جذب نشدن غذا در کودکان، علت و درمان

کمتر کسی پیدا می‌شود که تصاویر کودکان گرسنه آفریقایی را که به شدت لاغر و دچار سوء‌تغذیه شدید هستند، ندیده باشد. این تصاویر بسیار ناراحت کننده هستند اما خوب است بدانید که بیماری سوء‌جذب مواد‌غذایی در کودکان هم می‌تواند باعث ایجاد چنین وضعیتی شود. این بیماری در فصل گرم سال بسیار شایع است و لازم است در این روز‌ها که بچه‌ها برای تفریح در کوچه و خیابان و پارک‌ها بازی می‌کنند، بیشتر مراقب‌شان باشید. به همین دلیل ما با دکتر فرزانه معتمد، متخصص کودکان و نوزادان و فوق تخصص گوارش و کبد و آندوسکوپی، درباره بیماری سوء‌جذب گفتگو کردیم. دکتر معتمد درباره علائم بیماری سوء‌جذب می‌گوید: این بیماری علائم شایعی دارد که اختلال رشد ، اسهال یا مدفوع چرب و اتساع یا ورم شکم از آن جمله هستند. اگر این ۳ علامت در کودک دیده شوند، ما آن را سندروم سوء‌جذب تلقی می‌‌کنیم. البته این سندروم علل مادرزادی و مشکلات ارثی هم دارد اما شایع‌ترین حالت آن در کشور ما و کشور‌های آسیایی به صورت عفونت‌های انگلی به‌ویژه ژیاردیا ظاهر می‌شود. اگر این بیماری مادرزادی باشد،‌ممکن است در یک یا دو سال اول زندگی کودک بروز کند. اما امکان دارد بچه‌ها در سنین بالاتر، در تماس با آب و خاک و مصرف غذای آلوده بیمار شوند. همچنین ابتلا به این بیماری در سنی که بچه‌ها دیگر شیر مادر نمی‌خورند بسیار ممکن است چون شیر مادر بر این انگل‌ها اثر حفاظتی دارد.

شایع‌ترین عامل ابتلا به سوء‌ جذب
بنابر‌این بیماری سوء‌جذب معمولا بعد از 2 یا 3 سالگی شایع می‌شود. بر همین اساس دکتر معتمد می‌گوید: این بیماری می‌تواند به دلیل عفونت هم ایجاد شود. در کشور‌ما و در کشور‌های جهان سوم بیشترین عامل عفونی که باعث بروز این بیماری می‌شود انگل ژیاردیا است. بعضی از بیماری‌های روده می‌توانند باعث به وجود آمدن بیماری سوء‌جذب و بیماری‌های دیگری شوند.
آتروپی روده

دکتر معتمد با بیان اینکه آلرژی‌های شدید که پرز‌های روده کودک را از بین می‌برند، باعث بروز آتروپی روده در کودک می‌شوند، می‌گوید: این حالت بعد از یک اسهال و استفراغ حاد ظاهر می‌شود. به دنبال آتروپی روده، ممکن است کودک دچار بیماری سوء‌جذب شود. چون گاهی که او دو تا سه هفته به خوردن غذای معمولی یا شیر ادامه می‌دهد به دلیل این که آنزیم هضم و جذب قند شیر یا لاکتوز را از دست می‌دهد، ممکن است دچار این سندورم شود. در این شرایط ممکن است استفراغ کودک برطرف شود اما اسهالش ادامه پیدا می‌کند.

تشخیص بیماری

این متخصص نوزادان و کودکان با اشاره به اینکه بیشترین علت این بیماری عفونی است، درباره آن توضیح می‌دهد: این بیماری ممکن است جنبه مادرزادی هم داشته باشد. خیلی از بیماری‌ها مانند سلیاک یا بیماری CF که از اصلی‌ترین علت‌های سوء‌جذب هستند، در مواردی علل ژنتیکی دارند.اما اگر بیماری خفیف باشد یا این بچه‌ها اسهال خیلی آبکی نداشته باشند، معمولا اسهال چرب حجیم و بدبویی دارند که ممکن است مادران آن را به عنوان اسهال تلقی نکند. به همین دلیل بعد از مدتی بچه با اختلال رشد مراجعه می‌کند و می‌توان دید که شکمش برجسته و ورم کرده است و رشد کافی و مناسب ندارد. از این بچه‌ها معمولا تست مدفوع گرفته می‌شود و اگر در آن چربی وجود داشت، آن نمونه را از نظر وجود سلیاک، CF، ژیاردیا و علل دیگر بررسی می‌کنند.

