افسردگی در بارداری و جنسیت جنین _ ۷ علائم و روش های درمان

پادکست خلاصه مقاله افسردگی در بارداری

افسردگی در بارداری چیست؟

افسردگی پیش از زایمان (Prenatal depression) به افسردگی‌ای گفته می‌شود که در طول دوران بارداری رخ می‌دهد. افسردگی باعث احساس غمگینی مداوم یا شدید می‌شود و می‌تواند همراه با اضطراب، خستگی و مشکلات خواب باشد. اگر این اختلال خلقی را داشته باشید، ممکن است از خانواده و دوستان خود فاصله بگیرید و هیچ علاقه‌ای به فعالیت‌هایی که قبلاً لذت می‌بردید، نداشته باشید. همچنین افسردگی در بارداری، ممکن است در هر زمانی از دوران بارداری ظاهر شود.

علائم افسردگی گاهی با تغییرات سبک زندگی بهبود می‌یابد اما اگر بهبود نیافت، پزشکان آن را با روان ‌درمانی و دارو درمان می‌کنند. اگر افسردگی پیش از زایمان دارید، تنها نیستید. افسردگی بسیار رایج است و درمان‌های موثری برای آن وجود دارد.

افسردگی در بارداری چه تاثیری بر جنین دارد؟

افسردگی درمان ‌نشده برای جنین خطرناک است. ممکن است مراقبت از خودتان برایتان سخت شود و انتخاب‌های ناسالم (مثل مصرف الکل، سیگار در بارداری یا کم‌تحرکی) داشته باشید که همه این‌ها روی سلامت جنین اثر منفی می‌گذارند. در موارد شدید، احتمال آسیب رساندن به خود یا جنین وجود دارد.

 احتمال ابتلا به افسردگی در بارداری در چه کسانی بیشتر است؟

هر کسی ممکن است به این مشکل دچار شود اما احتمال ابتلا در افرادی که خود یا اعضای خانواده‌شان سابقه موارد زیر را دارند، بیشتر است:

• اختلالات اضطرابی

• اختلال هراس (پانیک) در بارداری

• بیماری‌های روانی از جمله اختلال وسواس فکری – عملی (OCD)

• اختلالات خلقی مانند افسردگی و افسردگی پس از زایمان

افسردگی در بارداری، میان زنانی که شرایط زیر را دارند شایع‌تر است:

• جنینی با مشکل سلامتی یا نیازهای ویژه دارند
• با رویدادهای استرس‌زای زندگی مثل طلاق، مشکلات سلامتی، مسائل مالی یا مشکلات کاری مواجه هستند
• دوقلو یا سه‌ قلو باردار هستند
• بدون برنامه‌ریزی باردار شده‌اند
• به دلیل ناباروری برای باردار شدن مشکل داشته‌اند

افسردگی در بارداری از کی شروع می‌شود؟

افسردگی در دوران بارداری می‌تواند در هر هفته یا ماه از بارداری آغاز شود و زمان دقیق شروع آن کاملاً به شرایط فردی، سابقه روانی و عوامل استرس‌زا بستگی دارد.

• سه‌ ماهه اول بارداری (هفته ۱ تا ۱۲): در این دوره به دلیل جهش ناگهانی هورمون‌ها (به‌ویژه استروژن و پروژسترون)، تهوع و استفراغ شدید، خستگی مفرط و شوک عاطفی ناشی از خبر بارداری، بسیاری از مادران برای اولین بار علائم افسردگی یا اضطراب را تجربه می‌کنند یا علائم قبلی‌شان شدیدتر می‌شود.

• سه ‌ماهه سوم بارداری و به‌خصوص ماه آخر (هفته ۲۸ به بعد): با نزدیک شدن به زایمان، ترس از درد زایمان، نگرانی درباره سلامت نوزاد، مشکلات خواب به دلیل بزرگی شکم، دردهای جسمی و احساس ناتوانی در انجام کارهای روزمره، می‌تواند باعث شروع یا عود دوباره افسردگی شود.

