برنامه تغذیه زنان باردار، زیاد بخورند یا کم؟

دوران بارداری برای خانم ها با وجود همه سختی هایی که دارد دوران شیرینی است.مادرها همه سختیهای دوران بارداری را با لذت تحمل میکنند ولی بعضی مادرها همه ترسشان در دوران بارداری این است که اضافه وزن پیدا نکنند و یا دیگر به وزن قبلی خود بازنگردند. به همین دلیل ممکن است بعضی از خانمها در این دوران مهم و حساس و سرنوشتساز به سراغ رژیمهای مختلف لاغری بروند تا بلکه از اضافه وزن خود جلوگیری کنند.

درست بخورید رژیم نگیرید
درست است که پرخوری و یا غلط خوری کار صحیحی نیست اما قطعا پایبندی سفت و سخت به محدودیت غذایی در این دوران هم کار بسیار اشتباهی است. مثلا اگر یک انسان عادی هر روز شیرینی خامهای پرچرب بخورد به سلامتی خودش ضرر میزند چه برسد به یک خانم باردار. این درحالی است که همه پزشکان و متخصصان بهشدت تأکید میکنند که رژیم کاهش وزن در دوران بارداری خطر بسیار زیادی برای جنین دارد. به همین بهانه به سراغ دکتر محمدرضا وفا، متخصص تغذیه و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران رفتیم تادرباره این موضوع بیشتر بدانیم.

افزایش وزن در دوران بارداری اتفاق بدی است؟
افزایش وزن در دوران بارداری نه تنها چیز بدی نیست بلکه ضروری هم هست. البته این را هم باید گفت که افزایش وزن بیش از حد برای هر انسانی مضر است و عوارض خاص خودش را دارد و این قاعده برای زنان باردار هم صدق میکند ولی افزایش وزن معمولی در دوران بارداری کاملا طبیعی و حتی لازم است. حتی در خیلی از موارد پزشکان، زنانی را که کمتر از حد طبیعی اضافه وزن دارند تشویق میکنند تا ۲۰کیلوگرم هم به وزنشان اضافه کنند ولی کسانی که قبل از بارداری دچار اضافه وزن هستند نباید بیش از ۱۲کیلوگرم چاق شوند.در هر دورهای از بارداری یک اضافه وزن مشخص برای خانمهای باردار تعیین میشود که به شرایط مادر قبل از بارداری مربوط است. معمولا طی ۳ ماهه اول خانمهای باردار اضافه وزنی پیدا نمیکنند یا اضافه وزنشان بسیار جزئی است، حتی گاهی، وزنشان کم هم میشود چراکه آنها در ۳ماه اول بارداری حالت تهوع شدید و کاهش اشتها دارند و به همین دلیل غذا نمیخورند، در نتیجه ممکن است وزن کم کنند اما از ۳ماهه دوم به بعد اضافه وزن شروع میشود.

درست بخورید رژیم نگیرید
دلیل آن هم از بین رفتن حالتهای تهوع و بازگشت اشتهای مادر است. در 3ماهه دوم بارداری خانمهای باردار معمولا باید هر ماه حداقل یک کیلوگرم وزن اضافه کنند. چراکه بدن آنها به انرژی بیشتر برای تولید شیر، وزن گیری جنین، ذخیرهسازی آب و افزایش میزان خون نیاز دارد. اضافهشدن وزن باید بهصورت مرتب در دوران بارداری صورت بگیرد و به همین دلیل است که پزشک متخصص، زنان باردار را در هر بار چکاپ و معاینه، وزن میکند.کاهش یا اضافه شدن ناگهانی وزن در بارداری طبیعی نیست و باید دلیل آن را مشخص کرد اما در هیچ شرایطی مادر نباید به گرفتن رژیم لاغری اقدام کند. افزایش وزن پایدار در 3ماهه دوم و سوم، مهمتر است بهویژه اگر زن در آغاز بارداری دارای وزن طبیعی و یا وزنی پایینتر از وزن طبیعی باشد.

مادران باردار میتوانند پرخوری کنند؟
در دوران بارداری بسیاری از زنان چون معتقدند که باید به اندازه ۲نفر غذا بخورند، پرخوری میکنند، درصورتی که پرخوری برای هیچکس خوب نیست. مادران باردار در ۳ماهه دوم و سوم بارداری هر روز تنها به ۳۰۰ کالری بیش از زمان قبل از بارداری نیاز دارند و وزن گرفتن دوران بارداری بهترین شاخص دریافت کافی انرژی است. زنان باردار باید سعی کنند در کنار مصرف موادغذایی کمکالری و مغذی، ورزشکردن را هم در برنامه خود جای بدهند. انجام ورزش در دوران بارداری جز برای عده کمی از خانمها ممنوع نیست. پیادهروی و شنا میتواند به افزایش درست و به اندازه وزن مادران کمک کند.

رژیم لاغری در بارداری تأثیر منفی دارد؟
بهعلت اینکه در این دوران تمام احتیاجات جنین از رژیم غذایی مادر تأمین میشود، رژیم لاغری کاملا ممنوع است.کاهش وزن با سوختن ذخایر چربی همراه است که میتواند برای جنین خطرات زیادی دربرداشته باشد. حتی ممکن است به زایمان زودرس منجر شود. به همین دلیل است که در دوران بارداری نباید کاهش وزن داشت. رژیم لاغری در دوران بارداری همچنین منجر به کاهش ضریب هوشی کودک میشود.

