معرفی انواع طرحواره ها در روانشناسی

طرحواره به‌عنوان یک واحد سازمان‌یافته از دانش، به‌طور کلی به اطلاعاتی اشاره دارد که درباره یک موضوع یا پدیده خاص شکل گرفته و بر پایه تجربیات گذشته بنا شده است. این مفهوم بخشی از علوم شناختی را تشکیل می‌دهد و به بررسی چگونگی ساختاردهی دانش در مغز می‌پردازد. طرحواره‌ها در دوران کودکی و تحت تأثیر تجربیات و محیط اطراف شکل می‌گیرند و به ما کمک می‌کنند تا تجارب را تفسیر و رویدادها را پردازش کنیم.

می‌توانم بگویم که این طرحواره‌ها می‌توانند به ما در سازمان‌دهی اطلاعات کمک کنند و نحوه واکنش ما به موقعیت‌های مختلف را تعیین کنند. به عنوان مثال، من ممکن است طرحواره‌ای از "خانواده" داشته باشم که شامل تصورات خاصی از روابط خانوادگی، نقش‌ها و رفتارها است. این طرحواره کمک می‌کند تا در تعاملات خانوادگی‌ام بهتر عمل کنم، اما همچنین می‌تواند باعث ایجاد انتظارات غیرواقعی نیز شود.

حوزه های طرحواره ای چیست؟

در بررسی حوزه‌های طرحواره‌ای، یکی از حوزه‌های مهم که توجه من را جلب کرده، حوزه‌ی بریدگی و طرد است. این حوزه به احساسات عمیق تنهایی و طرد مرتبط می‌شود که می‌تواند تأثیرات منفی بر روابط اجتماعی و عاطفی بگذارد.

حوزه‌ی خودگردانی و عملکرد مختل نیز بسیار قابل توجه است، زیرا نشان می‌دهد که چگونه طرحواره‌ها می‌توانند بر توانایی در دستیابی به اهداف و خودمدیریتی تأثیر بگذارند. وقتی احساس می‌کنم که در انجام وظایف و تصمیم‌گیری‌ها دچار مشکل هستم، به این حوزه فکر می‌کنم و سعی می‌کنم الگوهای تفکر منفی را شناسایی کنم. همچنین، حوزه‌ی دیگرجهت‌مندی اهمیت زیادی دارد، زیرا نشان‌دهنده‌ی تمایل به جلب توجه و تأیید دیگران است که می‌تواند منجر به از دست دادن هویت شخصی‌ام شود.

مرکز کارگاه‌های روانشناسی دانشگاه تهران (https://tvf.ir/) در 18 مدل طرحواره اصلی را مورد بررسی قرار داده است که در ادامه آنها را معرفی میکنم:

18 مورد از انواع طرحواره ها در روانشناسی

به طور کلی می توان گفت انواع طرحواره در روانشناسی قالب های فکری هستند که موجب بر هم خوردن آرامش فرد می شوند و اضطراب و آشفتگی در ذهن او ایجاد می کنند. این عوامل موجب میشوند شخص در برخورد با دیگران، محیط و اجتماع دچار مشکل شود. البته در علم روانشناسی تعاریف متعددی از طرحواره شده که هر یک از جنبه ای به بررسی این قالب های فکری میپردازند. در نظریه طرحواره درمانی یانگ طرحواره ها به دو نوع تقسیم می شوند:

1. طرحواره سازگار: احساس تعلق، احساس خودکفایی، روابط خوب اجتماعی، انعطاف پذیری و … که شامل رفتارهایی از ذهیت یک بزرگسال سالم است.
2. طرحواره ناسازگار: در ۵ حوزه‌ی بریدگی و طرد، خودگردانی و عملکرد مختل، محدودیت‌های مختل، دیگرجهت‌مندی و گوش به زنگی زیاد/ بازداریِ افراطی.

1. طرحواره رهاشدگی یا طرد شدگی: فرد در این طرحواره درمانی به صورت مستمر نگران از دست دادن افراد نزدیک به است. باور و انتظار اینکه دیگران ترکتان کنند، همه افراد غیرقابل اعتماد هستند، روابط شکننده هستند، از دست دادن اجتناب ناپذیر است و در نهایت تنها خواهید ماند.

۲. طرحواره بی اعتمادی / سوء‌استفاده: افراد با این طرحواره منتظر ضربه و آسیب از سوی دیگران هستند. این باور که افراد دیگر خودخواه هستند. به دنبال صدمه زدن و سوءاستفاده از شما هستند و نباید به آنها اعتماد کرد.

۳. طرحواره محرومیت هیجانی: افراد دارای این طرحواره احساس کمبود محبت می کنند. این باور و انتظار که نیازهای اولیه شما هرگز برآورده نخواهد شد. این حس که هیچ کس نمی تواند شما را پرورش دهد، از شما مراقبت و محافظت کند یا راهنمایی تان کند و یا با شما همدلی داشته باشد.

