یائسگی در مردان و زنان، نکات فوق العاده
یائسگی بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی خانم‌هاست. تمامی خانم‌ها به طور متوسط از حدود ۵۱ سالگی به...
یائسگی بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی خانم‌هاست. تمامی خانم‌ها به طور متوسط از حدود ۵۱ سالگی به دنبال قطع عادت ماهانه با طیفی از علائم مختلف مثل کاهش هورمون‌های زنانه، گرگرفتگی، بی‌خواب، اختلالات روانی، افسردگی و اضطراب، تعریق، تپش قلب، کاهش حجم عضلات، افزایش چربی بدن و... مواجه می‌شوند، اما آیا یائسگی فقط مختص بانوان است؟
جالب است بدانید آقایان نیز با بالا رفتن سن به‌تدریج کاهش سطح هورمون مردانه یا تستوسترون و علائم ناشی از آن را در سطوح مختلف تجربه می‌کنند. از آنجایی که یائسگی در آقایان به اندازه خانم‌ها پر سر و صدا، مشکل‌ساز و همه‌گیر نیست، معمولا خیلی مورد توجه قرار نمی‌گیرد، اما در بعضی موارد با شدت گرفتن علائم می‌تواند در زندگی آقایان اختلال ایجاد کند.
در این مطلب قصد داریم به مقایسه روند یائسگی در خانم‌ها و آقایان بپردازیم و شما را با مراقبت‌های لازم برای هر گروه آشنا کنیم. ویژگی‌های مردانه و زنانه به دنبال ترشح هورمون‌های به‌خصوص در بدن ایجاد می‌شوند؛ از جمله تستوسترون یا هورمون مردانه و استروژن یا هورمون زنانه. بخش عمده تستوسترون از بیضه‌ها و بخش عمده استروژن از تخمدان‌ها ترشح می‌شود. درصد کمی از آنها نیز توسط ارگان‌های دیگر تولید می‌شوند. درواقع هر دوی این هورمون‌ها در بدن خانم‌ها و آقایان وجود دارند اما با نسبت‌های بسیار متفاوت. میزان ترشح این هورمون‌ها از سن بلوغ افزایش می‌یابد و باعث بروز تظاهرات و صفات ثانویه جنسی در خانم‌ها و آقایان می‌شود.
پسرها معمولا از سنین ۹ تا ۱۶ سالگی تغییراتی مانند رشد موهای ناحیه تناسلی و زیر بغل و ریش صورت، افزایش حجم عضلات، تغییر صدا و... را تجربه می‌کنند. خانم‌ها نیز معمولا از ۸ تا ۱۴ سالگی با تغییرات ظاهری بلوغ و عادت ماهانه مواجه می‌شوند. با افزایش سن و رسیدن به دوران یائسگی از میزان ترشح این هورمون‌ها کاسته می‌شود. ممکن است تصور کنید یائسگی یک وضعیت زنانه است اما باید بدانید گاهی اوقات آقایان نیز علائم کاهش هورمون مردانه را تجربه می‌کنند. درواقع سطح این هورمون بعد از ۵۰ سالگی به‌تدریج در بدن کاهش می‌یابد. البته این کاهش همیشه مشکل‌ساز نیست و باعث بروز علائم نمی‌شود.
یائسگی در آقایان
یائسگی در آقایان که تحت‌عنوان «آندروپوز» شناخته می‌شود، برعکس یائسگی در خانم‌ها یا «منوپوز» خیلی شایع و مشکل‌ساز نیست. از طرفی همه آقایان از ۵۰ سالگی افت سطح تستوسترون را تجربه نمی‌کنند، اما با افزایش سن و عبور از ۷۰ سالگی تقریبا ۷۰ درصد از آقایان دچار افت تستوسترون می‌شوند. این وضعیت همیشه با علائم همراه نیست اما در بعضی موارد ممکن است باعث عوارض خلقی، جنسی و جسمانی شود.
این عوارض گاهی به قدری خفیف هستند که باعث شکایت فرد نمی‌شوند اما گاهی به قدری شدت پیدا می‌کنند که باید تحت‌درمان قرار بگیرند.
