بیماری شب ادراری کودکان، درمان دارویی

دانش‌ما: باز هم بی نتیجه بود. با دو دست شقیقه هایش را فشار داد. سرش گیج می رفت. این بار دیگر می خواست به معلم مدرسه پسرش بگوید که او را سر کلاس و جلو دانش آموزان دیگر برای این عادت زشتش سرزنش کند. همه راه ها را امتحان کرده بود. انواع تنبیه ها و تشویق ها را برای ترک این عادت ناپسندش در نظر گرفته بود. اما هیچ کدام مؤثر نبود. شب ها همه چیز خوب بود. پسرک قول می داد و با وعده های مادر به خواب خوش فرو می رفت. ما صبح روز بعد، مادر می ماند و یک رختخواب خیس. پسرک انکار می کرد: «من این کار را نکرده ام!» مادر درمانده شده بود. شاید در تربیت کودکش سستی و سهل انگاری کرده بود. به چشمانش نگاه کرد، معصوم بودند و ترسان. دستش پایین افتاد و در برابر کودک بی گناه شرمگین شد.

رختخواب خیس

شب ادراری به معنای ناتوانی در کنترل ادرار در طول ساعات شب است. اغلب پزشکان این اصطلاح را برای کودکان زیر پنج سال به کار می برند؛ با این حال، ۵ میلیون کودک در ایالات متحده امریکا زندگی می کنند که بعد از شش سالگی هم رختخواب خود را خیس می کنند. پس بپذیرید که کودک شما تنها نیست.

برای شناخت پدیده شب ادراری باید بدانیم که کلیه ها چگونه کار می کنند. کار کلیه ها ساختن ادرار است. ادرار از طریق حالب ها به مثانه فرستاده می شود. مثانه شبیه بالون است و ادرار را در خود نگه می دارد. یک دریچه عضلانی نیز مانع خروج ادرار از مثانه می شود. با پر شدن مثانه، یک پیام عصبی به مغز می رسد و مغز دستور باز شدن دریچه عضلانی را صادر می کند. اگر کودک در زمان خواب این پیام را دریافت نکند، مثانه او خودبه خود خالی می شود.

علل ایجادکننده شب ادراری

علل ایجادکننده شب ادراری ناشناخته اند. اما عوامل متعددی با این عارضه ارتباط دارند:

۱) حجم مثانه: شب ادراری ممکن است به دلیل ظرفیت کم مثانه باشد.

۲) سابقه خانوادگی: کودکانِ والدینی که شب ادراری داشته اند، بیشتر احتمال دارد که به این عارضه دچار شوند.

۳) عفونت: عفونت کلیه ها یا مثانه ممکن است باعث شب ادراری کودکی شود که سابقه این مشکل را نداشته است.

۴) کمبود هورمون ضد ادرار: میزان این هورمون در بدن کودکانی که رختخواب خود را خیس می کنند کمتر از سایرین است. این هورمون ساخت ادرار را کاهش می دهد. بنابراین، افراد دارای سطح پایین هورمون ضد ادرار ممکن است ادرار بیشتری بسازند و مستعد شب ادراری باشند.

۵) تأخیر در رشد و نمو: کودک ممکن است به علت تأخیر رشد دستگاه عصبی خود قادر به دریافت پیام از مثانه پر نباشد.

۶) خواب بسیار عمیق: تعدادی از پزشکان به در نظر گرفتن این عامل به تنهایی اعتقادی ندارند.

۷) رژیم غذایی: مصرف شکلات و مواد کافئین دار و محصولات غذایی حاوی مواد رنگی مصنوعی کودک را مستعد شب ادراری می کند.

۸) علل روانی و عاطفی: برخی از کودکان دچار مشکلات روانی و عاطفی اند و اعتمادبه نفس کافی برای کنترل ادرار پیدا نکرده اند. این کودکان نیز مستعد شب ادراری اند.

