و تست یا سیگموئیدوسکوپی، هر پنج سال از نظر سرطان روده بزرگ انجام شود. در این گروه سنی هم باید به مصرف کلسیم، توجه ویژه‌ای صورت بگیرد. همچنین بررسی قندخون ناشتا (هر سه سال بعد از چهل و پنج سالگی) و بررسی هورمون تیروئید (هر پنج سال از پنجاه سالگی) جزو آزمایش‌های لازم دراین گروه سنی است.

‌باتوجه به شیوع بیماری سرطان پستان در کشور ما غربالگری سرطان پستان نیز باید باماموگرافی سالانه از چهل سالگی شروع شود. درخانم‌هایی که سابقه سرطان پستان در فامیل درجه یک (مادر، خواهر و خاله) دارند باید شروع این ماموگرافی از ده سال زودتر از سن فردی که در خانواده به سرطان مبتلا شده است، باشد.