هورمون استروژن در زنان، چگونه افزایش پیدا می کند؟ روش‌های دارویی و خانگی

استروژن چیست؟

استروژن یکی از دو هورمون جنسی است که معمولاً با زنان مرتبط است. همراه با پروژسترون، استروژن نقش کلیدی در سلامت باروری شما ایفا می‌کند. استروژن همچنین در سایر سیستم‌های بدن نقش مهمی دارد. به همین دلیل، اگرچه زنان بیشترین میزان استروژن را دارند اما مردان نیز این هورمون را تولید می‌کنند.

نقل قول از:

healthline

Estrogen and progesterone are two major sex hormones in the human body. Estrogen is responsible for sex characteristics and reproductive abilities in women, while progesterone plays a supporting role in the menstrual cycle and pregnancy. When you have low levels of estrogen and progesterone, such as during menopause, it can negatively affect your mood, sexual desire, bone health, and more.

ترجمه:

استروژن و پروژسترون دو هورمون جنسی اصلی در بدن انسان هستند. استروژن مسئول ویژگی‌های جنسی و توانایی‌های تولید مثلی در زنان است، در حالی که پروژسترون در چرخه‌ی قاعدگی و بارداری نقش حمایتی دارد. زمانی که سطح استروژن و پروژسترون پایین می‌آید مانند دوران یائسگی، این وضعیت می‌تواند تاثیرات منفی بر خلق‌وخو، میل جنسی، سلامت استخوان‌ها و جنبه‌های دیگر سلامت بدن داشته باشد.

انواع استروژن کدام‌اند؟

سه نوع اصلی استروژن عبارتند از:

• استرون (E۱) : شکل اصلی استروژن است که بدن پس از یائسگی تولید می‌کند.
• استرادیول (E۲) : شکل اصلی استروژن در بدن طی سال‌های باروری است. این نوع قوی‌ترین شکل استروژن است.
• استریول (E۳) : شکل اصلی استروژن در دوران بارداری است.

استروژن چه نقشی در سلامت زنان دارد؟

استروژن مانند سایر هورمون‌ها، یک پیام‌رسان شیمیایی است. این هورمون به بدن شما می‌گوید چه زمانی باید فرآیندهایی را که بر سلامت جنسی و باروری تاثیر می‌گذارند، آغاز یا متوقف کند. این فرآیندها تغییرات مهمی در بدن ایجاد می‌کنند.

• بلوغ: در دوران بلوغ، سطح استروژن افزایش می‌یابد. این افزایش باعث ایجاد ویژگی‌های ثانویه‌ی جنسی مانند رشد سینه‌ها و تغییر در ترکیب کلی بدن می‌شود.

• چرخه قاعدگی: همراه با هورمون‌های تولید شده در مغز (FSH  وLH  ) و پروژسترون، استروژن نقش مهمی در چرخه‌ی قاعدگی دارد. این هورمون‌ها در تعادل با هم کار می‌کنند تا قاعدگی شما منظم باقی بماند. استروژن در تخمک‌گذاری نقش دارد و دیواره‌ی رحم (آندومتر) را ضخیم می‌کند تا برای بارداری آماده شود.

• باروری و بارداری: سطح استروژن در روزهای منتهی به تخمک‌گذاری، به اوج می‌رسد. این زمان، دوره‌ی باروری شماست. در همین زمان، استروژن مخاط دهانه‌ی رحم را رقیق‌تر می‌کند، مایعی که اسپرم باید از آن عبور کند تا به تخمک برسد و آن را بارور کند. این تغییرات ناشی از استروژن، شانس بارداری در صورت رابطه‌ی جنسی را افزایش می‌دهند. صرف ‌نظر از مرحله‌ی چرخه‌ی قاعدگی، وجود استروژن باعث می‌شود رابطه‌ی جنسی راحت‌تر باشد. این هورمون دیواره‌های واژن را ضخیم، کشسان و مرطوب نگه می‌دارد و از درد هنگام رابطه جلوگیری می‌کند.

• یائسگی: در دوران پیش ‌یائسگی (پری‌منوپوز)، سطح استروژن کاهش می‌یابد. پری ‌منوپوز ممکن است چند سال طول بکشد. یائسگی زمانی به‌طور رسمی آغاز می‌شود که فرد به مدت ۱۲ ماه قاعدگی نداشته باشد که معمولاً حدود سن ۵۱ سالگی اتفاق می‌افتد. با شروع یائسگی، سطح استروژن کاهش یافته و تخمک‌گذاری متوقف می‌شود. کاهش استروژن ممکن است منجر به علائمی مانند خشکی واژن، تغییرات خلق‌وخو، تعریق شبانه و گرگرفتگی شود. در دوران یائسگی، نوع اصلی استروژن در بدن از استرادیول (E2) به استرون (E1) تغییر می‌کند.