مادرانی که سابقه افسردگی، اضطراب یا اختلالات خلقی دارند، معمولاً علائم را زودتر (حتی از هفته‌های اول) و شدیدتر تجربه می‌کنند. در برخی موارد هم افسردگی از قبل از بارداری وجود داشته و با تغییرات هورمونی و استرس‌های جدید فقط تشدید می‌شود.

خطرات افسردگی در بارداری

افسردگی در دوران بارداری خطرات زیر را برای شما در پی دارد:

• افسردگی درمان ‌نشده باعث می‌شود خوردن غذای سالم برایتان سخت شود، وزن کافی در بارداری اضافه نکنید یا حتی مراقبت‌های منظم دوران بارداری را انجام ندهید و دستورات پزشک را دنبال نکنید.
• احتمال سیگار کشیدن، مصرف الکل یا مواد مخدر خطرناک وجود دارد.
• ممکن است به افسردگی پس از زایمان (PPD) مبتلا شوید. این مشکل می‌تواند مراقبت از نوزاد و ایجاد پیوند عاطفی با او را بسیار سخت کند.
• افکار خودکشی، اقدام به خودکشی یا فکر آسیب زدن به نوزاد (این موارد نادر هستند اما بسیار جدی) وجود دارد.

---

بیشتر بخوانید: استرس در بارداری چه عوارضی دارد؟

---

افسردگی در دوران بارداری خطرهای زیر را برای نوزاد شما افزایش می‌دهد:

• زایمان زودرس (قبل از هفته ۳۷ بارداری)
• کوچک بودن جنین نسبت به سن بارداری
• وزن کم نوزاد هنگام تولد
• نوزادانی که مادرشان در دوران بارداری افسردگی داشته‌اند، پس از تولد تحریک‌پذیرتر هستند.
• مشکلات یادگیری، رفتاری و بیماری‌های روانی در سال‌های بعدی زندگی برای نوزاد وجود دارد.

افسردگی در بارداری می‌تواند آمادگی شما برای ورود نوزاد و مراقبت از او پس از تولد را مختل کند. به همین دلیل درمان سریع افسردگی بسیار مهم است.

افسردگی در بارداری چقدر شایع است؟

محققان معتقدند افسردگی یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که زنان باردار با آن مواجه می‌شوند.

نقل قول از:

mayoclinic

Research suggests that about ۷% to ۹% of pregnant people in high-income countries such as the United States have depression during pregnancy.

ترجمه:

تحقیقات نشان می‌دهد که حدود ۷ تا ۹ درصد از زنان باردار در کشورهایی با درآمد بالا مانند ایالات متحده، در طول دوران بارداری به افسردگی مبتلا می‌شوند.

علت افسردگی در بارداری چیست؟

عوامل متعددی در بروز افسردگی دوران بارداری نقش دارند. یکی از مهم‌ترین عوامل، سابقه شخصی یا خانوادگی اختلالات خلقی است. در دوران بارداری سطح هورمون‌ها تغییر می‌کند و این تغییرات می‌توانند روی خلق‌وخو تاثیر بگذارند. افسردگی همچنین می‌تواند ناشی از عدم تعادل مواد شیمیایی در مغز باشد.

بسیاری از زنان به دلیل تغییرات بدن، ناراحتی‌های بارداری، نگرانی‌های مالی و ترس از مسئولیت‌های جدید، احساس غم یا اضطراب می‌کنند. برای افرادی که از قبل در معرض خطر افسردگی هستند، این تغییرات می‌تواند بسیار طاقت‌فرسا باشد.