علائم و نشانه‌ها
از جمله علائم خلقی یائسگی در آقایان می‌توان به افسردگی، زودرنجی، اضطراب، کج‌خلقی و... اشاره کرد. علائم جسمی آن بیشتر به شکل کاهش حجم عضلات و بالا رفتن میزان چربی بدن دیده می‌شود. برخلاف خانم‌ها، در بدن آقایان بافت عضلانی غالب است. بنابراین با شروع یائسگی به‌تدریج بافت عضلانی و قوام استخوانی آقایان تحلیل می‌رود و احتمال بروز شکستگی‌ها افزایش می‌یابد. علاوه براینها، پایین آمدن سطح تستوسترون می‌تواند باعث مشکلات و ناتوانی‌های جنسی شود.
با پایین آمدن سطح انرژی در دوران یائسگی ممکن است فرد دیگر به راحتی قادر به انجام فعالیت‌های جسمانی مثل قبل نباشد. برای مثال ممکن است دیگر نتواند به راحتی پیاده‌روی طولانی داشته باشد یا اجسام سنگین را حمل کند. همچنین ممکن است دچار اختلالات خواب مثل افزایش خر و پف شود. بعضی آقایان نیز با کاهش سطح تستوسترون دچار تاری دید، مشکلات پروستات مثل بزرگی خوش‌خیم پروستات و... می‌شوند.
وقتی سطح تستوسترون پایین می‌آید
هورمون‌های جنسی مردانه باعث تولید اسپرم و ارتقای کیفیت زندگی آقایان می‌شوند. با کاهش سطح تستوسترون، تصویر ذهنی فرد نسبت به خود تغییر می‌کند. در این وضعیت ممکن است فرد دچار کاهش عتماد به نفس شود. همچنین ممکن است در تحریک جنسی دچار مشکل شود زیرا کاهش تستوسترون بر خونسازی تاثیر می‌گذارد. افت تولید گلبول‌های قرمز نیز خود باعث کم‌خونی، ضعف و خستگی می‌شود. جالب است بدانید خانم‌ها نیز با کاهش سطح تستوسترون در بدن دچار تظاهرات مشابه می‌شوند.
علل یائسگی زودرس
بحث یائسگی زودرس برای آقایان نیز مطرح است. این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که به دنبال یک علت پاتولوژیک یا یک بیماری، سطح تستوسترون در بدن دچار افت شدید شود. برای مثال ضایعات و تومورهای مغزی ممکن است در فرمان مغز برای ترشح تستوسترون از بیضه‌ها اختلال ایجاد کنند. در این شرایط فرد در سنین پایین‌‌تر از 50 سالگی ممکن است دچار علائم افت تستوسترون مثل ریزش ریش، از دست دادن صفات جنسی ثانویه، ناباروری و... شود. درواقع هر عاملی که در ترشح تستوسترون از بیضه‌ها اختلال ایجاد کند می‌تواند باعث یائسگی زودرس شود. حال این عوامل ممکن است از مغز یا بیضه‌ها نشات بگیرند؛ از جمله اختلالات مغزی، ضربه به بیضه‌ها، مصرف داروهای خاص، آسیب‌های عروقی، عفونت‌ها، شیمی‌درمانی و....
طرز تشخیص و مراقبت‌های لازم
آقایان با افزایش سن باید از لحاظ چربی‌های خون، قندخون و بعد از ۷۰ سالگی از لحاظ پوکی استخوان مورد غربالگری قرار بگیرند. میزان تستوسترون خون معمولا مورد غربالگری قرار نمی‌گیرد، مگر اینکه فرد با شکایت از علائم کاهش آن به پزشک مراجعه کند. در این شرایط می‌توان میزان تستوسترون را با آزمایش خون مشخص کرد.
چه باید کرد؟
کاهش سطح تستوسترون فقط در شرایط خاص نیاز به درمان پیدا می‌کند. این درمان‌ها خود براساس عوارض ناشی از کاهش تستوسترون تجویز می‌شوند. برای مثال فرد ممکن است برای رفع اختلالات جنسی، افسردگی، کم‌خونی و... نیاز به درمان پیدا کند، اما باید توجه داشت درمان با تجویز تستوسترون پرعارضه است و می‌تواند منجر به تشدید خطر ابتلا به سرطان پروستات و افزایش بزرگی پروستات حتی از نوع خوش‌خیم و اختلالاتی مانند آپنه خواب، غلظت خون، حوادث قلبی- عروقی، مشکلات کبدی و... شود.