۴. طرحواره شرم و نقص: این افراد در هر زمان احساس پوچی و بی ارزشی می کنند. این باور که شما معیوب و آسیب دیده هستید. دوست داشتنی نیستید، بنابراین طرد خواهید شد.

۵. طرحواره انزوای اجتماعی: تفکر افراد با طرحواره انزوای اجتماعی این است که فردی بی ثمر برای جامعه هستند. احساس تنهایی فراگیر همراه با احساس بیگانه بودن.

۶. طرحواره خویشتن تحول نیافته: این افراد احساس وابستگی شدید نسبت به اطرافیان خود دارند. این احساس که شما هویت یا «خود منفرد» جدا از یک یا چند فرد مهم دیگری ندارید.

۷. طرحواره آسیب پذیری: افراد با طرحواره آسیب پذیری معمولا دارای اضطراب و تنش هستند و به صورت دائم منتظر بروز رویدادها و اتفاقات ناگوارند. این احساس که دنیا مکانی خطرناک است، فاجعه می تواند در هر زمانی اتفاق بیفتد و چالش هایی که در پیش رو دارید بر شما غلبه خواهند کرد.

۸. طرحواره شکست: این افراد بطور مستمر احساس شکست و عدم رضایت از زندگی دارند. انتظار شکست یا اعتقاد به اینکه نمی توانید به اندازه کافی خوب عمل کنید.

۹. طرحواره وابستگی / بی‌کفایتی: این باور که شما خود قادر به تصمیم گیری نیستید، قضاوت شما درست نیست و باید به دیگران تکیه کنید تا به شما در انجام مسئولیت های روزانه کمک کنند.

۱۰. طرحواره استحقاق / بزرگواری: این افراد همیشه به دنبال کسب بهترین ها و برترین ها هستند و هیچ توجهی به عواطف دیگران ندارند.

۱۱. طرحواره ایثارگری افراطی: این افراد قادر نیستند به نیازها و خواسته های خود به درستی پاسخ دهند و همواره در نه گفتن به دیگران مشکل دارند. اعتقاد به اینکه باید داوطلبانه نیازهای خود را به خاطر دیگران کنار بگذارید، معمولاً تا حدی که افراطی است.

۱۲. طرحواره خویشتن داری ناکافی / خود‌انضباطی: افرادی که این طرحواره ناسازگار را دارند همواره در مدیریت بر روی خود و کارهایشان ضعیف عمل میکنند و به دیگران آسیب می زند. این احساس که نمی توانید به اهداف خود برسید، به خصوص اگر این فرآیند دارای جنبه های خسته کننده و تکراری باشد. همچنین، شما نمی توانید در برابر انگیزه هایی که منجر به نتایج مضر می شود مقاومت کنید.

۱۳. طرحواره اطاعت: فرد با طرحواره اطاعت خود را تابع دیگران می داند و دائما احساس اجبار میکند که باید در تمامی شرایط مطیع خواسته های دیگران باشد. این باور که باید تسلیم و تحت کنترل دیگران باشید، در غیر این صورت تنبیه یا طرد خواهید شد.

۱۴. طرحواره منفی گرایی یا بدبینی: این افراد نسبت به تمامی وقایع و دیگران بدبین اند. این احساس که نمی توانید به اهداف خود برسید، به خصوص اگر این فرآیند دارای جنبه های خسته کننده و تکراری باشد. همچنین، شما نمی توانید در برابر انگیزه هایی که منجر به نتایج مضر می شود مقاومت کنید.

۱۵. طرحواره پذیرش جویی و جلب توجه: این افراد مدام به دنبال جلب توجه و رضایتمندی از دیگران هستند. این حس که تایید شدن ، توجه گرفتن و به رسمیت شناخته شدن بسیار مهمتر از ابراز واقعی خود و صادق بودن با خود است.

۱۶. طرحواره بازداری هیجانی: افراد با این طرحواه ناسازگار احساسات متفاوت خود اعم از ناراحتی، خشم، شادی و … را به خاطر ترس از دست دادن دیگران ابراز نمیکنند.

۱۷. طرحواره ملاک های سخت گیرانه: این افراد نسبت به تمامی امور سخت گیر هستند و نسبت به دیگران عیب جو و ایرادگیرند. این باور که شما باید بهترین باشید، و بدین ترتیب  کمال گرایی در شما شکل میگیرد.

۱۸. طرحواره های تنبیه گری: افراد با این طرحواره فکر میکنند که باید به خاطر تمامی اشتباهات به شدت تنبیه شوند. مواردی که ذکر شد انواع طرحواره درمانی بود. برای درمان هر کدام از آنها راهکارهای ویژه ای وجود دارد که مراجعان با تکیه بر این تکنیک و راهکارها میتوانند طرحواره های ناسازگار خود را برطرف کنند.

مطالعه مقاله کامل: https://tvf.ir/types-schema-therapy/