علائم کمبود استروژن در زنان کدام‌اند؟

علائم کمبود استروژن در زنان، با علائم رایج دوران یائسگی و پس از یائسگی همپوشانی دارند. نشانه‌ها و علائم شما بستگی به علت کاهش سطح استروژن دارد. نشانه‌های کاهش استروژن در زنان عبارتند از:

• خشکی پوست؛
• حساس شدن یا دردناک شدن سینه‌ها؛
• استخوان‌های ضعیف یا شکننده؛
• مشکل در تمرکز؛
• تغییرات خلقی و تحریک‌پذیری؛
• خشکی یا آتروفی واژن؛
• گرگرفتگی و تعریق شبانه؛
• قاعدگی نامنظم یا قطع قاعدگی (آمنوره)؛
• افزایش وزن، به‌ویژه در ناحیه‌ی شکم؛
• سردرد پیش از قاعدگی یا در طول آن؛
• کاهش میل جنسی و درد هنگام رابطه‌ی جنسی (دیسپارونیا)؛
• احساس خستگی و مشکل در خواب (بی‌خوابی).

بیشتر بخوانید:  علت درد در رابطه جنسی چیست؟ علائم و انواع درد در رابطه جنسی + ۹ دلیل درد واژن

چگونه استروژن را افزایش دهیم؟

داشتن سبک زندگی سالم، بهترین راه برای افزایش استروژن است. اگرچه استفاده از دارو می‌تواند سطح هورمون‌ها را افزایش دهد اما حفظ تعادل هورمونی از افزایش صرف آن اهمیت بیشتری دارد. به همین دلیل، مصرف غذاهای افزایش‌دهنده استروژن، میوه‌ها، سبزیجات، دمنوش‌ها، روغن‌های طبیعی، مکمل‌های غذایی، ویتامین‌ها و مواد معدنی، همراه با داشتن سبک زندگی سالم، نقش موثری در متعادل‌سازی و افزایش سطح هورمون استروژن ایفا می‌کند.

در جدول زیر، ویتامین‌هایی که در افزایش سطح استروژن نقش دارند، آورده شده است.

استروژن در چه غذاهایی است؟

در ادامه موادغذایی که حاوی استروژن هستند را معرفی می‌کنیم.

1.  سویا: سویا و فرآورده‌های حاصل از آن مانند توفو و میسو، منبع عالی فیتواستروژن‌ها هستند. فیتواستروژن‌ها با اتصال به گیرنده‌های استروژن در بدن، اثراتی مشابه استروژن ایجاد می‌کنند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مصرف بیشتر سویا با کاهش خطر ابتلا به سرطان سینه مرتبط است. این موضوع ممکن است به دلیل اثرات مشابه استروژنِ فیتواستروژن‌ها باشد. با این حال، تحقیقات گسترده‌تری در زمینه‌ی تاثیر سویا بر سطح استروژن بدن انسان مورد نیاز است.
2.  دانه‌های کتان: دانه‌های کتان نیز حاوی مقادیر بالایی از فیتواستروژن‌ها هستند. فیتواستروژن‌های اصلی موجود در دانه‌ی کتان، لیگنان‌ها نام دارند که در متابولیسم استروژن نقش مفیدی دارند.
3.  کنجد: دانه‌های کنجد نیز منبع غذایی دیگری از فیتواستروژن‌ها هستند.
4. میوه‌های خشک: میوه‌های خشک سرشار از مواد مغذی، خوش‌طعم و بسیار آسان برای مصرف به‌عنوان میان‌وعده‌ای ساده هستند. همچنین منبع فیتواستروژن‌ها به شمار می‌روند. خرما، آلو خشک و زردآلوی خشک از جمله میوه‌های خشکی هستند که بیشترین میزان فیتواستروژن را دارند.
5. سیر: ویژگی‌های آنتی‌اکسیدانی و ضدالتهابی سیر که مشابه اثرات استروژن هستند، ممکن است از کاهش تراکم استخوان در زنان یائسه جلوگیری کند. با این حال، برای تأیید این یافته‌ها، تحقیقات بیشتری لازم است.
6. هلو: این میوه نه تنها سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی است، بلکه حاوی فیتواستروژن‌هایی به نام لیگنان‌ها نیز هست. جالب است بدانید، یک تحلیل در سال ۲۰۰۹ نشان داد که رژیم‌های غذایی غنی از لیگنان ممکن است خطر ابتلا به سرطان سینه را در زنان یائسه تا ۱۵٪ کاهش دهند.
7. توت‌ها: سرشار از ویتامین‌ها، مواد معدنی، فیبر و ترکیبات گیاهی مفید از جمله فیتواستروژن‌ها هستند. توت‌فرنگی، تمشک سیاه و سایر انواع توت‌ها، همگی منابع غنی از فیتواستروژن به شمار می‌روند.
8. سبزیجات چلیپایی (Cruciferous): کلم بروکلی، کلم سفید و کلم ‌برگ سبز از جمله سبزیجات چلیپایی هستند که سرشار از فیتواستروژن‌اند. بروکلی غنی از ترکیبی به نام سکویزولاریسیرزینول است که نوعی فیتواستروژن از خانواده‌ی لیگنان‌ها محسوب می‌شود. کلم بروکسل نیز سرشار از ترکیبی به نام کومسترول است، نوعی فیتونوترینت (ماده‌ی مغذی گیاهی) که مشخص شده دارای فعالیت استروژنی است.