کودکان در حدود پنج الی شش سالگی کنترل ادرار در طول شب را به دست می آورند. اما ۱۵ درصد کودکان پس از پنج سالگی همچنان در شب رختخواب خود را خیس می کنند. جالب آنکه ۳ درصد افراد تا پانزده سالگی نیز گاه گاه به این مشکل دچار می شوند. آنچه اهمیت دارد دانستن این موضوع است که شب ادراری بیماری نیست، بلکه وضعیتی است که نیاز به درمان مؤثر و مداوم دارد.

آشنا کردن کودک با عارضه شب ادراری

گاه کودک از شما می پرسد: «من نمی خواهم رختخوابم را خیس کنم. نمی خواهم شما را به دردسر بیندازم. پس چرا این اتفاق می افتد؟»

ابتدا باید به کودک بفهمانید که شب ادراری گناه نیست. خودتان هم باور کنید که کودک بدون هیچ غرضی این کار را انجام می دهد. پس تنبیه یا شرمنده کردن او وضع را بهتر نخواهد کرد. برای کودکتان توضیح دهید که احتمالاً کلیه او بیشتر از کلیه دیگران ادرار می سازد یا مثانه اش قادر به نگهداری ادرار نیست. می توانید با یادآوری این مسئله که شما و پدرش هم مثل او بوده اید، فرزند خود را متوجه کنید که تنها نیست. یک بادکنک را از آب پر کنید. به کودک بگویید که این بادکنک شبیه مثانه است. وقتی پر می شود به دیواره هایش فشار می آید و کشیده می شود. تا زمانی که دهانه بادکنک بسته باشد، آب از آن خارج نمی شود. هرگاه مغز دستور دهد، دهانه بادکنک باز می شود و ادرار بیرون می ریزد. به کودک بفهمانید که فرمان مغز همان چیزی است که او باید هنگام خواب دریافت کند. همچنین، کودک باید از نظر مشکلات و بیماری های مربوط به شب ادراری بررسی شود. بخصوص کودکی که علاوه بر شب، در طول روز هم دچار مشکل در کنترل ادرار است. این کودک را باید پزشک معاینه کند و تحت آزمایش های ادراری قرار گیرد. خوشبختانه بجز در مورد کودکانی که دچار بیماری های زمینه ای مانند دیابت و عفونت یا ناهنجاری های مادرزادی اند، اغلب معاینات کودک را طبیعی نشان می دهند.

درمان شب ادراری کودکان

راه های متفاوتی برای جلوگیری از شب ادراری کودکان وجود دارد. توصیه های کاربردی زیر را به خاطر بسپارید:

۱) نوشیدن مایعات را قبل از خواب کودک محدود کنید. بعد از شام، نوشیدن حداکثر یک لیوان آب کافی است. مقدار دقیق مایع مورد نیاز بدن کودک خود را از پزشک بپرسید.

۲) کودک را پیش از خواب به توالت بفرستید. اگر مثانه اش پر نیست، مجبورش نکنید که آن را خالی کند. این کار باعث می شود که رختخوابش را خیس کند زیرا در کار مثانه اختلال به وجود می آورد.

۳) محدودسازی مصرف مایعات در طول روز هیچ کمکی به بهبود شب ادراری نمی کند. محدودسازی مایعات باید حداکثر دو الی سه ساعت قبل از خواب کودک باشد.

۴) شب ها چراغ توالت را روشن بگذارید. گاه ترس از تاریکی باعث می شود که کودک رختخوابش را ترک نکند.

۵) می توانید از روش جایزه و ستاره کمک بگیرید. جدولی برای کودک رسم کنید و هر روز در آن یادداشت کنید که شب قبل را خشک گذرانده یا خیس. به ازای شب های خشک به او ستاره بدهید و بعد از آنکه چند ستاره گرفت، تشویقش کنید.

