سن لجبازی در کودکان، این داستان تا کی ادامه داره؟

لجبازی جزو مراحل طبیعی رشد کودک است و استثنا بردار هم نیست. برخی اوقات از والدین می شنویم که «این بچه نیم وجبی داره تو روی من می ایسته»؛ این ایستادگی در مقابل والدین نیست و تا ۶ یا ۷ سالگی ادامه دارد و کم کم به مرحله کمون یا نهفتگی وارد می شود. به طور کلی کودکان از صفر تا ۲ سالگی به شدت به ما وابسته اند. از ۲ تا ۳ سالگی آغاز لجبازی و منفی کاری است.

از لجبازی یا منفی کاری کودکان تعریف کلی ارائه دهید تا مادران بتوانند نسبت به رفتارهای فرزندان شان آشنایی بیشتری داشته باشند.

لجبازی یا در واقع منفی کاری جزو مراحل رشد کودک است. تقریبا همه کودکان به درجاتی متفاوت، منفی کاری را از خود بروز می دهند. معمولا لجبازی یا منفی کاری از ۲ سالگی شروع، در حدود ۳ تا ۴ سالگی به اوج می رسد و در حدود ۶ سالگی کاهش پیدا می کند. نکته مهم این است که بچه ها از ۲ تا ۳ سالگی می خواهند خود را ثابت کنند و به استقلال برسند و همین را والدین لجبازی می نامند. در حالی که این گونه رفتار ها لجبازی نبوده بلکه نوعی منفی کاری برای اثبات وجود و به دست آوردن استقلال است.

شاید این پرسش پیش بیاید که آیا کودکان نیاز به لجبازی دارند؟
لجبازی جزو مراحل طبیعی رشد کودک است و استثنا بردار هم نیست. برخی اوقات از والدین می شنویم که «این بچه نیم وجبی داره تو روی من می ایسته»؛ این ایستادگی مقابل والدین نیست و تا ۶ یا ۷ سالگی ادامه دارد و کم کم به مرحله کمون یا نهفتگی وارد می شود. به طور کلی کودکان از صفر تا ۲ سالگی به شدت به ما وابسته اند. از ۲ تا ۳ سالگی آغاز لجبازی و منفی کاری است. از ۴ تا ۶ سالگی از شدت آن کم می شود و از ۶ تا ۷ سالگی نیز به مرحله فروکش و کمون این رفتار وارد می شوند.

والدین هنگام مواجهه با لجبازی کودکان چه واکنشی باید از خود بروز دهند. به خصوص این که می گویید این نوع رفتار بخشی از مرحله رشد شخصیت کودک است و بی شک مرحله مهمی نیز هست!

والدین و مربیانی که اعمال اراده کودک را به عنوان لجبازی تلقی نکرده بلکه آن را به عنوان تلاش طبیعی و سالم برای پرورش استقلال می دانند، می توانند به کودکان یاد دهند به خودشان نظم بدهند و در واقع افزایش رفتار خود انضباطی را در کودکان پرورش دهند. به گونه ای که کودکان در پیدایش احساس کفایت و شایستگی در خود سهیم شوند و از تضاد ها و کشمکش ها پرهیز کنند.

در ارتباط با لجبازی در برابر رفتارهایی که برای کودک یا خطر جانی دارد یا این که از نظر وجهه اجتماعی ضربه زننده است، چطور باید واکنش نشان داد.

همه کودکان کارهایی را انجام می دهند که از آن منع شده اند. در این صورت عده ای از والدین یا با تنبیه کلامی یا بدنی با فرزند مقابله می کنند. گروهی هم تلاش می کنند با دلیل و برهان خطای کودک را به او گوشزد کنند. برخی هم چشم پوشی می کنند و بی تفاوتند و در واقع نمی دانند چه واکنشی باید نشان دهند. این درحالی است که می توان گفت به تعداد پدر و مادر ها شیوه های متفاوت برای تربیت کودک وجود دارد اما انضباط خشک و خشن و بی رحمانه قابل پذیرش نیست بلکه رفتار والدین باید قاطع، محکم و توام با محبت باشد. به گونه ای که کودک بدون تنبیه خود را ملزم به رعایت قوانین کند و این اطاعت زمانی به بهترین نحوه عمل می کند که کودکان احساس مسئولیت کنند و با این احساس از کاری که منع شان می کنیم صرف نظر کنند. ما باید نظم را همراه با عشق و محبت به بچه ها آموزش بدهیم تا آن را بپذیرند. در حالی که زمانی که دستور می دهیم مثل فرمان های ارتشی آن ها با ما مقابله می کنند و به اصطلاح لجبازی می کنند. مثلا بچه ها در ۳ سالگی یاد می گیرند خود و اطرافیان را دوست داشته باشند و به یکدیگر احترام بگذارند. والدین می توانند به آن ها آموزش دهند که یکی از احترام هایی که باید به محیط بگذارند، منظم نگه داشتن محیط است یعنی اسباب بازی را جمع کنند و آشغال نریزند. حال این کار را یا به خاطر احترام به پدر و مادر یا به محیط خانه انجام دهند، مهم نوع رفتار آنهاست.

