علل ژنتیکی ناباروری در مردان
بعضی عوامل نظیر بسته بودن لوله‌های خروج اسپرم (دفران، اپیدیدیم) سبب ناباروری در مردان می‌شود.
ناباروری در مردان عوامل و علائم مختلفی دارد که با تشخیص و یافتن مشکلات ناباروری مردان می‌توان راه‌حل‌هایی را ارائه داد. ناباروری و نازایی مشکل تقریباً ۱۵ تا ۲۰ درصد زوج‌ها می‌باشد. حدود نصف این نازایی به دلیل ناباروری مردان هست. ناباروری به دلیل تولید کم اسپرم، ناقص بودن یا بی‌حرکتی اسپرم و یا انسدادی که جلوی رهایی اسپرم را می‌گیرد، هست. بیماری‌ها، صدمات، مشکلات مزمن قلبی، شیوه و سبک زندگی و سایر عوامل می‌توانند بر ناباروری تأثیر داشته باشند.
علل ناباروری در مردان
1. اختلالات مربوط به اسپرم باعث ناباروری مردان
مایع منی حاوی مقادیر زیادی اسپرم است که در حالت طبیعی داخل بیضه تولیدشده و در هر رابطه جنسی ، هنگام انزال ، خارج می‌شود. حال اگر هر مشکلی بر سر راه ساخت ، تولید ، نگهداری ، مسیر و ...ی اسپرم وجود داشته باشد ، در باروری مرد اختلال ایجاد می‌شود .
تشخیص ناباروری در مردان
با یک آزمایش اسپرم ساده، به بسیاری از مسائل می‌توان پی برد. برای انجام آزمایش اسپرم ، باید حداقل 48 ساعت و حداکثر 120 ساعت پرهیز جنسی داشته باشید .
مقدار نرمال مایع منی ، 2-5 سی‌سی است .
حداقل تعداد اسپرم قابل‌قبول در هر سی‌سی مایع منی ۲۰ میلیون است.
بیش از 50% اسپرم‌ها باید در دو ساعت اول با شدت درجه 3 یا درجه 4 فعال باشند..
اسیدیتی یا PH مایع منی باید در حد ۷.۲ یا بیشتر باشد.
در اسپرموگرام اگر تعداد اسپرم‌ها کمتر از 10 میلیون در سی‌سی باشد آزمایش هورمونی باید درخواست شود . این آزمایشات شامل تستوسترون، FSH ،LH و پرولاکتین می‌باشند.
اگر تعداد اسپرم در اسپرموگرام کمتر از ۵ میلیون در سی‌سی باشد آزمایش ژنتیکی کاریوتایپ هم لازم است.
اگر در اسپرموگرام هیچ اسپرمی یافت نشود (آزواسپرمی) علاوه بر آزمایش هورمونی و ژنتیکی، لازم است از بافت بیضه، نمونه‌برداری شود .
2. علل ژنتیکی ناباروری مردان
علل ناباروری مردان اعم از مشکلات هورمونی و چاقی تا غیرطبیعی بودن سلول‌های جنسی (تخمک و اسپرم) همگی می‌تواند به‌نوعی تحت تأثیر عوامل ژنتیکی باشد. برای مثال استعداد چاقی، ابتلا به عفونت و حتی لزوم انجام یک جراحی که به ناباروری می‌انجامد همگی هرچند کوچک می‌توانند به عوامل ژنتیکی مربوط باشند. امروزه مطالعات بر روی ژن‌های خاص در انسان و مدل‌های آزمایشگاهی تا حدودی تأثیر عوامل ژنتیکی بر ناباروری مردان را آشکار ساخته‌اند.
بعضی از عوامل ژنتیکی بر ناباروری مردان تأثیر می‌گذارند، درحالی‌که بعضی عوامل دیگر بر روی هر دو جنس و یا فقط بر روی زنان تأثیرگذارند. برای مثال جابجایی‌های کروموزومی می‌تواند بر روی مردان و زنان تأثیر بگذارد اما سندروم کلاین فلتر که در آن ترکیب کروموزوم‌های جنسی به‌صورت XXY درمی‌آید تنها مختص مردان است و سندروم ترنر که در آن بیمار فقط دارای کروموزوم جنسی X است تنها مختص زنان است.