علائم افسردگی در بارداری کدام‌اند؟

همه افراد گاهی احساس غم، اضطراب یا نگرانی می‌کنند و این در دوران بارداری کاملاً طبیعی است اما علائم افسردگی پس از چند روز از بین نمی‌روند؛ ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها ادامه یابند و حتی بدتر شوند. علائم افسردگی در بارداری شامل موارد زیر است:

• اضطراب، نگرانی بیش از حد و افکار غیرمنطقی
• تغییر در اشتها و کاهش یا افزایش وزن بی‌دلیل (غیرمرتبط با بارداری)
• کاهش علاقه به فعالیت‌های سابق یا کناره‌گیری از دوستان، خانواده و تعاملات اجتماعی
• خستگی شدید، خوابیدن بیش از حد یا مشکل در به خواب رفتن یا خوابیدن (بی‌خوابی)
• احساس غمگینی، ناامیدی، بی‌حسی یا گناه
• تحریک‌پذیری، گریه‌های زیاد یا تغییرات خلقی شدید
• از دست دادن علاقه به رابطه جنسی و مشکل در ارتباط با شریک زندگی
• علائم جسمی بدون علت پزشکی مشخص مثل سردرد، دردهای عضلانی و مشکلات گوارشی
• مشکل در تمرکز، به خاطر سپردن، استدلال یا تصمیم‌گیری

در موارد شدید، ممکن است زنانی که این اختلال را دارند به آسیب رساندن به خود یا جنین فکر کنند. اگر فکر خودکشی یا آسیب به خود دارید، فوراً با روانشناس مراجعه کنید.

افسردگی در بارداری چگونه تشخیص داده می‌شود؟

اگر علائم افسردگی در بارداری دارید، حتماً برای ارزیابی به پزشک مراجعه کنید. پزشک یا ماما درباره علائمتان سؤال می‌کند زیرا می‌خواهد بداند علائم از کی شروع شده‌اند و چقدر تکرار می‌شوند.

ممکن است شما را به یک متخصص سلامت روان (روان‌شناس، روان‌درمانگر یا مشاور) ارجاع دهد تا ارزیابی کامل و درمان مناسب انجام شود. اگر خودتان یا خانواده‌تان سابقه افسردگی یا سایر اختلالات خلقی دارید، حتماً به پزشک اطلاع دهید.

درمان افسردگی در بارداری

پزشکان و متخصصان معمولاً از روش‌های زیر استفاده می‌کنند:

• درمان شناختی - رفتاری (CBT) : نوعی روان ‌درمانی است که به شما کمک می‌کند نگرانی‌ها و رفتارهایتان را به شکل متفاوتی ببینید و در طولانی ‌مدت الگوهای فکری سالم‌تری بسازید و واکنش‌های مثبت‌تری به موقعیت‌ها نشان دهید.
• درمان بین ‌فردی (IPT) : به شما کمک می‌کند روابط‌تان با دیگران را بهبود ببخشید، حمایت اجتماعی بیشتری دریافت کنید و مهارت‌های ارتباطی بهتری پیدا کنید.
• داروهای ضدافسردگی: حتماً از پزشک یا روان‌پزشک بپرسید کدام داروها در دوران بارداری و شیردهی ایمن هستند.
• روان ‌درمانی: فرصتی برای صحبت درباره احساسات و یادگیری راه‌های مقابله با آن‌ها محسوب می‌شود. یک درمانگر باتجربه می‌تواند به مدیریت نوسانات خلقی و بهبود حالتان کمک کند.

درمان خانگی افسردگی در بارداری

علاوه بر روان ‌درمانی و (در صورت نیاز) داروهای ایمن تحت نظر پزشک، چند راهکار ساده اما بسیار موثر وجود دارد که در ادامه ذکر می‌کنیم.