از طرفی ممکن است فرد از درمان با تستوسترون نتیجه مطلوب نگیرد و در عین حال دچار عوارض جبران‌ناپذیر شود. بنابراین درمان با تجویز تستوسترون فقط در شرایط خیلی خاصی باید انجام شود. قبل از شروع درمان با هورمون ابتدا باید مطمئن شویم فرد، سرطان پروستات ندارد زیرا این سرطان وابسته به هورمون‌های مردانه است و با تزریق هورمون تشدید می‌شود. علاوه براین فرد باید از لحاظ بیماری‌های زمینه‌ای بررسی شود. افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی پیشرفته و بعضی بیماری‌های خونی مثل پلی‌سیتمی (زیاد بودن گلبول‌های قرمز خون) نیز نباید از هورمون‌درمانی استفاده کنند زیرا تستوسترون خونسازی را تحریک می‌کند.
معنای یائسگی مردانه، ناباروری نیست
یائسگی و کاهش هورمون مردانه به دنبال بالا رفتن سن در آقایان برخلاف خانم‌ها باعث از دست رفتن قدرت باروری و توقف تولید اسپرم نمی‌شود. برخلاف خانم‌ها که با ورود به سنین یائسگی دچار اختلال در تعادل هورمونی می‌شوند و رحم و تخمدان‌هایشان دیگر قادر به گذراندن بارداری نیست و توانایی بچه‌دار شدن را از دست می‌دهند. خانم‌ها در 2 هفته ابتدایی چرخه عادت ماهانه دچار افزایش استروژن و در 2 هفته آخر دچار افزایش پروژسترون می‌شوند.
به این ترتیب باروری یا تخمک‌گذاری اتفاق می‌افتد اما بدن مردها این‌گونه عمل نمی‌کند. علاوه براین، هورمون تستوسترون تنها توسط بیضه‌ها تولید نمی‌شود، بلکه از غدد فوق‌کلیوی هم ترشح می‌شود. بنابراین آقایان با یائسگی، هورمون‌های جنسی خود را به طور کامل از دست نمی‌دهند و فقط دچار کاهش ترشح آنها می‌شوند.
اگرچه ممکن است تولید اسپرم‌ها با افزایش سن کاهش پیدا کند اما این موضوع به معنای از دست رفتن قدرت باروری نیست.
نقش سیگار و الکل در بروز یائسگی در آقایان
مصرف مداوم و مقادیر بالای الکل به واسطه تغییراتی که در کبد ایجاد می‌کند، می‌تواند باعث افت سطح تستوسترون شود. مصرف زیاد دخانیات نیز به طور غیرمستقیم با ایجاد بیماری‌های مختلف از جمله اختلالات ریوی، قلبی، سکته و... می‌تواند در زندگی جنسی آقایان و سطح ترشح تستوسترون مشکل ایجاد کند.
تاثیر شیوه زندگی بر روند یائسگی در آقایان
مداخله درمانی خاصی برای جلوگیری از افت سطح تستوسترون وجود ندارد و فقط می‌توان سیر آن را آهسته‌‌تر کرد. شیوه زندگی، عوامل محیطی و عوامل ژنتیکی می‌توانند در سرعت افت تستوسترون نقش داشته باشند. برای مثال چاقی، اضافه وزن و استرس‌های عاطفی می‌توانند سیر افت تستوسترون را تشدید کنند. در مقابل، شیوه زندگی و رژیم غذایی سالم و ورزش منظم، افت تستوسترون را کاهش می‌دهند.
دوپینگ تستوسترون و خطر یائسگی زودرس
تستوسترون، هورمونی است که در بلوغ باعث افزایش حجم عضلات در پسرها نسبت به دخترهای همسن و سال خود می‌شود. متاسفانه این تصور برای بعضی از ورزشکاران وجود دارد که می‌توان با مصرف مقادیر بالای هورمون تستوسترون، روند افزایش حجم عضلات را تشدید و تسریع کرد. اگرچه این دارو موجب افزایش حجم عضله می‌شود ولی باعث افزایش قدرت عضلانی و عملکرد ورزشی نمی‌شود.
درواقع تزریق تستوسترون فقط نتیجه ظاهری دارد. علاوه براین مصرف تستوسترون در دوزهای بالا با خطر عوارض مختلف قلبی- عروقی، اختلالات کبدی، سرطان‌های پروستات و... همراه است. جدا از این عوارض، دوپینگ تستوسترون می‌تواند باعث اختلال و سرکوب فرمان مغز برای ترشح این هورمون به صورت طبیعی شود.
