درباره شیر مادر، حقایقی که شاید ندانید

دکتر محمود راوری؛ متخصص اطفال، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اراک، عضو کمیته کشوری ترویج تغذیه با شیر مادر

ساعت اول؛ ساعت استثنایی زندگی
وقتی بلافاصله بعد از تولد نوزادان سالم در تماس پوست به پوست با شکم و قفسه سینه مادر قرار می‌گیرند، توانایی‌های قابل توجه خود را بروز می‌دهند. اکثرا ضمن هوشیار بودن، عضلات گردن، شانه و ران آنها آنقدر قوی است که می‌توانند بخزند و با لمس ملایم مادر تحریک شده و از روی شکم مادر، خود را به پستان‌های او رسانیده و شروع به لمس و ماساژ و مکیدن پستان نمایند.
پس از رسیدن به پستان، اولین تماس ملایم دست نوزاد و یا سر او با پستان مادر، سبب تحریک ترشح اکسی‌توسین در مادر شده و سپس نوزاد نوک پستان را بوییده و لیس می‌زند و بالاخره پستان را در دهان گرفته و تعذیه را شروع می‌کند. این توالی وقایع برای بقاء نوزاد حائز اهمیت است.

شروع تغذیه با شیر مادر ظرف ساعات اول

نوزاد آغوز را به‌عنوان اولین تغذیه دریافت می‌کند که مایع طلایی یا هدیه زندگی نامیده می‌شود. آغوز یا کلستروم نه تنها سرشار از مواد مغذی است، بلکه حاوی مواد ایمنی بخش است که به عنوان اولین واکسن نوزاد محسوب می‌شود و او را در برابر بیماری‌ها محافظت کرده و به تنظیم سیستم ایمنی در حال تکامل نوزاد نیز کمک می‌کند.
آغوز حاوی فاکتورهای رشد است که به تکامل و عملکرد موثر روده نوزاد کمک می‌کند به‌علاوه سبب جلوگیری از ورود عوامل بیماری‌زا و حساسیت‌زا به بدن نوزاد می‌شود. آغوز سرشار از ویتامین A است که به حفاظت از چشم‌ها و کاهش عفونت‌ها کمک می‌کند، عمل دفع را در نوزاد تحریک نموده و به خروج موادی که سبب زردی نوزاد می‌شوند، کمک می‌کند. مقدار آغوز گرچه در ساعات اولیه کم است ولی می‌تواند نیاز نوزاد را برطرف نماید.
فوائد و اهمیت تماس پوست نوزاد به پوست مادر
۱-‌ برقراری تماس پوست به پوست در ابتدای عمر تضمین تحریک غریزه عاطفی و دادن گرما و عشق و احساس امنیت و سبب باندینگ مادر به نوزاد خواهد شد.
2-‌ نوزاد توسط تماس پوست به پوست گرم است و لمس او توسط مادر تحریک خوبی جهت رشد و تکامل عصبی ( Neurodevelpomental) می‌شودکه به‌ویژه برای نوزادان کوچک و کم وزن هنگام تولد اهمیت دارد.
۳-‌ نوزاد کاملا هوشیار است و با تنش و استرس کمتر، گریه کمتری داشته و آرام‌تر است و تنفس و ضربان قلب او پایدارتر و میزان قند خون وی نیز بالاتر است.
4-‌ نوزاد ابتدا در معرض باکتری‌های بدن مادر که اکثرا برای او مضر نیستند قرار می‌گیرد و با عوامل ایمنی موجود در شیر مادر حفاظت می‌شود. باکتری‌های بدن مادر جایگزین باکتری‌های روده و پوست نوزاد شده و با باکتری‌های مضرتر کارکنان بهداشتی و محیط رقابت می‌کند و لذا از بروز عفونت‌های ناشی از آنها پیشگیری می‌نماید.
۵-‌ زود شروع کردن تغذیه با شیر مادر به تولید شیر کافی برای تغذی بعدی کمک می‌کند.
6-‌ رفلکس مکیدن نوزاد که در ساعت اول خصوصا 20 تا 30 دقیقه اول بسیار قوی است را برای گرفتن صحیح پستان به کار می‌اندازد.
۷-‌ سبب تسریع در رسیدن به مهارت‌های موثر در تغذیه شیرخوار شده و از طرفی ماساژ نیپل توسط سر و لب و دست نوزاد سبب تحریک و برجسته شدن آن و گرفتن بهتر پستان نیز می‌شود.
تماس پوستی زودرس مادر و نوزاد منجر به افزایش قابل توجه میزان تغذیه با شیر مادر و طول مدت شیردهی در جامعه می‌شود. بررسی نشان داده که تماس پوست به پوست مادر و نوزاد و مکیدن بلافاصله بعد از تولد سبب افزایش طول متوسط تغذیه با شیرمادر به مدت 5/2 ماه می‌شود. همچنین مطالعه در شیرخواران نروژی نشان داد که 69 درصد از آنهایی که در موقع تولد پستان مادر مکیده بودند، در مقایسه با 47درصد از سایر نوزادانی که اولین مکیدن پستان را بعد از 6 ساعت شروع نموده‌اند، در سن 3 ماهگی از شیر مادر تغذیه شده‌اند.
در مطالعه دیگری نیز اثر تغذیه طولانی‌تر با شیر مادر در شیرخوارانی که به مدت ۳۰ دقیقه بعد از تولد از پستان مادر تغذیه شده‌اند را نشان داده است.
8- رفلکس اکسی‌توسین ( هورمون عشق) را در مادر تحریک نموده که به دلایل بسیاری اهمیت دارد از جمله:
تماس پوستی، لمس کردن، به دهان گرفتن و مکیدن پستان و ضربات وارد به رحم مادر توسط شیرخوار، سبب انقباض رحم می‌شود که این امر به خروج سریع‌تر جفت و کاهش خونریزی و پیشگیری از کم‌خونی مادر پس از زایمان، کمک می‌کند. با عملکرد آن در مغز مادر سبب:
تحریک عصب واگ و آزاد کردن 19 هورمون مختلف گوارشی از قبیل انسولین، کله سیستوکینین و گاسترین می‌کند که 5 از این 19 هورمون سبب رشد ویلوزیته‌های مادر و کودک و افزایش سطح جذب در هر نوبت تغذیه می‌شود.
اهمیت آن در شروع رفتار مادرانه بوده و کمک به باندینگ بین مادر و کودک می‌نماید. مادران با اولین تماس با نوزادان خود لذتی بی‌نظیر و باورنکردنی را تجربه می‌کنند!
در مادر سبب خواب‌آلودگی خفیف، شادی، افزایش آستانه درد و احساس افزایش عشق به فرزند و موجب آرامش و راحتی مادر می‌شود.
رویهم رفته تماس پوست مادر و نوزاد و تغذیه اولیه با آغوز برای کاهش مرگ و میر در ماه اول عمر، افزایش تغذیه انحصاری با شیر مادر و افزایش طول مدت تغذیه با شیر مادر در ماه‌های بعد ارتباط دارد که منجر به ارتقاء سلامت و کاهش مرگ و میرهای بعدی در کودکان می‌شود.