• حمایت عاطفی و عملی همسر و خانواده را جدی بگیرید: مهم‌ترین عامل بهبود افسردگی در بارداری، احساس همراهی و امنیت عاطفی است. صحبت کردن صادقانه با همسر درباره احساسی که دارید، درخواست کمک در کارهای روزمره و مراقبت از فرزند بزرگ‌تر (در بارداری دوم) می‌تواند فشار روانی را به شدت کم کند. ابراز محبت، قدردانی و همراهی همسر در جلسات درمانی هم تاثیر بسیاری دارد.
• به خودتان یادآوری کنید که مقصر نیستید: افسردگی در بارداری نشان‌دهنده ضعف شما نیست و به هیچ عنوان نباید در این باره احساس گناه یا شرم داشته باشید. بنابراین به هیچ عنوان خودتان را سرزنش نکنید.
• ورزش منظم و سبک داشته باشید: پیاده‌روی روزانه، یوگای بارداری یا شنا (با تایید پزشک) باعث ترشح اندورفین و سروتونین می‌شود و به‌طور طبیعی حال روحی را بهبود می‌بخشد.
• حتی اگر اشتها ندارید، درست و به‌اندازه غذا بخورید: تغذیه مناسب هم برای سلامت خودتان و هم برای رشد جنین ضروری است. وعده‌های کوچک و مکرر، مصرف میوه، سبزیجات، پروتئین و امگا۳ می‌تواند به بهبود خلق‌وخو کمک کند.
• خواب کافی و باکیفیت را در اولویت قرار دهید: سعی کنید هر شب ۷ تا ۹ ساعت بخوابید. خوابیدن در ساعات منظم و استفاده نکردن از موبایل و مصرف کافئین در عصر، به تنظیم هورمون‌های خلق‌وخو کمک زیادی می‌کند.

این اقدامات خانگی جایگزین درمان نیستند اما وقتی با حمایت خانواده و در کنار مشاوره یا درمان تخصصی انجام شوند، می‌توانند سرعت بهبودی را بسیار بالا ببرند.

داروهای ضد افسردگی مجاز در بارداری کدام‌اند؟

بسیاری از مادران باردار که نیاز به داروهای ضدافسردگی دارند، نگران تاثیر این داروها بر جنین هستند. واقعیت این است که خطر عوارض جانبی اکثر داروهای ضدافسردگیِ مورد تایید در بارداری بسیار کم و قابل ‌کنترل است اما افسردگی درمان ‌نشده معمولاً خطر بسیار بیشتری برای مادر و جنین دارد.

 افسردگی شدید می‌تواند باعث کاهش مراقبت‌های دوران بارداری، تغذیه نامناسب، سیگار کشیدن، مصرف الکل یا مواد، افزایش هورمون استرس (کورتیزول) و در نتیجه احتمال بالاتر زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و حتی افزایش خطر افسردگی و اضطراب در کودک در سال‌های بعدی زندگی شود.

به همین دلیل، متخصصان روان‌ پزشکی معمولاً تاکید می‌کنند که در موارد متوسط تا شدید، ادامه یا شروع درمان دارویی (تحت نظر دقیق پزشک) ایمن‌تر و مفیدتر از قطع ناگهانی دارو است.

داروهای ضدافسردگی بر اساس مکانیسم اثرشان به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند و برخی از آن‌ها در دوران بارداری کم‌خطرتر تلقی می‌شوند. داروهایی که در حال حاضر بیشترین شواهد ایمنی را در بارداری دارند و معمولاً توسط متخصصان تجویز می‌شوند عبارتند از:

• ضدافسردگی‌های سه ‌حلقه‌ای مانند نورتریپتیلین
• مهارکننده‌های بازجذب نوراپی‌نفرین و دوپامین مانند بوپروپیون
• مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین مانند سیتالوپرام و سرترالین
• مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین مانند دولوکستین و ونلافاکسین

هیچ دارویی را در دوران بارداری بدون مشورت و تجویز روان ‌پزشک یا پزشک زنان شروع یا قطع نکنید. پزشک با توجه به شدت علائم، سابقه درمانی شما و سه ‌ماهه بارداری، بهترین و ایمن‌ترین گزینه را انتخاب می‌کند و معمولاً کمترین دوز موثر را تجویز می‌نماید. در بسیاری از موارد، ترکیب دارو با روان‌ درمانی مثلCBT ، امکان کاهش دوز دارو یا حتی قطع تدریجی آن پس از بهبود را فراهم می‌کند.