۳. اختلالات هورمونی عامل ناباروری مردان
اختلالات هورمونی سبب حدود 5-2% مشکلات ناباروری در مردان می‌شود. تولید نامناسب هورمون‌های FSH و LH بر تولید هورمون مردانگی یا تستوسترون و تولید اسپرم تأثیر دارند.
4. مشکلات مربوط به دستگاه ایمنی بدن
در بدن بعضی مردان علیه اسپرم خودشان ماده‌ای به نام آنتی‌بادی تولید می‌شود که سبب کاهش حرکت اسپرم یا به هم چسبیدن آن‌ها می‌شود.
۵. ناهنجاری‌های ساختاری بدن (باعث ناباروری در مردان)
بعضی عوامل نظیر بسته بودن لوله‌های خروج اسپرم (دفران، اپیدیدیم) سبب ناباروری در مردان می‌شود. بسته شدن لوله‌های خروج اسپرم می‌تواند به علل مادرزادی، نقص ژنتیکی، عفونت‌ها یا التهاب‌های دستگاه ادراری - تناسلی باشد. البته جای جراحی‌های قبلی نیز می‌تواند این لوله‌ها را ببندند. از جمله عوامل دیگر ناباروری در مردان واریکوسل است. در این حالت رگ‌های درون کیسه بیضه متسع می‌شود و کیفیت اسپرم کاهش می‌یابد.
6. عوامل دیگر ناباروری مردان
عوامل دیگری نظیر ناتوانی جنسی و یا انزال زودرس نیز می‌تواند عامل ناباروری در مردان باشد.
۷. عوامل ناشناخته ناباروری مردان
گاه ممکن است پس از یک معاینه دقیق پزشکی، زن و شوهر کاملاً سالم تشخیص داده شوند ولی به علل ناشناخته بارور نشوند. اگرچه معمولاً بعد از دو سال تعداد زیادی از این زوج‌ها بچه‌دار می‌شوند، اما تعدادی از آن‌ها حتی بعد از گذشت سه سال بدون استفاده از روش‌های پیشگیری بچه‌دار نمی‌شوند، در این صورت باید تحت درمان قرار بگیرند.
روش‌های تشخیصی ناباروری در مردان
- آزمایش اسپرم
ـ آزمایش آنالیز منی یا اسپرموگرام یا Semen Analysis
در بررسی توانایی باروری آقایان پس از شرح‌حال و معاینه نخستین آزمایش درخواستی پزشکان اسپرموگرام یا آنالیز مایع منی (Semen Analysis) می‌باشد. باید بدانید که اعداد اعلام‌شده برای سطح نرمال اسپرموگرام، تنها اعداد و آماری است که از بررسی آزمایش اسپرموگرام افراد بارور در جمعیت‌های مشخص استخراج‌شده‌اند.
اگر اعداد آزمایش فردی منطبق بر اعداد رفرنس یا مبنا نباشد به معنی این‌که فرد نابارور می‌باشد نیست و از سوی دیگر، اگر اعداد آزمایش اسپرموگرام فردی در محدوده نرمال باشد، به‌هیچ‌عنوان تضمین‌کننده بارور بودن فرد نمی‌باشد.برای قضاوت صحیح‌تر باید حداقل دو تا سه آزمایش که با فاصله یک تا دو هفته از یکدیگر انجام‌شده‌اند، تهیه گردد. بهتر است این آزمایش در مراکز ناباروری یا آزمایشگاه‌هایی که آموزش ویژه در مورد انجام این آزمایش دیده‌اند، انجام گردد.
نحوه نمونه‌گیری برای آزمایش اسپرم
برای انجام آزمایش بهتر است بین دو تا هفت روز قبل از انجام آزمایش انزال یا نزدیکی رخ نداده باشد (زمان ایده آل ۲۴ تا ۴۸ ساعت می‌باشد). در آزمایشگاه‌های مراکز ناباروری معمولاً اتاق ویژه نمونه‌گیری در اختیار زوجین قرار می‌گیرد، اما اگر نمونه دادن در این مکان‌ها دشوار باشد، می‌توان نمونه را در منزل تهیه نمود و کمتر از نیم ساعت در دمای بدن (ظرف نمونه چسبیده به بدن)، آن را به آزمایشگاه رساند.ظرف نمونه‌گیری باید از آزمایشگاه گرفته شود و کاملاً تمیز باشد. دهانه ظرف نیز باید به‌اندازه کافی گشاد باشد. نمونه باید حداکثر طی یک ساعت پس از انزال موردبررسی قرار گیرد.