میزان ترشح تستوسترون در حالت طبیعی حتی در ساعت‌های مختلف روز متفاوت و حساب‌شده است. برای مثال میزان این هورمون صبح‌ها بالاتر از شب‌هاست. حال اگر مقادیر بالایی از تستوسترون از خارج وارد بدن شود به طور حتم این چرخه مختل می‌شود. این افراد معمولا بعد از قطع مصرف تستوسترون دچار اختلالات هورمونی و کاهش سطح تستوسترون خواهند شد.
یائسگی در خانم‌ها
خانم‌ها از حدود 8 تا 14 سالگی دچار افزایش سطح هورمون زنانه یا استروژن می‌شوند. این میزان ترشح از استروژن به طور متوسط تا 51 سالگی ادامه می‌یابد. طی این سال‌ها با آزاد شدن فولیکول‌های تخمدان در هر ماه به‌تدریج از ذخایر تخمدانی و قدرت باروری خانم‌ها کاسته می‌شود، طوری که با رسیدن به یائسگی فرد قدرت بچه‌دار شدن را از دست می‌دهد. درواقع یائسگی به معنای ایجادنشدن چرخه عادت ماهانه برای 12 ماه است. زمان بروز یائسگی به مسائل مختلفی مثل عوامل ژنتیکی، بیماری‌ها و شیوه زندگی ارتباط دارد، اما یائسگی قبل از 40 سالگی غیرطبیعی محسوب می‌شود. در این وضعیت به طور حتم یک بیماری یا علت پاتولوژیک برای آن مطرح است.
روند یائسگی خانم‌ها ۴ سال طول می‌کشد
روند یائسگی به طور متوسط ۴ سال طول می‌کشد تا کامل شود. در این ۴ سال عادت ماهانه نامنظم می‌شود.
اوایل ممکن است فاصله هر بار عادت ماهانه کاهش یابد و بعد به‌تدریج این فاصله بیشتر می‌شود تا عادت ماهانه به طور کامل برای ۱۲ ماه قطع شود. با رسیدن به یائسگی فرد ممکن است علائمی مثل بی‌خوابی، افسردگی، بی‌قراری، تعریق، کاهش حجم عضلات، افزایش چربی، دردهای پراکنده مفاصل، پیری پوست و خشکی، سوزش و درد واژن حین رابطه زناشویی را تجربه کند.
گرگرفتگی یکی دیگر از علائم شایع یائسگی است که به صورت حمله گرما از سمت سر شروع می‌شود و به پایین بدن انتشار پیدا می‌کند. این حالت معمولا ۲ تا چند دقیقه طول می‌کشد و بعد به احساس سرما تبدیل می‌شود. تقریبا ۸۰ درصد از خانم‌ها طیفی از این علائم را تجربه می‌کنند، اما همه آنها به پزشک نیاز پیدا نخواهند کرد. تنها ۲۰ تا ۳۰ درصد از خانم‌ها ممکن است به دنبال تشدید علائم یائسگی به پزشک مراجعه کنند.
علل یائسگی زودرس در خانم‌ها
ترشح استروژن توسط تخمدان‌ها به دنبال ارسال فرمان از سوی مغز انجام می‌شود. تخمدان‌ها با ترشح استروژن و پروژسترون، چرخه عادت ماهانه را در دوره‌های متوسط ۲۸ روزه تشکیل می‌دهند. طی این دوره‌ها فرد افزایش یا کاهش سطح استروژن و پروژسترون را به تناوب تجربه می‌کند. انتظار می‌رود این دوره‌ها حداقل تا ۴۰ سالگی وجود داشته باشند. اگر عادت ماهانه قبل از ۴۰ سالگی متوقف شود، فرد دچار یائسگی زودرس شده است.
این وضعیت معمولا بر اثر یک بیماری خاص، اختلالات ژنتیکی یا مصرف بعضی داروها اتفاق می‌افتد. درواقع هر عاملی که در مسیر ترشح استروژن و پروژسترون از مغز تا تخمدان‌ها اختلال ایجاد کند، می‌تواند باعث بروز یائسگی زودرس شود. این وضعیت حتما باید با جایگزین کردن هورمون‌های زنانه درمان شود، در غیر این صورت، فرد درمعرض خطر پوکی استخوان و عوارض دیگر قرار می‌گیرد.