افسردگی در بارداری و جنسیت جنین

افسردگی در دوران بارداری یکی از شایع‌ترین مشکلات سلامت روان در میان زنان باردار است و می‌تواند اثرات منفی قابل‌توجهی بر سلامت جسمی و روانی مادر و همچنین رشد جنین داشته باشد. در سال‌های اخیر، برخی پژوهش‌ها به بررسی ارتباط احتمالی بین جنسیت جنین و شدت یا نوع علائم افسردگی در مادر پرداخته‌اند. نتایج این مطالعات نشان می‌دهد که در بعضی موارد، بارداری جنین پسر ممکن است با خطر بالاتر یا شدت بیشتری از علائم افسردگی و استرس در مادر همراه باشد.

یکی از دلایل احتمالی این تفاوت، واکنش متفاوت سیستم ایمنی بدن مادر به جنین پسر است. جنین پسر به دلیل داشتن کروموزوم Y، پروتئین‌ها و آنتی‌ژن‌های متفاوتی تولید می‌کند که برای بدن مادر «خارجی» تلقی می‌شوند. این موضوع می‌تواند باعث افزایش سطح التهاب سیستمیک، بالا رفتن برخی سایتوکاین‌های التهابی و در نتیجه تشدید نوسانات خلقی و علائم افسردگی شود. در مقابل، بارداری جنین دختر معمولاً واکنش ایمنی ملایم‌تری ایجاد می‌کند، اما اغلب با علائم جسمی شدیدتری مانند تهوع و استفراغ همراه است که خود می‌تواند به‌طور غیرمستقیم بر خلق‌وخوی مادر تاثیر منفی بگذارد.

با این حال، باید تاکید کرد که جنسیت جنین تنها یکی از عوامل احتمالی و نه عامل تعیین‌کننده است. شدت افسردگی در بارداری عمدتاً تحت تاثیر مجموعه‌ای از عوامل دیگر از جمله تغییرات شدید هورمونی، سابقه شخصی یا خانوادگی افسردگی و اضطراب، سطح حمایت عاطفی و اجتماعی، شرایط اقتصادی، استرس‌های زندگی و حتی کیفیت خواب و تغذیه قرار دارد. بنابراین نمی‌توان گفت همه مادرانی که جنین پسر دارند، حتماً افسردگی شدیدتری را تجربه می‌کنند یا برعکس.

تست افسردگی در بارداری

هیچ تست روان‌شناختی به‌تنهایی نمی‌تواند افسردگی را به‌صورت قطعی تشخیص دهد، اما ابزارهای معتبر غربالگری می‌توانند به شناسایی زودهنگام علائم افسردگی در دوران بارداری کمک زیادی کنند. در حال حاضر، تست اختصاصی فقط برای افسردگی بارداری وجود ندارد، ولی متخصصان سلامت روان معمولاً از دو پرسشنامه استاندارد و شناخته‌ شده جهانی که در بارداری نیز کاربرد دارند، برای ارزیابی اولیه استفاده می‌کنند. در ادامه، بیشتر توضیح می‌دهیم.

 پرسشنامه افسردگی بک (Beck Depression Inventory - BDI)

این پرسشنامه، یکی از معتبرترین و پرکاربردترین ابزارهای سنجش شدت افسردگی در سراسر جهان است و در دوران بارداری نیز به‌طور گسترده استفاده می‌شود. نسخه استاندارد آن شامل ۲۱ سوال چند گزینه‌ای است که احساسات، افکار، رفتارها و علائم جسمی مرتبط با افسردگی را طی دو هفته گذشته بررسی می‌کند.

مقیاس افسردگی ادینبورگ (Edinburgh Postnatal Depression Scale - EPDS)

این پرسشنامه در اصل برای غربالگری افسردگی پس از زایمان طراحی شده اما امروزه در بسیاری از کشورها (از جمله در مراقبت‌های بارداری اروپا و آمریکا) به‌عنوان ابزار اصلی غربالگری افسردگی در تمام طول بارداری و پس از زایمان به‌کار می‌رود. این پرسشنامه، احساساتی مثل اضطراب شدید، احساس گناه بی‌دلیل، ناتوانی در شاد شدن، مشکلات خواب و در موارد مهم‌تر، افکار آسیب به خود یا نوزاد را بررسی می‌کند.