بهتر است نمونه با دست و با روش تحریک مصنوعی و بدون بکار بردن صابون یا مواد لغزنده کننده که می‌توانند اسپرم کش باشند تهیه شود. به‌هیچ‌عنوان از کاندوم برای جمع‌آوری نمونه نباید استفاده نمود. البته در برخی مراکز کاندوم‌های مخصوص بدون مواد آسیب‌رسان به اسپرم‌ها وجود دارد، که می‌توان با سهولت بیشتری نمونه داد. اگر نمونه با روش نزدیکی تهیه شود، احتمال آلودگی نمونه با ترشحات واژن و نتایج کاذب وجود دارد. دقت شود که تمام نمونه در ظرف ریخته شود و بهتر است با در دست گرفتن ظرف نمونه‌گیری دمای آن را به دمای بدن نزدیک نمود.
۱. آزمایش اسپرموگرام
در آزمایشگاه نمونه با روش چشمی یا با کمک نرم‌افزار کامپیوتری و یا ترکیبی از دو روش آنالیز می‌گردد. اعداد مبنا بر اساس معیارهای سازمان بهداشت جهانی تعریف می‌شوند و در حال حاضر دو ویرایش مربوط به سال‌های 1992 و 2010 با تفاوت‌های خاص مورداستفاده قرار می‌گیرند. تفسیر این آزمایش به عهده پزشک می‌باشد.
Liquefaction: مایع منی بلافاصله پس از انزال حالت لخته دارد و معمولاً طی نیم ساعت اول به مایع روان تبدیل می‌شود. به این فرایند Liquefaction گفته می‌شود.
Volume: حجم مایع منی باید حداقل ۱.۵ تا ۲ سی‌سی باشد.
Appearance: مایع منی از نظر رنگ باید نمای شیری‌رنگ باشد. زرد بودن یا نمای قهوه‌ای یا خونی غیرطبیعی محسوب می‌گردند.
PH مایع منی قلیایی و معمولاً حدود ۷ تا ۸ می‌باشد.
تعداد اسپرم‌ها یا ( (Sperm count Densityحداقل تعداد اسپرم‌ها 15 میلیون در یک سی‌سی مایع منی یا 40 میلیون اسپرم در کل حجم انزال می‌باشد .اگر تعداد اسپرم‌ها کمتر از 15 میلیون باشد الیگوسپرمی و اگر تعداد اسپرم‌ها صفر باشد آزوسپرمی نامیده می‌شود.
Motility یا حرکت اسپرم‌ها: در طبقه‌بندی قدیم چهار درجه‌بندی برای حرکت اسپرم‌ها در نظر گرفته‌شده بود که پس از مشاهده اسپرم‌ها در زیر میکروسکوپ برحسب میزان سرعت آن‌ها در این چهار گروه با معیار درصد بیان می‌شدند. که به‌صورت A وB وC وD یا ۴و۳و۲و۱ تعریف می‌گردد. که A معادل ۴ بوده و به معنی حرکت سریع اسپرم‌ها می‌باشد. همچنین D معادل ۱ بوده و به معنی اسپرم‌های بدون حرکت یا immotile می‌باشد. در این تقسیم‌بندی حداقل حرکت A> ۲۵% یا A+B> ۵۰% باید باشد. کمبود حرکت اسپرم‌ها، آستنوسپرمی نامیده می‌شود.
در سیستم گریدینگ (درجه‌بندی) جدید سرعت اهمیت کمتری دارد و این‌که اسپرم حرکت روبه‌جلو داشته باشد، در اولویت قرار دارد و حرکت اسپرم‌ها در ۳ گروه تقسیم می‌گردد:
1) حرکت پیش‌رونده (Progressive motility)
۲) حرکت غیرپیشرونده (Non progressive motility)
3) بی‌حرکت (Immotile)
در این سیستم درصد حرکت پیش‌رونده اسپرم‌ها (Progressive motility) حداقل 32% و کل اسپرم‌های دارای حرکت باید حداقل 40% باشند. کاهش حرکت اسپرم‌ها آستنوسپرمی نامیده می‌شود.
Morphology یا شکل اسپرم‌ها: شکل ظاهری اسپرم‌ها زیر میکروسکوپ معیارهای مشخصی دارد که توسط فرد ماهر یا دستگاه‌های کامپیوتری ویژه تعیین می‌گردد. درصد شکل طبیعی اسپرم‌ها در سیستم قدیمی حداقل 14% و در سیستم جدید حداقل 4% می‌باشد. اگر شکل اسپرم‌ها در نمونه‌ای کمتر از این اعداد باشد، تراتوسپرمی گفته می‌شود.