کودکان با بازیگوشی والدین را به تمسخر گرفته یا دست می اندازند تا ثابت کنند حرف شان را نمی شنوند. مثلا رفتاری که قبلا بلد بودند در یک محیط دیگر انجام نمی دهند. کودک بلد است از قاشق و چنگال استفاده کند اما جلوی مهمانان با دست غذا می خورد. این کارشان به معنی عصبانی کردن پدرو مادر نیست، منظورشان اثبات خود است.

در پایان توصیه ای که به والدین دارید چیست؟
برخی از پیشنهادی به منظور کاستن از منفی کاری کودکان به شرح زیر است:

۱. نرمش و انعطاف داشته باشید. این مرحله از رشد کودک را به خوبی بشناسید و جزو نیازهای رفتاری او بدانید. در عین حال انعطاف داشته باشید اما نه در حدی که کودک را آزاد و رها گذاشته و همه قوانین نادیده گرفته شود

۲. امنیت با قاعده ایجاد کنید. والدین در این مرحله باید نقش فانوس دریایی را داشته باشند. راهنمای فرزندان باشند ولی در عین حال محدودیت برای خود قائل باشند. تکیه گاه امنی برای کودک باشند و از دور نور هدایت گرانه به آن ها ببخشند اما محدوده فعالیت کودک را از او نگیرند و از دور مراقب او باشند. به آن ها اجازه دهند محیط اطراف را کشف کنند و مانع خلاقیت آن ها نباشند.

۳. خانه را برای فرزندان امن جالب و دوستانه درست کنید. فضای خانه باید به گونه ای باشد که مجبور نباشید مرتب به او تذکر بدهید. در عین حال برای او اسباب بازی های گران قیمت تهیه نکنید تا نگران خراب شدن شان نشوید.

۴. از تنبیه پرهیز کنید. تنبیه کلامی چشم غره، تحقیر کردن و امثال این هاست که همگی نتیجه معکوس می دهد. اثرات سو این گونه رفتار به قدری در کودکان شدید است که ممکن است آثارش تا بزرگسالی هم مشاهده شود.

۵.به کودکان حق انتخاب بدهید. وقتی کودکان یاد بگیرند که حق رای داشته باشند در زمان نوجوانی از بسیاری از مسائل و مشکلات پیشگیری خواهند کرد. در واقع با این آموزش رفتار، نه گفتن و قاطعیت را به کودکان بیاموزید.

۶. قاطعیت داشته باشید. در اعمال قوانین ضروری و مرزهایی که برای کودکان خطرناک است استوار باشید. مثلا پریدن وسط خیابان، بازی با آتش و… .

۷.تمرکز را در بچه ها تقویت کنید. مثلا وقتی کودک کارتون می بیند او را دائم صدا نکنید یا وقتی نقاشی می کشد ریخت و پاش مداد رنگی هایش را به طور مرتب به او متذکر نشوید.

۸. به کودکان فرصت دهید از ۲ تا ۷ سالگی که سن شکوفایی خلاقیت آنان است راهی را برای انجام کارشان پیدا کنند و عجولانه با آن ها برخورد نکنید.

۹. به بچه ها پیشنهاد کنید و دستور ندهید. خواسته های خود را به جای دستور و تحقیر و تنبیه با لبخند زدن و پرسش همراه کنید. با این کار کودکان یاد می گیرند به آن ها احترام گذاشته شود و از این رابطه لذت ببرند.

۱۰.پیشنهاد مطبوع یا لذت بخش بدهید. مثلا در پایان بازی یا هنگام ترک پارک به آن ها پیشنهاد کنید که برای خانه با هم به خرید می روید.

۱۱. یادآوری کنید. یکی از مشکلات والدین در تربیت این است که فکر می کنند با یکی دو بار تذکر دادن کودک یاد می گیرد. این در حالی است که باید مدام به کودک نکات تربیتی را یادآوری کنید.

۱۲. صبر داشته باشید. نکته مهم این است که در این سن باید برای مقابله با منفی کاری کودک وقتی دستور می دهید حداقل ۱۰ دقیقه صبر داشته باشید تا کودک عمل کند.

۱۳. از روش محرومیت برای پایان دادن به کشمکش ها استفاده کنید. با تمام نرمش و احترامی که برای کودکان قائل هستید مقابل رفتارهایی مثل داد زدن و قشقرق به پا کردن از روش محرومیت استفاده کنید. مثلا «امروز به پارک نمی رویم.»

۱۴. در زمان فشارهای روانی انتظار کمتری از بچه ها داشته باشید. در موقعیت هایی مانند تولد نوزاد جدید، طلاق یا مرگ نزدیکان حتی هنگام اسباب کشی کودکان فشار روانی بسیاری را تحمل می کنند و ممکن است ناسازگار بشوند. در این گونه مواقع انتظار کمتری از کودک خود داشته باشید.