طرز تشخیص و مراقبت‌های لازم
تشخیص یائسگی در خانم‌ها به صورت بالینی و آزمایشگاهی انجام می‌شود. درواقع با مشاهده علائم معمول یائسگی و قطع عادت ماهانه برای 12 ماه می‌توان فرد را بدون انجام آزمایش خون، یائسه خواند. آزمایش بیشتر زمانی تجویز می‌شود که علائم یائسگی قبل از 40 سالگی بروز پیدا کنند.
هورمون استروژن یک عامل بسیار قوی در پیشگیری از عوارض قلبی-عروقی و سکته‌های قلبی و مغزی در خانم‌هاست. بنابراین با افت این هورمون بعد از یائسگی، خانم‌ها به شدت در معرض حوادث قلبی- عروقی و مغزی قرار می‌گیرند. پوکی استخوان یکی دیگر از مسائل مطرح برای خانم‌های یائسه است که باید از حدود 65 سالگی مورد غربالگری قرار بگیرد.
اگر هم فرد دارای سابقه بیماری یا شکستگی‌های خاص در خانواده یا مصرف داروهای تشدیدکننده پوکی استخوان باشد باید غربالگری پوکی استخوان را از سنین پایین‌‌تر آغاز کند.
باتوجه به نتیجه تست پوکی استخوان، پزشک ممکن است آن را مجدد درخواست کند اما فاصله بین 2 تست نباید کمتر از 2 سال باشد؛ حتی اگر فرد دچار پوکی استخوان باشد. درواقع انجام تست پوکی استخوان با فاصله کمتر از 2 سال ارزش زیادی نخواهد داشت.
چه باید کرد؟
خانم‌های یائسه بهتر است مصرف مواد غذایی با خاصیت گرمی را کاهش دهند و در مکان‌های خیلی گرم قرار نگیرند. ورزش منظم، مصرف سویا به جای گوشت و مصرف ویتامین‌هایی مثل ویتامین E نیز به کاهش علائم یائسگی کمک می‌کنند. بعضی خانم‌ها ممکن است به داروهای ضدافسردگی یا بعضی داروهای ضدتشنج مثل گاباپنتین نیز برای بهبود وضعیت روانی خود نیاز پیدا کنند.
اگر هیچ از این راهکارها موثر نباشد در مرحله آخر و در موارد بسیار محدودی درمان جایگزینی هورمون‌های زنانه تجویز می‌شود، اما باید توجه داشت این درمان با عوارض بسیار زیادی همراه است و می‌تواند منجر به افزایش خطر سرطان‌های پستان و حوادث قلبی- عروقی شود. درنتیجه درمان با هورمون معمولا برای رفع علائم یائسگی توصیه نمی‌شود، مگر در موارد بسیار محدود و در افرادی که زیر 40 سالگی دچار یائسگی شده‌اند. در این شرایط نیز درمان حتما باید با پیگیری‌های منظم انجام شود.
نقش الکل و سیگار در بروز یائسگی در خانم‌ها
همان‌طور که مصرف مداوم مقادیر زیاد الکل می‌تواند باعث افت تستوسترون در آقایان شود، در خانم‌ها نیز باعث ایجاد اختلال در ترشح هورمون‌های زنانه می‌شود. دخانیات نیز به طور غیرمستقیم با ایجاد اختلالات و بیماری‌های مختلف می‌تواند روند یائسگی را تسریع ببخشد و فرد را دچار عوارض مختلف کند.
تاثیر شیوه زندگی بر روند یائسگی در خانم‌ها
یائسگی برای هر فرد با توجه به عوامل ژنتیکی و محیطی، بیماری‌ها و داروهای مصرفی در یک بازه زمانی خاص اتفاق می‌افتد. سن بروز یائسگی را می‌توان با شیوه زندگی سالم و ورزش منظم در این بازه به تعویق انداخت. برای مثال اگر فرد قرار باشد بین 50 تا 55 سالگی دچار یائسگی شود، می‌تواند با زندگی سالم سن بروز یائسگی را به 55 سالگی برساند، اما فراتر از این بازه نمی‌توان یائسگی را به تعویق انداخت.
منبع:
برترین ها
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