WBC یا گلبول سفید: میزان طبیعی آن کمتر از یک‌میلیون در میلی‌لیتر است. مقادیر بیشتر از این مطرح کننده عفونت یا التهاب مایع منی بوده و لکوسیتوسپرمی نامیده می‌شود.
Viability یا Vitalityیا تست زنده بودن اسپرم‌ها: در مواردی که اسپرم‌ها بی‌حرکت هستند، برای بررسی زنده‌بودن آن‌ها از روش‌های رنگ‌آمیزی‌های ویژه استفاده می‌شود. در سیستم قدیمی میزان زنده‌بودن اسپرم‌ها حداقل 75% و در سیستم جدید 58% در نظر گرفته‌شده است.
2. سونوگرافی جهت تشخیص ناباروری مردان
در این روش با کمک امواج صوتی تصویر اعضاء نرم داخلی بدن بازسازی و روی صفحه نمایشگر نشان داده می‌شود. اشعه زیان‌آور نیز ندارد. در مورد سیستم ادراری تناسلی آقایان سونوگرافی از بیضه‌ها و کلیه‌ها و مجاری ادراری و پروستات قابل انجام است. در این روش پروب یا وسیله ثبت‌کننده دستگاه سونوگرافی روی بدن قرارگرفته و اطلاعاتی در مورد سایز بیضه‌ها و محل آن‌ها، وجود توده یا کیست داخل بیضه‌ها یا اعضا مجاور، تجمع مایع اطراف بیضه‌ها (هیدروسل)، فتق، همچنین درمورد سایز پروستات، وجود کیست یا توده داخل آن و سنگ‌ها و توده‌های سیستم ادراری در اختیار پزشک قرار می‌دهد. برای بررسی دقیق‌تر کیسه‌های منی یا پروستات می‌توان از سونوگرافی ترانس رکتال (از راه مقعد) کمک گرفت. سونوگرافی باید توسط یک فرد ماهر انجام گردد.
۳. آزمایش‌های ژنتیکی برای تشخیص علت ناباروری در مردان
در مواردی که تعداد اسپرم‌ها صفر یا بسیار پایین باشد یا در معاینه ناحیه تناسلی نکته خاصی مشاهده گردد (مانند مبهم بودن دستگاه تناسلی خارجی یا دوجنسی بودن) یا در موارد سقط مکرر نیاز به بررسی ژنتیکی است. کاریوتایپ یا شمارش و تعیین نوع کروموزوم‌ها در رأس این آزمایش‌ها قرار دارند و در یک مرد نرمال گزارش آن به‌صورت 46XY می‌باشد.
4. آزمایش‌های هورمونی جهت تشخیص علت ناباروری مردان
در مواردی که تعداد اسپرم‌ها صفر یا بسیار پایین باشد (کمتر از ۵ میلیون) یا در شرح‌حال، اختلال در میل جنسی یا سفتی آلت (نعوظ) باشد نیاز به بررسی هورمونی است. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: آزمایش‌های تیروئید، غده هیپوفیز (FSH, LH, Prolactin) و هورمون مردانه یا تستوسترون. در صورت نیاز برخی آزمایش‌های تخصصی دیگر نیز انجام خواهند شد.
در برخی موارد بنا به صلاحدید پزشک، نیاز به چک کردن وضعیت DNA و ساختار ژنتیکی اسپرم می‌باشد. این روش‌های تخصصی در مراکز مجهز قابل انجام می‌باشد و روش‌های شایع‌تر و دقیق‌تر آن عبارت‌اند از: تست‌های Tunel و SCSA که با کمک آن‌ها میزان آسیب یا قطعه‌قطعه شدن (Fragmentation)DNA اسپرم بررسی می‌گردد.کاربرد این تست‌ها در موارد سقط مکرر، شکست‌های متعدد روش‌های کمک باروری، مدت‌زمان طولانی ناباروری، بیماری‌های زمینه‌ای مانند سرطان‌ها یا شیمی‌درمانی و پرتودرمانی پس‌ازآن، سن بالا، مواجهه با مواد سمی یا شیمیایی یا مصرف طولانی‌مدت سیگار و مواد مخدر و ... می‌باشد.