مادران باردار میتوانند پرخوری کنند؟
کمبود مواد مغذی لازم در بدن مادر، روی رشد سلولهای مغزی نوزاد تأثیر میگذارد و در نهایت منجر به کاهش ضریب هوشی فرزند میشود. حتی دریافت نکردن انرژی کافی از مواد غذایی باعث رشد ناکافی سیستم عصبی مغز و مرگ جنین میشود. همینطور گرسنگی باعث میشود تا کودک رشد کافی نداشته باشد. اگر مادر بهخود گرسنگی بدهد جز اینکه برای جنین ضرر دارد حتی برای خود او هم مضر است.رژیم لاغری در طول بارداری به هیچ وجه روش مناسبی برای وزن کم کردن نیست. حتی زنانی که بیش از اندازه اضافه وزن دارند هم نباید در طول بارداری رژیم لاغری بگیرند. تنها راه چاره برای مادرانی که بیش از حد اضافه وزن دارند یک برنامه غذایی مناسب و کنترل وزنشان است؛ یعنی میتوانند با یک تغذیه درست و مناسب بدون حذف هیچ کدام از مواد غذایی وزن خود را کنترل و از اضافه شدن بیش از حد وزن خود جلوگیری کنند.

اضافه وزن غیرطبیعی میتواند برای جنین خطرناک باشد؟
معمولا خانمها در دوران بارداری مقداری وزن اضافه میکنند که بیش از حد باشد نوزاد در معرض خطر قرار میگیرد. همچنین بیماریهایی از قبیل دیابت، مسمومیت بارداری، فشارخون زیاد و قند خون نیز مادر را تهدید خواهد کرد.از طرفی نوزادانی که از مادران چاق متولد میشوند در معرض خطر فقر آهن هستند و این کمبود میتواند تأثیر نامطلوبی روی رشد مغزی جنین داشته باشد. با وجود همه اینها کم کردن غذا و گرفتن رژیم لاغری آن هم در دوران بارداری برای آنکه وزن زیاد افزایش نیابد، کار صحیحی نیست و میتواند نهتنها به رشد جنین آسیب برساند، بلکه سبب تولد زودهنگام و زایمان زودرس شود.

شیردهی به کاهش وزن مادر کمک میکند؟
مادرانی که در دوران بارداری دچار اضافهوزن میشوند میتوانند خوشحال باشند که با شیردهی وزن آنها به دوران قبل از بارداری برمیگردد. ما همیشه به همه مادران توصیه میکنیم تا 6 ماه اول تولد، کودک خود را تنها با شیر مادر تغذیه کنند و اجازه ندهند تحت هیچ شرایطی کودک از چیز دیگری تغذیه کند. برای همین توصیه میشود که مادران تا 6 ماه اول پس از زایمان به هیچ عنوان رژیم کاهش وزن نگیرند و خود را از دریافت انواع گروههای غذایی محروم نکنند. بهترین راه، کنترل وزن است و جلوگیری از اضافه وزن که آن هم با تغذیه مناسب ممکن میشود. پایبندی به رژیم لاغری در دوران شیردهی به همان اندازه دوران بارداری میتواند برای کودکشان مضر باشد.

زیاد بخورید اما خوب بخورید
هر غذایی املاح و موادغذایی خاص خودش را دارد که به نوبهخود برای نوزاد بسیار مهم است. خوب تغذیه کردن خیلی مهمتر از کم تغذیه کردن است. بهعنوان مثال مادرها میتوانند یک غذای کم ولی پر از کالری بخورند و به خیال خود با این کمخوردن، وزن خود را در حالت نرمال نگه میدارند و از اضافه وزن خود جلوگیری میکنند ولی اگر آنها یک غذای کم کالری اما با حجم زیاد بخورند خیلی بهتر میتوانند وزن خود را کنترل کنند.آنها باید غذاهای کمکالری مثل ماهی، گوشتقرمز، غلات کامل، سبزیجات سبز رنگ، لبنیات کمچرب، میوه و... مصرف کنند. از طرفی زنان باردار از ترس چاقی نباید به هیچوجه چربی را بهطور کامل از برنامه غذایی خود حذف کنند، مگر به دستور پزشک متخصص. درواقع چربیها برای شکلگیری سیستم عصبی جنین لازم است. هر وعده غذایی مادران باردار باید حاوی پروتئین، چربی و قند باشد و باید مواد معدنی و ویتامینها نیز همیشه مصرف شوند. همچنین مصرف مکملها باید زیرنظر پزشک باشد چون در غیراین صورت خطرناک خواهد بود. در کل باید وعدههای غذایی مادران طوری باشد که تمام املاح مورد نیاز کودک با آن غذا تأمین شود.

مشاوره و کمک گرفتن از گروه مامایی
نگرانی خیلی از خانمهای باردار از چاق شدن و اضافه وزنشان بیمورد است. مادرها باید بدانند که اضافهوزن در دوران بارداری تنها برای تأمین نیازهای جنین برای رشد است. به همین دلیل زنان باردار زمانی که درباره اضافه وزنشان احساس نگرانی کردند بهتر است از مشاوران و متخصصان تغذیه کمک بگیرند و وزن دوران بارداریشان را کنترل کنند. کار مشاور، دادن پیشنهادهایی برای افزایش کالری و یا کاهش آن، درصورت نیاز است. تغذیه خوب در دوران بارداری میتواند به مادر و کودک بسیار کمک کند تا سالم باشند.