اضطراب جدایی در کودکان، چیست و چه نشانه هایی دارد؟

اضطراب جدایی یا Separation anxiety disorder یک اختلال اضطرابی است که در آن فرد به علت جدایی از محل زندگی یا افرادی، برای مثال پدر و مادر، خواهر یا برادر یا دوست نزدیکی که با آن‌ها ارتباط عاطفی قوی دارد، اضطراب شدیدی را تجربه می‌کند. این اختلال بیشتر در میان کودکان بین سنین ۶-۷ ماهگی تا سه‌سالگی شایع‌تر است، هرچند این اضطراب ممکن است در کودکان بزرگ‌تر، نوجوانان و بزرگ‌سالان نیز به نحوی بروز کند. اضطراب جدایی در کودکان بخشی طبیعی از فرایند رشد و تکامل آن‌ها محسوب می‌شود. برخلاف اختلال عاطفی فصلی که نشانه آن اضطراب شدید است، اضطراب جدایی نشان‌دهنده پیشرفت سالم در بلوغ شناختی کودک است و نباید آن را یک مشکل رفتاری تلقی کرد.

اضطراب جدایی در کودکان چیست؟
همه بچه‌ها در حدود سن هشت الی نه‌ ماهگی به بعد به اصطلاح «غریبی می‌کنند» یعنی با دیدن افرادی که برای آن‌ها آشنا نیستند و برای آن‌ها غریبه به نظر می‌رسند، گریه می‌کنند. گاهی اوقات این اتفاق آن‌قدر شدید است که والدین از دست فرزند خود عصبی می‌شوند؛ اما در واقع این علامت در کودکان نشانه مرحله‌ای طبیعی و قسمتی از رشد کودک است و علامت آن است که آن‌ها توانسته‌اند میان مراقبان و آشنایان خود و دیگران فرق قائل شوند.
همراهی کردن والدین با کودک در این مرحله از رشد به او کمک می‌کند با اطمینان قابل‌توجه و بالایی از این مرحله حساس رشدی و تکامل عبور کند. در حالت معمولی این اضطراب طبیعی کودک در حدود هجده‌ ماهگی بسیار کاهش می‌یابد و کودک واکنش‌های خفیف‌تری در برابر روبرو شدن با غریبه‌ها از خود نشان می‌دهد؛ اما اگر با بزرگ‌تر شدن کودک این واکنش‌ها باقی بماند به‌ نوعی نشانه آن است که کودک اختلال اضطراب جدایی دارد.

علائم اختلال اضطراب جدایی در کودکان چیست؟
کودک زمانی که احساس می‌کند جدایی از آشنایانش نزدیک است، یا درست در همان لحظه جدایی گریه می‌کند یا سایر علایم ناراحتی را از خود نشان می‌دهد که در ادامه به این علائم اشاره خواهیم کرد.
وقتی پدر یا مادر بیرون از منزل هستند کودک هر طور شده، حتی از طریق برقراری تماس ارتباط خود را با پدر و مادرش حفظ می‌کند.
بچه‌های کوچک‌تر مبتلا به این اختلال همواره نگران این موضوع هستند که والدین یا نزدیکان‌شان صدمه یا آسیب ببینند یا حادثه‌ای برایشان پیش بیاید.
کودک در موقع خواب از دیگران در خواست می‌کند کنار او بمانند و نمی‌تواند در اتاق خوابش تنها بخوابد.
معمولاً از مدرسه رفتن امتناع می‌کند و در این مورد بهانه جویی می‌کند.
بچه‌های بزرگ‌تری که این مشکل را دارند بیشتر شکایت‌های جسمانی دارند.
از به خواب رفتن قبل از دیگران به خصوص پدر و مادرشان یا خوابیدن در اتاق خودش خودداری می‌کند.