۵. وازوگرافی
یا عکس رنگی از لوله واز (منی بر) یکی از روش‌های تشخیصی تکمیلی در مردانی است که شک به انسداد در آن‌ها وجود دارد. در این روش در اتاق عمل و زیر بیهوشی ماده رنگی داخل لوله واز تزریق می‌گردد و عکس‌برداری انجام می‌شود. در صورت انسداد محل آن مشخص می‌گردد.
علل ناباروری در مردان
1. اختلالات مربوط به اسپرم باعث ناباروری مردان
مایع منی حاوی مقادیر زیادی اسپرم است که در حالت طبیعی داخل بیضه تولیدشده و در هر رابطه جنسی ، هنگام انزال ، خارج می‌شود. حال اگر هر مشکلی بر سر راه ساخت ، تولید ، نگهداری ، مسیر و ...ی اسپرم وجود داشته باشد ، در باروری مرد اختلال ایجاد می‌شود .
تشخیص ناباروری در مردان
با یک آزمایش اسپرم ساده، به بسیاری از مسائل می‌توان پی برد. برای انجام آزمایش اسپرم ، باید حداقل 48 ساعت و حداکثر 120 ساعت پرهیز جنسی داشته باشید .
مقدار نرمال مایع منی ، 2-5 سی‌سی است .
حداقل تعداد اسپرم قابل‌قبول در هر سی‌سی مایع منی ۲۰ میلیون است.
بیش از 50% اسپرم‌ها باید در دو ساعت اول با شدت درجه 3 یا درجه 4 فعال باشند..
اسیدیتی یا PH مایع منی باید در حد ۷.۲ یا بیشتر باشد.
در اسپرموگرام اگر تعداد اسپرم‌ها کمتر از 10 میلیون در سی‌سی باشد آزمایش هورمونی باید درخواست شود . این آزمایشات شامل تستوسترون، FSH ،LH و پرولاکتین می‌باشند.
اگر تعداد اسپرم در اسپرموگرام کمتر از ۵ میلیون در سی‌سی باشد آزمایش ژنتیکی کاریوتایپ هم لازم است.
اگر در اسپرموگرام هیچ اسپرمی یافت نشود (آزواسپرمی) علاوه بر آزمایش هورمونی و ژنتیکی، لازم است از بافت بیضه، نمونه‌برداری شود .
2. علل ژنتیکی ناباروری مردان
علل ناباروری مردان اعم از مشکلات هورمونی و چاقی تا غیرطبیعی بودن سلول‌های جنسی (تخمک و اسپرم) همگی می‌تواند به‌نوعی تحت تأثیر عوامل ژنتیکی باشد. برای مثال استعداد چاقی، ابتلا به عفونت و حتی لزوم انجام یک جراحی که به ناباروری می‌انجامد همگی هرچند کوچک می‌توانند به عوامل ژنتیکی مربوط باشند. امروزه مطالعات بر روی ژن‌های خاص در انسان و مدل‌های آزمایشگاهی تا حدودی تأثیر عوامل ژنتیکی بر ناباروری مردان را آشکار ساخته‌اند.
بعضی از عوامل ژنتیکی بر ناباروری مردان تأثیر می‌گذارند، درحالی‌که بعضی عوامل دیگر بر روی هر دو جنس و یا فقط بر روی زنان تأثیرگذارند. برای مثال جابجایی‌های کروموزومی می‌تواند بر روی مردان و زنان تأثیر بگذارد اما سندروم کلاین فلتر که در آن ترکیب کروموزوم‌های جنسی به‌صورت XXY درمی‌آید تنها مختص مردان است و سندروم ترنر که در آن بیمار فقط دارای کروموزوم جنسی X است تنها مختص زنان است.
۳. اختلالات هورمونی عامل ناباروری مردان
اختلالات هورمونی سبب حدود 5-2% مشکلات ناباروری در مردان می‌شود. تولید نامناسب هورمون‌های FSH و LH بر تولید هورمون مردانگی یا تستوسترون و تولید اسپرم تأثیر دارند.
4. مشکلات مربوط به دستگاه ایمنی بدن
در بدن بعضی مردان علیه اسپرم خودشان ماده‌ای به نام آنتی‌بادی تولید می‌شود که سبب کاهش حرکت اسپرم یا به هم چسبیدن آن‌ها می‌شود.