استفاده از زنگ هشداردهنده

در کودکی که رختخوابش را خیس می کند، باید راه عصبی مغز به مثانه تقویت شود. زنگ های هشداردهنده برای تقویت این مکانیسم به کار می روند. یک گیرنده رطوبت، بلافاصله پس از شروع ادرار کردن کودک، در رختخواب او فعال می شود و زنگ را به صدا درمی آورد. برخی از این زنگ ها لرزشی هستند که برای کودکانِ دچار مشکلات شنوایی یا آنهایی که به همراه سایرین در یک اتاق می خوابند به کار می روند. هنگامی که کودک بیدار می شود و به سمت توالت می رود، این زنگ هشداردهنده عضلات سقف لگن را تحریک و منقبض می کند. در نتیجه، جلو خروج بیشتر ادرار گرفته می شود. به تدریج کودک می آموزد که پیش از به صدا درآمدن زنگ از خواب بیدار شود یا تمام شب را بدون نیاز به ادرار کردن به خواب رود. به این ترتیب، مشکل شب ادراری حل می شود. استفاده از این روش برای کودکان زیر هفت سال مناسب نیست. زیرا کودک باید آن قدر بزرگ شده باشد که مشکل شب ادراری را دریابد و، به عنوان بخشی از درمان، با والدین و پزشک همکاری کند. براساس آمار به دست آمده، این زنگ ها می توانند تا ۷۰ درصد در درمان شب ادراری مؤثر باشند. اما در ۱۰ الی ۱۵ درصد موارد، احتمال عود شب ادراری وجود دارد. توصیه می شود که استفاده از این زنگ ها حداقل سه هفته پس از خشک شدن رختخواب کودک ادامه یابد. به نظر می رسد که درمان هر کودک با این روش به چهار الی پنج ماه زمان نیاز دارد.

درمان دارویی شب ادراری کودکان

داروها بسیار سریع تر از زنگ های هشداردهنده عمل می کنند، بخصوص در کودکانی که به اردو یا سفر چند روزه می روند. اما این داروها، به جای معالجه کردن عارضه، آن را برای مدت کوتاهی پنهان می کنند. اسپری استنشاقی دسموپرسین برای مدت زمان کوتاه مفید است. این دارو باعث کاهش تولید ادرار می شود، بسیار سریع اثر می کند و عوارض جانبی بسیار کمی دارد. طرز مصرف آن به صورت یک پُف در هر سوراخ بینی قبل از خواب است. داروی ایمی پرامین هم که در درمان افسردگی بالغین به کار می رود، با بهبود وضعیت خواب کودک، از عارضه شب ادراری جلوگیری می کند. همچنین این دارو، با اثر بر عضلات مثانه، مانع شب ادراری می شود. به خاطر داشته باشید که نباید بیش از سه ماه از این دارو استفاده کنید زیرا می تواند موجب تغییر رفتار کودک شود. در مورد برخی کودکان که عضلات مثانه آنها قبل از پر شدن کامل مثانه منقبض می شود، اکسی بوتین کاربرد دارد.

عود شب ادراری

گاه کودکانی که مدت های طولانی رختخواب خود را خیس نکرده اند، دوباره شروع به شب ادراری می کنند. این عارضه در اغلب موارد علت روانی دارد. کودک به دلیلی که می تواند تولد یک خواهر یا برادر جدید باشد مضطرب و نگران است. چنین کودکی نیاز به مشاوره روانی دارد و لازم است با او درباره آنچه نگرانش می کند صحبت شود.

از هر صد کودک مبتلا به شب ادراری، یک تا دو کودک تا پانزده سالگی رختخواب خود را خیس می کنند. شب ادراری عارضه ای پردردسر ولی خوش خیم است و در بیشتر موارد به سادگی برطرف می شود. بسیاری از کودکان سعی می کنند بیدار بمانند تا جلو این اتفاق را بگیرند. باید به چنین کودکانی اطمینان داد که این مسئله دیر یا زود حل خواهد شد. پزشک و پدر و مادر در کنار او هستند و او را حمایت می کنند تا مشکل به طور کامل برطرف شود.