داشتن رژیم غذایی سالم و سرشار از مواد غذایی که در بالا ذکر کردیم، به شما کمک می‌کند تا به‌صورت طبیعی و بدون نیاز به دارو، سطح استروژن را افزایش دهید.

افزایش استروژن با داروهای شیمیایی

برای افزایش سطح هورمون استروژن، دو روش اصلی وجود دارد که عبارتند از:

1. درمان جایگزینی هورمونی (HRT) : این روش شامل استفاده از قرص‌های خوراکی، پچ‌های پوستی، ژل یا کرم‌های واژنی حاوی استروژن است که برای جبران کمبود استروژن در زنان، به‌ویژه در دوران یائسگی یا کاهش هورمونی، تجویز می‌شود. این درمان به تسکین علائمی مانند گرگرفتگی، خشکی واژن و اختلالات خواب کمک می‌کند.
2. داروهای تحریک‌کننده تخمدان: داروهایی مانند کلومیفن یا داروهای حاوی FSH/LH برای تحریک تولید طبیعی استروژن در بدن استفاده می‌شوند، به‌ویژه در زنانی که با مشکلات تخمک‌گذاری یا کمبود استروژن مواجه هستند.

هر دو روش باید تحت نظارت دقیق پزشک و با در نظر گرفتن شرایط فردی، سن و خطرات احتمالی استفاده شوند.

قرص افزایش استروژن

در ادامه انواع قرص استروژن را معرفی می‌کنیم.

• استرادیول (Estradiol): این نوع قرص، شکل مصنوعی هورمون استروژن است که به تنظیم سطح استروژن در بدن کمک کرده و برای درمان کمبود استروژن تجویز می‌شود.
• استروژن کونژوگه (Conjugated Estrogens): این داروی مصنوعی برای کاهش علائم یائسگی مانند گرگرفتگی و خشکی واژن استفاده می‌شود.
• قرص‌های ترکیبی (مانند سیپروترون کامپاند): این داروها، ترکیبی از استروژن و سایر مواد هستند و علاوه بر تنظیم هورمون‌ها، برای درمان آکنه و موهای زائد نیز کاربرد دارند.

افزایش استروژن در زنان با داروی گیاهی

برای افزایش و تنظیم هورمون‌های زنانه می‌توان از داروهای گیاهی که حاوی فیتواستروژن هستند، استفاده کرد. این داروها سطح استروژن را تقویت کرده و به تعادل هورمونی کمک می‌کنند.