۵. ناهنجاری‌های ساختاری بدن (باعث ناباروری در مردان)
بعضی عوامل نظیر بسته بودن لوله‌های خروج اسپرم (دفران، اپیدیدیم) سبب ناباروری در مردان می‌شود. بسته شدن لوله‌های خروج اسپرم می‌تواند به علل مادرزادی، نقص ژنتیکی، عفونت‌ها یا التهاب‌های دستگاه ادراری - تناسلی باشد. البته جای جراحی‌های قبلی نیز می‌تواند این لوله‌ها را ببندند. از جمله عوامل دیگر ناباروری در مردان واریکوسل است. در این حالت رگ‌های درون کیسه بیضه متسع می‌شود و کیفیت اسپرم کاهش می‌یابد.
6. عوامل دیگر ناباروری مردان
عوامل دیگری نظیر ناتوانی جنسی و یا انزال زودرس نیز می‌تواند عامل ناباروری در مردان باشد.
۷. عوامل ناشناخته ناباروری مردان
گاه ممکن است پس از یک معاینه دقیق پزشکی، زن و شوهر کاملاً سالم تشخیص داده شوند ولی به علل ناشناخته بارور نشوند. اگرچه معمولاً بعد از دو سال تعداد زیادی از این زوج‌ها بچه‌دار می‌شوند، اما تعدادی از آن‌ها حتی بعد از گذشت سه سال بدون استفاده از روش‌های پیشگیری بچه‌دار نمی‌شوند، در این صورت باید تحت درمان قرار بگیرند.
روش‌های تشخیصی ناباروری در مردان
- آزمایش اسپرم
ـ آزمایش آنالیز منی یا اسپرموگرام یا Semen Analysis
در بررسی توانایی باروری آقایان پس از شرح‌حال و معاینه نخستین آزمایش درخواستی پزشکان اسپرموگرام یا آنالیز مایع منی (Semen Analysis) می‌باشد. باید بدانید که اعداد اعلام‌شده برای سطح نرمال اسپرموگرام، تنها اعداد و آماری است که از بررسی آزمایش اسپرموگرام افراد بارور در جمعیت‌های مشخص استخراج‌شده‌اند.
اگر اعداد آزمایش فردی منطبق بر اعداد رفرنس یا مبنا نباشد به معنی این‌که فرد نابارور می‌باشد نیست و از سوی دیگر، اگر اعداد آزمایش اسپرموگرام فردی در محدوده نرمال باشد، به‌هیچ‌عنوان تضمین‌کننده بارور بودن فرد نمی‌باشد.برای قضاوت صحیح‌تر باید حداقل دو تا سه آزمایش که با فاصله یک تا دو هفته از یکدیگر انجام‌شده‌اند، تهیه گردد. بهتر است این آزمایش در مراکز ناباروری یا آزمایشگاه‌هایی که آموزش ویژه در مورد انجام این آزمایش دیده‌اند، انجام گردد.
نحوه نمونه‌گیری برای آزمایش اسپرم
برای انجام آزمایش بهتر است بین دو تا هفت روز قبل از انجام آزمایش انزال یا نزدیکی رخ نداده باشد (زمان ایده آل ۲۴ تا ۴۸ ساعت می‌باشد). در آزمایشگاه‌های مراکز ناباروری معمولاً اتاق ویژه نمونه‌گیری در اختیار زوجین قرار می‌گیرد، اما اگر نمونه دادن در این مکان‌ها دشوار باشد، می‌توان نمونه را در منزل تهیه نمود و کمتر از نیم ساعت در دمای بدن (ظرف نمونه چسبیده به بدن)، آن را به آزمایشگاه رساند.ظرف نمونه‌گیری باید از آزمایشگاه گرفته شود و کاملاً تمیز باشد. دهانه ظرف نیز باید به‌اندازه کافی گشاد باشد. نمونه باید حداکثر طی یک ساعت پس از انزال موردبررسی قرار گیرد.
بهتر است نمونه با دست و با روش تحریک مصنوعی و بدون بکار بردن صابون یا مواد لغزنده کننده که می‌توانند اسپرم کش باشند تهیه شود. به‌هیچ‌عنوان از کاندوم برای جمع‌آوری نمونه نباید استفاده نمود. البته در برخی مراکز کاندوم‌های مخصوص بدون مواد آسیب‌رسان به اسپرم‌ها وجود دارد، که می‌توان با سهولت بیشتری نمونه داد. اگر نمونه با روش نزدیکی تهیه شود، احتمال آلودگی نمونه با ترشحات واژن و نتایج کاذب وجود دارد. دقت شود که تمام نمونه در ظرف ریخته شود و بهتر است با در دست گرفتن ظرف نمونه‌گیری دمای آن را به دمای بدن نزدیک نمود.