مهم‌ترین نکته این است که هر دوی این ابزارها صرفاً برای «غربالگری اولیه» طراحی شده‌اند و نتیجه آن‌ها به‌تنهایی تشخیص قطعی محسوب نمی‌شود. اگر امتیاز شما در هر یک از این تست‌ها بالا بود یا حتی اگر فقط احساس می‌کنید حال روحی‌تان خوب نیست، حتماً موضوع را با ماما، پزشک زنان یا روان ‌شناس در میان بگذارید.

چطور می‌توان علائم افسردگی در بارداری را مدیریت کرد؟

چند کار ساده و موثر وجود دارد که می‌توانید انجام دهید:

• پیدا کردن شبکه حمایتی: با سایر مادران باردار ارتباط برقرار کنید، نگرانی‌هایتان را به اشتراک بگذارید و از تجربه کسانی که شرایط مشابه شما را درک می‌کنند، بیاموزید.
• اولویت دادن به سلامتی: ورزش مناسب در دوران بارداری را فراموش نکنید. ورزش کنید، تغذیه سالم داشته باشید، ویتامین‌های بارداری را منظم مصرف کنید و خواب کافی داشته باشید. سیگار را ترک کنید و از مصرف الکل کاملاً پرهیز کنید (الکل در بارداری می‌تواند باعث سندرم الکل جنینی شود).
• آماده شدن برای تولد نوزاد: مراقبت‌های منظم دوران بارداری را دنبال کنید. درباره رشد جنین و مراحل مختلف اطلاعات کسب کنید و برای زایمان و بعد از آن آماده شوید. احساس آمادگی، اضطراب را کاهش می‌دهد.
• فعال ماندن: با دوستان وقت بگذرانید یا با همسرتان بیرون بروید. معاشرت و خارج شدن از خانه تاثیر بسیار زیادی روی خلق‌وخو دارد.
• مدیتیشن: اگر استرس و اضطراب زیادی دارید، یوگای بارداری، مدیتیشن و تمرین‌های تنفسی را امتحان کنید.

افسردگی در بارداری تا کی ادامه دارد؟

مدت ‌زمان دقیق افسردگی در دوران بارداری برای همه یکسان نیست و نمی‌توان عدد ثابت و مشخصی برای آن اعلام کرد زیرا طول دوره آن کاملاً به عوامل فردی بستگی دارد، از جمله:

• شدت اولیه علائم
• زمان شروع درمان
• نوع درمان (روان ‌درمانی، دارو، حمایت اجتماعی یا ترکیبی)
• سابقه قبلی افسردگی یا اضطراب
• میزان استرس‌های زندگی و حمایت عاطفی اطرافیان

اگر افسردگی درمان نشود، ممکن است تا پایان بارداری و حتی پس از زایمان ادامه پیدا کند و به افسردگی پس از زایمان (PPD)  تبدیل شود یا تشدید گردد اما با درمان به‌موقع و مناسب، بیشتر مادران طی چند هفته تا حداکثر چند ماه بهبود  پیدا می‌کنند و بسیاری از علائم قبل از زایمان به‌طور کامل یا تقریباً کامل برطرف می‌شود.

سخن پایانی

در دوران بارداری کاملاً طبیعی است که گاهی مضطرب، نگران یا احساسی شوید اما اگر احساس غمگینی یا اضطراب، زندگی روزمره‌تان را مختل کرده، حتماً با پزشک یا مامایتان صحبت کنید. صادقانه علائم، احساسات و نگرانی‌هایتان را بگویید. درمان‌های افسردگی پیش از زایمان برای شما و جنین ایمن هستند. ممکن است به ترکیبی از روان‌ درمانی، دارو و تغییرات سبک زندگی نیاز داشته باشید. همیشه درباره احساساتتان با همسر، دوستان یا پزشکتان صحبت کنید.