یکی از این داروها، ویتاگنوس است که از عصاره‌ی گیاه پنج انگشت(Vitex Agnus Castus)  تهیه می‌شود. ویتاگنوس که گاهی با نام‌های قرص پریودی یا قرص زنان نیز شناخته می‌شود، برای موارد زیر کاربرد دارد:

• تنظیم هورمون‌های زنانه
• بهبود علائم قاعدگی
• کاهش نشانه‌های یائسگی
• افزایش استروژن

اثربخشی این داروی گیاهی عمدتاً از طریق تحریک تولید طبیعی هورمون پروژسترون در بدن است. این فرآیند به برقراری تعادل بهتر میان پروژسترون و استروژن و بهبود عملکرد تخمدان‌ها کمک می‌کند. این تعادل هورمونی می‌تواند در موارد زیر موثر باشد:

• کاهش اختلالات قاعدگی
• جلوگیری از رشد فیبروم‌های رحمی
• درمان نارسایی تخمدان

ویتاگنوس معمولاً در دو شکل قرص و قطره ۳۰ میلی‌گرمی عرضه می‌شود.

بهترین دمنوش‌های گیاهی برای افزایش استروژن

دمنوش‌های زیر به عنوان گزینه‌های موثر برای تقویت سطح استروژن شناخته می‌شوند:

• رازیانه
• شقاقل
• بذر کتان
• شبدر قرمز
• مرزنجوش
• چای سبز

برای تهیه این دمنوش‌ها، کافی است ۲ تا ۳ گرم گیاه (به ازای هر فنجان) را در آب جوش بریزید و اجازه بدهید 10 تا 15 دقیقه در قوری یا لیوان دمنوش در بسته، به خوبی دم بکشد، سپس میل کنید. بهترین زمان مصرف بعد از صبحانه یا عصرها است و مصرف در این زمان‌ها، به جذب و اثرگذاری بهتر کمک کرده و از تداخل احتمالی با خواب شبانه جلوگیری می‌کند.

چه مواد غذایی استروژن را کاهش می‌دهد؟

مواد غذایی که باعث کاهش سطح استروژن می‌شوند، عبارتند از:

•  مواد غذایی فرآوری ‌شده و تصفیه ‌شده: این خوراکی‌ها معمولاً حاوی افزودنی‌ها، نگهدارنده‌ها و ترکیبات مصنوعی زیادی هستند که ممکن است تعادل هورمونی بدن را مختل کنند.
•  گوشت‌های غیرارگانیک: برخی از گوشت‌ها، به‌ویژه گوشت حیواناتی که با هورمون‌ها تغذیه یا درمان شده‌اند، ممکن است تعادل هورمونی را برهم بزند.
• کافئین: ممکن است در برخی افراد باعث اختلال در هورمون‌ها شود.

چگونه می‌توانیم سطح سالمی از استروژن را حفظ کنیم؟

شما همیشه نمی‌توانید از بروز شرایطی که با عدم تعادل هورمونی مرتبط‌اند جلوگیری کنید اما می‌توانید عادت‌های سالمی داشته باشید که به حفظ سلامت کلی بدن و تعادل هورمون‌ها کمک می‌کنند.

• به اندازه کافی بخوابید: داشتن خواب کافی و بدون وقفه در طول شب به بدن شما کمک می‌کند تا سطح سالمی از هورمون‌ها را حفظ کند؛ سطحی که برای انجام عملکردهای حیاتی بدن ضروری است.
•  استرس خود را مدیریت کنید: استرس زیاد باعث می‌شود بدن مقدار بیشتری از هورمون‌های استرس مانند کورتیزول و آدرنالین تولید کند. افزایش این هورمون‌ها می‌تواند تعادل هورمونی بدن را بر هم بزند و اثر منفی بر سطح استروژن بگذارد.
• ورزش کنید: ورزش منظم و متعادل به شما کمک می‌کند تا میزان اشتها و چربی بدن خود را کنترل کنید و همچنین به بهبود کیفیت خواب کمک می‌کند.
•  مصرف الکل را محدود کنید: الکل می‌تواند سطح استروژن را در بدن افزایش دهد. قرار گرفتن طولانی‌ مدت در معرض سطح بالای استروژن ممکن است خطر ابتلا به سرطان را بالا ببرد.
• عادات غذایی سالم داشته باشید: با کنترل نوع و میزان غذایی که می‌خورید می‌توانید به تعادل هورمونی بدن خود کمک کنید. کاهش مصرف غذاهای شیرین و افزایش مصرف مواد غذایی حاوی فیبر و چربی‌های سالم (مانند روغن زیتون، مغزها، دانه‌ها و ماهی) به حفظ تعادل هورمون‌ها کمک می‌کند.

استروژن بالا در زنان چه علائم و پیامدهایی دارد؟

استروژن بالا در زنان می‌تواند با چندین وضعیت و بیماری مرتبط باشد، از جمله: پولیپ‌ها، فیبروم‌های رحمی، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، درد ناشی از آندومتریوز و تومورهای تخمدان.