۱. آزمایش اسپرموگرام
در آزمایشگاه نمونه با روش چشمی یا با کمک نرم‌افزار کامپیوتری و یا ترکیبی از دو روش آنالیز می‌گردد. اعداد مبنا بر اساس معیارهای سازمان بهداشت جهانی تعریف می‌شوند و در حال حاضر دو ویرایش مربوط به سال‌های 1992 و 2010 با تفاوت‌های خاص مورداستفاده قرار می‌گیرند. تفسیر این آزمایش به عهده پزشک می‌باشد.
Liquefaction: مایع منی بلافاصله پس از انزال حالت لخته دارد و معمولاً طی نیم ساعت اول به مایع روان تبدیل می‌شود. به این فرایند Liquefaction گفته می‌شود.
Volume: حجم مایع منی باید حداقل ۱.۵ تا ۲ سی‌سی باشد.
Appearance: مایع منی از نظر رنگ باید نمای شیری‌رنگ باشد. زرد بودن یا نمای قهوه‌ای یا خونی غیرطبیعی محسوب می‌گردند.
PH مایع منی قلیایی و معمولاً حدود ۷ تا ۸ می‌باشد.
تعداد اسپرم‌ها یا ( (Sperm count Densityحداقل تعداد اسپرم‌ها 15 میلیون در یک سی‌سی مایع منی یا 40 میلیون اسپرم در کل حجم انزال می‌باشد .اگر تعداد اسپرم‌ها کمتر از 15 میلیون باشد الیگوسپرمی و اگر تعداد اسپرم‌ها صفر باشد آزوسپرمی نامیده می‌شود.
Motility یا حرکت اسپرم‌ها: در طبقه‌بندی قدیم چهار درجه‌بندی برای حرکت اسپرم‌ها در نظر گرفته‌شده بود که پس از مشاهده اسپرم‌ها در زیر میکروسکوپ برحسب میزان سرعت آن‌ها در این چهار گروه با معیار درصد بیان می‌شدند. که به‌صورت A وB وC وD یا ۴و۳و۲و۱ تعریف می‌گردد. که A معادل ۴ بوده و به معنی حرکت سریع اسپرم‌ها می‌باشد. همچنین D معادل ۱ بوده و به معنی اسپرم‌های بدون حرکت یا immotile می‌باشد. در این تقسیم‌بندی حداقل حرکت A> ۲۵% یا A+B> ۵۰% باید باشد. کمبود حرکت اسپرم‌ها، آستنوسپرمی نامیده می‌شود.
در سیستم گریدینگ (درجه‌بندی) جدید سرعت اهمیت کمتری دارد و این‌که اسپرم حرکت روبه‌جلو داشته باشد، در اولویت قرار دارد و حرکت اسپرم‌ها در ۳ گروه تقسیم می‌گردد:
1) حرکت پیش‌رونده (Progressive motility)
۲) حرکت غیرپیشرونده (Non progressive motility)
3) بی‌حرکت (Immotile)
در این سیستم درصد حرکت پیش‌رونده اسپرم‌ها (Progressive motility) حداقل 32% و کل اسپرم‌های دارای حرکت باید حداقل 40% باشند. کاهش حرکت اسپرم‌ها آستنوسپرمی نامیده می‌شود.
Morphology یا شکل اسپرم‌ها: شکل ظاهری اسپرم‌ها زیر میکروسکوپ معیارهای مشخصی دارد که توسط فرد ماهر یا دستگاه‌های کامپیوتری ویژه تعیین می‌گردد. درصد شکل طبیعی اسپرم‌ها در سیستم قدیمی حداقل 14% و در سیستم جدید حداقل 4% می‌باشد. اگر شکل اسپرم‌ها در نمونه‌ای کمتر از این اعداد باشد، تراتوسپرمی گفته می‌شود.
WBC یا گلبول سفید: میزان طبیعی آن کمتر از یک‌میلیون در میلی‌لیتر است. مقادیر بیشتر از این مطرح کننده عفونت یا التهاب مایع منی بوده و لکوسیتوسپرمی نامیده می‌شود.
