زردی نوزاد و شیر مادر، چه ارتباطی دارند؟

بیشتر نوزادان پس از تولد کم و بیش به یرقان یا زردی مبتلا می‌گردند و پوست و سفیدی چشم آنان به رنگ زردی در می‌آید. علت این نارسایی، جمع شدن رنگیزه‌ای به نام «بیلی روبین» در خون نوزاد و ظاهر شدن آن در پوست است.

در همه افراد، گلبول‌های قرمز خون پس از مدتی فرسوده و تبدیل به بیلی روبین می‌شوند. سرعت فرسایش و تجزیه گلبول‌های قرمز در نوزاد بیش از افراد بالغ است. بیلی روبین، به وسیله کبد دفع می‌شود و مقدار آن معمولاً به اندازه‌ای نمی‌رسد که رنگ پوست را زرد کند. اما اگر سرعت تجزیه گلبول‌های قرمز زیاد باشد، کبد نوزاد نمی‌تواند با همان سرعت بیلی روبین را از خون بگیرد و آن را دفع کند. در اثر ناتوانی کبد، بیلی روبین در خون جمع می‌شود و زردی به وجود می‌آورد.

زردی نوزادان دارای دو نوع عادی و غیرعادی است. زردی عادی را زردی فیزیولوژیکی هم می‌گویند و چون بیشتر نوزادان تا اندازه‌ای به آن دچار می‌شوند، به این نام معروف است. کبد نوزاد تا مدتی ناتوان و نارس است، ولی پس از چند روز قدرت عادی خود را به‌دست می‌آورد و بیلی روبین زیادی را از بین می‌برد.

پزشک اطفال می‌تواند نوع زردی را تشخیص دهد و درباره نوع آن با شما صحبت کند. اگر زردی از نوع عادی باشد، جایی برای نگرانی والدین وجود ندارد. کارکنان بیمارستان نباید این زردی را یک بیماری جلوه دهند، زیرا این امر باعث دلواپسی مادر می‌شود. اضطراب و نگرانی مادر، تولید هورمون‌هایی را که برای تولید شیر لازم است، کاهش می‌دهد.

زردی عادی اغلب نیازی به قطع شیر مادر پیدا نمی‌کند. ترس بی‌مورد از زردی عادی و تصمیم به قطع شیر ممکن است مربوط به این نکته باشد که در شرایط خیلی نادر و احتمالاً در یک درصد از نوزادان مبتلا به زردی، تغذیه شیر مادر می‌تواند آن را تشدید کند. علت این امر به خوبی روشن نیست، ولی تصور می‌شود که تأثیر نامطلوب شیر مادر برای این نوزادان، ناشی از وجود ماده‌ای است که به‌طور موقت در شیر مادر ظاهر می‌شود و مدت این بیماری را طولانی می‌کند. این زردی نادر که به زردی یا «یرقان شیر مادر» معروف است، بعد از روز چهارم تولد ظاهر می‌شود و وقتی مادر شیر خود را قطع می‌کند، بیلی روبین با سرعت ۴ میلی‌گرم در روز کاهش می‌یابد. این تصور اشتباه که شیر مادر ممکن است باعث تشدید زردی در همه موارد شود، بسیاری از مادران را وادار می‌کند که نوزاد مبتلا به یرقان خود را به طور موقت از شیر بگیرند.

به عقیده دانشمندانی که درباره ارتباط بین زردی نوزاد با شیر مادر مطالعه کرده‌اند، قطع شیر مادر در مورد زردی عادی به‌ندرت ضرورت دارد و گاهی ممکن است به زیان نوزاد و مادر باشد. فرض کنید نوزادی را که زردی عادی دارد، از شیر می‌گیرند و سپس برای فتوتراپی (نوردرمانی) زیر چراغ مهتابی، از مادر جدا می‌کنند. اشعه این چراغ، بیلی روبین پوست را تجزیه می‌کند، آن را از راه ادرار دفع می‌کند و بیلی روبین را در خون کاهش می‌دهد. عمل فتوتراپی باعث خواب‌آلودگی و گاهی بی‌آب شدن بدن نوزاد می‌شود و او را به شیر مادر بی‌میل می‌کند. این بی‌میلی نوزاد، به اضافه جدایی از مادر در دوره حساس برقراری پیوند، باعث کاهش شیر مادر می‌شود. وقتی مادر متوجه این کاهش می‌شود، خود را برای مراقبت و تغذیه نوزاد ناتوان می‌بیند و اعتمادبه‌نفس خود را از دست می‌دهد.

در مثالی که ذکر شد، جدایی نوزاد از مادر لزومی ندارد. اگر نوزاد به زردی عادی مبتلا باشد، اطلاعات جدید، این جدایی را مگر در موارد نادر لازم نمی‌داند. حتی اگر به فتوتراپی نیازی باشد - که معمولاً برای زردی عادی لازم نیست - پتوهای ویژه‌ای وجود دارند که به چراغ فتوتراپی مجهزند و می‌توان آن را دور نوزاد پیچید تا مادر بتواند نوزاد را در آغوش بگیرد و به او شیر بدهد.

در حقیقت مادر با شیر دادن به نوزاد و نزدیک بودن به او می‌تواند به درمان زردی کمک کند. نوزادی که کنار مادر می‌خوابد، به طور مرتب از پستان مادر تغذیه می‌کند و جریان شیر او را زودتر برقرار می‌سازد. شیر مادر مکونیوم و بیلی‌روبین باقیمانده در روده نوزاد را می‌شوید و روده او را پاک می‌کند. نوزاد هرچه بیشتر از شیر مادر تغذیه کند، زردی او سریع‌تر از بین می‌رود.

زردی غیرعادی به فتوتراپی نیاز دارد و این عمل نوزاد را خواب آلوده و نسبت به شیر مادر بی‌میل می‌کند. اگر این بی‌میلی را در نوزاد مشاهده کردید، باید برای سرحال آوردن نوزاد و ایجاد علاقه و اشتها در وی، با کارشناس تغذیه مشورت کنید.

برای تشویق نوزاد به شیر خوردن، لباس او را درآورید و او را به سینه خود بچسبانید تا گرمی بدنتان را احساس کند. با سر سینه خود لب‌های او را تحریک کنید و بگذارید سینه‌تان را بگیرد. هنگام شیر خوردن نوزاد به علت خواب آلودگی مدتی سینه را می‌مکد و سپس به خواب می‌رود. اگر به نوزاد فرصت کافی برای شیر خوردن بدهید، علی‌رغم خواب آلودگی خود را سیر خواهد کرد.

اگر نوزاد به علت خواب قادر به تغذیه نباشد، باید شیر خود را بدوشید و شیر جمع‌آوری شده را به کمک قطره چکان یا سرنگ مخصوص به او بدهید. برای تغذیه نوزاد از شیشه پستانک استفاده نکنید. این روش تغذیه، نوزاد را تنبل و بدعادت می‌کند.

زردی غیرعادی ناشی از مشکلاتی مانند ناسازگاری خونی است. حتی هنگام ابتلای نوزاد به این زردی هم می‌توانید به او شیر بدهید. بهتر است در این مورد با پزشک خود درباره منافع و زیان‌های احتمالی شیر مادر برای نوزاد مشورت کنید.