علائم افزایش استروژن ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• کاهش میل جنسی
• افزایش وزن، به‌ویژه در ناحیه‌ی کمر و باسن
• قاعدگی نامنظم (با زمان‌بندی غیرقابل‌پیش‌بینی، خون‌ریزی کم یا زیاد)
• تشدید علائم مرتبط با سندرم پیش از ‌قاعدگی (PMS) یا اختلال افسردگی پیش‌ قاعدگی (PMDD)

درمان استروژن بالا در زنان چگونه است؟

درمان‌هایی که پزشک برای شما توصیه می‌کند، به علت افزایش سطح استروژن بستگی دارد. در برخی موارد، تغییر در سبک زندگی می‌تواند کمک‌کننده باشد. اگر سطح بالای استروژن خطر ابتلا به سرطان را در شما افزایش دهد یا باعث تشدید سرطانی شود که از قبل دارید، ممکن است پزشک درمان‌های تهاجمی‌تری را پیشنهاد کند.

داروهای کمی وجود دارند که مستقیماً سطح استروژن را کاهش می‌دهند. معمولاً لازم است ابتدا علت اصلی افزایش استروژن شناسایی و درمان شود.

درمان استروژن بالا در زنان با تغییر سبک زندگی

•  درصد چربی بدن خود را کاهش دهید: کاهش چربی بدن می‌تواند میزان استروژنی را که سلول‌های چربی ترشح می‌کنند، کاهش دهد. برای این کار، حتماً با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید تا بتوانید با روشی ایمن وزن خود را کاهش داده و در عین حال مواد مغذی مورد نیاز بدن را دریافت کنید.
•  استرس را کاهش دهید: کاهش سطح هورمون‌های استرس در بدن می‌تواند به حفظ تعادل میان استروژن و پروژسترون کمک کند.
• رژیم غذایی سالمی داشته باشید: مصرف رژیم غذایی کم‌چرب و سرشار از فیبر، همراه با حداقل مقدار قند فرآوری‌شده، به کبد شما کمک می‌کند تا استروژن را بهتر پردازش کند.

درمان استروژن بالا در زنان با دارو

اگر داروهایی که مصرف می‌کنید باعث افزایش استروژن شده‌اند، پزشک می‌تواند نسخه‌ی شما را تنظیم یا تغییر دهد. در صورتی که سرطان شما بر اثر افزایش سطح استروژن رشد می‌کند، ممکن است نیاز به داروهای ضد‌استروژن داشته باشید. نمونه‌هایی از این داروها عبارتند از:

• مهارکننده‌های آروماتاز (Aromatase Inhibitors) : این داروها برای درمان سرطان سینه استفاده می‌شوند و از تولید استروژن توسط سلول‌های چربی جلوگیری می‌کنند که عبارتند از:

1. آناستروزول (Anastrozole / Arimidex)
2. اگزمستان (Exemestane / Aromasin)
3. لتروزول (Letrozole / Femara)

• آگونیست‌های هورمون آزادکننده‌ی گنادوتروپین (GnRH Agonists) : این داروها عملکرد تخمدان‌ها را مهار کرده و مانع ترشح استروژن می‌شوند.

نقش استروژن در باروری مردان

استروژن در سلامت باروری مردان نیز نقش دارد. این هورمون بر میل جنسی، نعوظ و تولید اسپرم تأثیر می‌گذارد.

• کاهش بیش از حد استروژن می‌تواند منجر به کاهش میل جنسی شود.
• افزایش بیش از حد استروژن ممکن است باعث ناباروری و اختلال نعوظ گردد.
• سطح بسیار بالای استروژن همچنین می‌تواند موجب ژنیکوماستی (بزرگ شدن سینه‌ها در مردان) شود.

کلام آخر

حفظ تعادل هورمون استروژن برای سلامت جسمی افراد، به‌ویژه زنان، از اهمیت بالایی برخوردار است. با اتخاذ سبک زندگی سالم شامل رژیم غذایی غنی از فیتواستروژن‌ها، مصرف ویتامین‌ها و مواد معدنی کلیدی می‌توان سطح استروژن را مدیریت کرد. با این حال، هرگونه تغییر در رژیم غذایی یا درمان دارویی باید تحت نظر پزشک انجام شود تا از عوارض احتمالی جلوگیری شده و بهترین نتیجه حاصل شود.