Viability یا Vitalityیا تست زنده بودن اسپرم‌ها: در مواردی که اسپرم‌ها بی‌حرکت هستند، برای بررسی زنده‌بودن آن‌ها از روش‌های رنگ‌آمیزی‌های ویژه استفاده می‌شود. در سیستم قدیمی میزان زنده‌بودن اسپرم‌ها حداقل 75% و در سیستم جدید 58% در نظر گرفته‌شده است.
2. سونوگرافی جهت تشخیص ناباروری مردان
در این روش با کمک امواج صوتی تصویر اعضاء نرم داخلی بدن بازسازی و روی صفحه نمایشگر نشان داده می‌شود. اشعه زیان‌آور نیز ندارد. در مورد سیستم ادراری تناسلی آقایان سونوگرافی از بیضه‌ها و کلیه‌ها و مجاری ادراری و پروستات قابل انجام است. در این روش پروب یا وسیله ثبت‌کننده دستگاه سونوگرافی روی بدن قرارگرفته و اطلاعاتی در مورد سایز بیضه‌ها و محل آن‌ها، وجود توده یا کیست داخل بیضه‌ها یا اعضا مجاور، تجمع مایع اطراف بیضه‌ها (هیدروسل)، فتق، همچنین درمورد سایز پروستات، وجود کیست یا توده داخل آن و سنگ‌ها و توده‌های سیستم ادراری در اختیار پزشک قرار می‌دهد. برای بررسی دقیق‌تر کیسه‌های منی یا پروستات می‌توان از سونوگرافی ترانس رکتال (از راه مقعد) کمک گرفت. سونوگرافی باید توسط یک فرد ماهر انجام گردد.
۳. آزمایش‌های ژنتیکی برای تشخیص علت ناباروری در مردان
در مواردی که تعداد اسپرم‌ها صفر یا بسیار پایین باشد یا در معاینه ناحیه تناسلی نکته خاصی مشاهده گردد (مانند مبهم بودن دستگاه تناسلی خارجی یا دوجنسی بودن) یا در موارد سقط مکرر نیاز به بررسی ژنتیکی است. کاریوتایپ یا شمارش و تعیین نوع کروموزوم‌ها در رأس این آزمایش‌ها قرار دارند و در یک مرد نرمال گزارش آن به‌صورت 46XY می‌باشد.
4. آزمایش‌های هورمونی جهت تشخیص علت ناباروری مردان
در مواردی که تعداد اسپرم‌ها صفر یا بسیار پایین باشد (کمتر از ۵ میلیون) یا در شرح‌حال، اختلال در میل جنسی یا سفتی آلت (نعوظ) باشد نیاز به بررسی هورمونی است. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: آزمایش‌های تیروئید، غده هیپوفیز (FSH, LH, Prolactin) و هورمون مردانه یا تستوسترون. در صورت نیاز برخی آزمایش‌های تخصصی دیگر نیز انجام خواهند شد.
در برخی موارد بنا به صلاحدید پزشک، نیاز به چک کردن وضعیت DNA و ساختار ژنتیکی اسپرم می‌باشد. این روش‌های تخصصی در مراکز مجهز قابل انجام می‌باشد و روش‌های شایع‌تر و دقیق‌تر آن عبارت‌اند از: تست‌های Tunel و SCSA که با کمک آن‌ها میزان آسیب یا قطعه‌قطعه شدن (Fragmentation)DNA اسپرم بررسی می‌گردد.کاربرد این تست‌ها در موارد سقط مکرر، شکست‌های متعدد روش‌های کمک باروری، مدت‌زمان طولانی ناباروری، بیماری‌های زمینه‌ای مانند سرطان‌ها یا شیمی‌درمانی و پرتودرمانی پس‌ازآن، سن بالا، مواجهه با مواد سمی یا شیمیایی یا مصرف طولانی‌مدت سیگار و مواد مخدر و ... می‌باشد.
۵. وازوگرافی
یا عکس رنگی از لوله واز (منی بر) یکی از روش‌های تشخیصی تکمیلی در مردانی است که شک به انسداد در آن‌ها وجود دارد. در این روش در اتاق عمل و زیر بیهوشی ماده رنگی داخل لوله واز تزریق می‌گردد و عکس‌برداری انجام می‌شود. در صورت انسداد محل آن مشخص می‌گردد.
منبع:
ویکی ۵۰۴۰
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