اقدامات لازم در مقابله و درمان اضطراب جدایی کدامند؟
زمانی که کودک برای جدا شدن از شما بی‌قراری می‌کند، اندکی برای او وقت بگذارید و اجازه دهید راجع به ترس‌ها و نگرانی‌هایش در زمانی که شما نیستید با شما حرف بزند. به حرف‌هایش با دقت تمام گوش دهید و به او آرامش دهید. در مورد کودکان باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنید که با نبود شما به طور تدریجی و کم کم روبرو شوند؛ یعنی شاید در اوایل لازم باشد مدت نبود شما کمتر از حتی یک ساعت باشد و اگر شرایط زندگی‌تان به گونه‌ای است که لازم است این زمان به چند ساعت برسد، پس از آن، مرحله به مرحله زمان را افزایش دهید. سایر نکات به شرح زیر خواهد بود:
از باج دادن به کودک خود پرهیز کنید
مهمترین نکته این است که باید بدانید بد‌ترین روش برای جدا کردن کودک از خود، باج دادن به اوست. باج دادن باعث می‌شود کودک هر بار موقع بیرون رفتن یا جدا شدن از شما انتظار پاداش و هدیه داشته باشد. متأسفانه این مورد در بین خانواده‌ها بسیار شایع است.
انجام بازی قایم موشک
بازی‌‌های ساده‌ای مانند قایم موشک وجود دارد که تا حد زیادی می‌‌تواند فرزند شما را به رفت‌ و آمد‌هایتان عادت دهد و به حل اضطراب جدایی در کودکان کمک کند. با قایم شدن پشت در یا پنهان کردن خودتان در کمد و انجام این قبیل بازی‌های پر جنب و جوش، کودک اطمینان دوباره دیدن افرادی که دوست‌‌شان دارد را تجربه خواهد کرد. پس انجام این بازی را جدی بگیرید.
ایجاد تجربه مستقل بودن قبل از ورود به مدرسه
تلاش کنید قبل از نام‌نویسی کودک در مهد و پیش‌دبستانی یا قبل از ورود کودک به مدرسه، او را با فرستادن به کلاس‌های کوتاه مدت، سپردن به شخصی مورد اطمینان و مطمئن و بامحبت، بردن به خانه‌های بازی یا پارک که کودک باید زمانی را در محیطی شاد و خوشایند تنها و مستقل باشد و به بازی بپردازد، استقلال و جدایی‌های کوتاه مدت را تمرین کنید تا کودک برای رفتن به جایی آموزشی با نظم و قوانین و تمام وقت آمادگی لازم را پیدا کند.
انتخاب زمان مناسب برای جدا کرن فرزند از خود
بدترین وقت برای جدا کردن کودک زمانی است که کودک خسته، گرسنه یا مریض است یا اینکه مشکلی دارد، در این زمان‌ها کودک به جای شکایت از خستگی یا گرسنگی، جدایی را بهانه می‌کند و با جروبحث‌های احتمالی بعد از آن خاطره‌ای بد و ناخوشایند در ذهنش نقش می‌بندد که به اشتباه آن را به جدایی، مهد، دوستان و تنهاییش نسبت می‌دهد.
خداحافظی آرامش بخش
هنگام جدایی از کودک خداحافظی خوبی با او داشته باشید. سر و صدا، دعوا، پرخاشگری و به زور کندن کودک اوضاع را بدتر و اضطراب جدایی در کودکان را تشدید می‌کند و به میزان قابل‌توجهی افزایش می‌دهد. در این مورد فقط کافی است مطمئن، متین و آرام به او توضیح دهید که چرا او را به فلان جا می‌برید و قرار است چه‌کارهایی در آنجا انجام دهد. سپس به او قول دهید که حتماً برمی‌گردید یا کس دیگری (با ذکر نام) را به دنبالش می‌فرستید.
ایجاد فضای آرام برای جدا کردن کودک از خود
تلاش کنید قبل و بعد از بردن و آوردن کودک محیط را شاد و آرام کنید تا او در محیطی پرتشنج و با دعوا از شما جدا نشود. بعد با اطمینان او را به فرد مورد نظرتان بسپارید و از کودکتان خداحافظی کنید، مطمئن و سریع محیط را ترک کنید. هرگز نایستید با کودک کلنجار بروید و با او بحث نکنید، این اوضاع را فقط بدتر می‌کند. موقع برگشت هم با آغوش گرم و باز و لبخند او را تحویل بگیرید و از آموزش‌ها و کارهای آن روزش سؤال کنید. در ضمن از او بپرسید که مطمئن شد شما برمی‌گردید و سر حرفتان هستید؟
روابط اجتماعی خود را افزایش دهید
رفت‌وآمد های خانوادگی خود را با جمع‌های فامیلی، دوستان و آشنایان گسترش دهید. جالب است وقتی والدینی، خود بسیار منزوی با روابط اجتماعی محدود و بسته هستند از گوشه‌گیری و اجتماعی نبودن فرزند خود شکایت می‌کنند. بسیاری از الگوهای رفتاری کودک از خود پدر و مادرگرفته می‌شود. پس روی روابط اجتماعی و نحوه رفت و آمدهای خود با سایرین توجه داشته باشید.
به حرف‌های کودک خود گوش دهید
با دقت و علاقه به احساسات کودکتان گوش فرا دهید و درمورد آن‌ها صحبت کنید. گاهی کلنجار رفتن‌های ما مبنی بر بی اهمیت یا نادرست جلوه دادن اضطراب جدایی در کودکان، ترس یا هراحساس دیگر کودکمان فقط اوضاع را بدتر و بدتر می‌کند. حرف‌های کودک را بشنوید و با او همدردی کنید، لحظه‌ای خود را جای او بگذارید و با کلمات و رفتار آرامش بخش نشان دهید او را می‌فهمید و برایش ارزش قائلید. این می‌تواند کوهی از بغض‌ها و ناراحتی‌های کودکتان را رفع کند.
دقت کنید در زمان‌هایی که نیستید، کودکان را به مراقبین مطمئن و با حوصله‌ای بسپارید که صلاحیت لازم برای نگهداری از فرزند شما را داشته باشند.

کلام پایانی
صبور باشید و هرگز تسلیم نشوید. فکر نکنید دو روزه باید همه ناراحتی و ناسازگاری کودک برطرف شود یا به موقعیت جدید و تنهایی یا استقلال عادت کند، هر چیزی وقت لازم برای خود را نیاز دارد. پس به هیچ وجه تسلیم نشوید و به تلاشتان بابت جدا کردن کودکتان از خود و متقاعد کردنش به لزوم تنهایی و استقلال در ساعاتی از روز ادامه دهید.