راه‌های پیشگیری

دکتر معتمد درباره روش های پیشگیری از این بیماری می‌گوید: اگر علت این بیماری ثانویه باشد و بر اثر عفونت ایجاد شده باشد، رعایت بهداشت، شستشوی دست و استفاده از غذا‌های تمیز می‌توان پیشگیری کرد اما اگر این بیماری علت ژنتیکی و مادرزادی داشته باشد،‌خیلی نمی‌توان از آن پیشگیری کرد.تنها یک راه وجود دارد و آن هم این است که‏ در صورت ابتلای فرزند یک خانواده به CF یا سلیاک،‌وضعیت بچه‌های دیگر را بررسی کنند تا آنها را زودتر از زمانی که علامتی نشان دهند شناسایی کرده و تحت درمان قرار دهند. این بررسی باعث می‌شود که کودک دیگری با اختلال رشد و مشکلاتی که همزمان با علامت‌دار شدن پیدا می‌کند، روبه‌رو نشود.

اگر این بچه‌ها درمان نشوند، مانند بچه‌های گرسنه و بسیار لاغر آفریقایی می‌شوند که از بیماری ماراسموس یا سوء‌تغذیه شدید رنج می‌برند و یا شبیه کودکانی می‌شوند که دست و پای‌شان باد و ورم کرده و به بیماری کواشیور کور مبتلا هستند. در شرایط بد، بیمار به تدریج دچار سوء‌تغذیه می‌شود و آثار کمبود ویتامین‌ها در او ظاهر می‌شود، بدن و دهان او زخم می‌شود و عفونت‌های ثانویه به آن اضافه می‌شوند.همچنین بعضی از این بچه‌ها شکم‌شان باد کرده و دست‌و پا‌های لاغری دارند درست مانند عنکبوت و خیلی راحت می‌توانند به دلیل این عفونت‌ها بمیرند. بنابر‌اگر آنها با سرعت درمان نشوند به طرف سوء‌تغذیه و مرگ پیش می‌روند. ای بیماری در فصل بهار بسیار بیشتر است و مجددا در مواجه عوامل میکروبی و خطرناک عود می‌کند.

درمان سوء جذب

اگر انگل ژیاردیا در بروز این بیماری دخیل باشد باید آنتی‌بیوتیک مربوط به آن به کودک تزریق شده و باید آن انگل را درمان کرد بنابر‌این ممکن است کودک با یک درمان آنتی‌بیوتیکی کاملا خوب شود و بهبود پیدا کند. به همین دلیل دکتر معتمد می‌گوید: اگر کودک به‌طور مادرزادی دچار بیماری سلیاک باشد و به گندم حساسیت داشته باشد، تا آخر عمر نباید از گندم استفاده کنند و اگر مبتلا به CF (فیبروز کیستیک پانکراس یا نارسایی پانکراس) باشند، باید آنزیم‌های پانکراس را باید به صورت خوراکی به بچه داد تا عمل هضم برای او انجام شود.اما اگر علت این بیماری آلرژی باشد، آن ماده حساسیت‌زا باید از رژیم کودک حذف شود. به هر حال این بیماری بسته به علت درمان‌های متفاوتی خواهد داشت. درمان دارویی تنها علیه عامل ژیاردیا انجام می‌گیرد که از درمان دارویی مربوط به آن استفاده می‌کنیم.

مهم ترین مطالب در این‌باره:
گاهی بعضی از کودکان با وجود رژیم متعادلی که دارند، باز دچار سوءتغذیه می‌شوند. علت سوء تغذیه کودکان ممکن است ناشی از سوءجذب مواد غذایی در دستگاه گوارش باشد. به این معنی که مواد مغذی از طریق دستگاه گوارش به داخل خون وارد نشده و در نتیجه کل بدن از دسترسی به مواد غذایی محروم می‌ماند. به طور طبیعی، فرآیند هضم، مواد غذایی را به واحدهای کوچک‌تری تبدیل می‌کند که بتوانند از جدار روده عبور کرده و وارد جریان خون شوند. مواد غذایی پس از ورود به داخل جریان خون، همراه با گردش خون، در اختیار تمام سلول‌های بدن قرار می‌گیرند. چنانچه، دیواره روده در اثر ویروس، باکتری یا انگل‌ها دچار آسیب شود، سطح آن ممکن است آن‌چنان دچار تغییر شود که مواد هضم شده قادر به عبور از آن نباشند. وقتی این اتفاق روی دهد، مواد غذایی جذب نشده و ناچار همراه با مدفوع دفع می‌شوند. سوءجذب در یک کودک سالم، معمولاً در جریان ابتلا به آنفلوآنزای گوارشی شدید، برای یک یا دو روز و گاه به ندرت برای مدت بیشتری به وجود می‌آید. به هر حال اگر بیشتر از دو نشانه از علائم زیر وجود داشت، موضوع را با پزشک در میان بگذارید.
علائم و نشانه‌های سوء جذب و سوء تغذیه کودکان
- درد شکم و استفراغ مداوم
- مدفوع حجیم و شل با بوی متعفن و به طور مکرر
- افزایش حساسیت به عفونت، از دست رفتن چربی و کاهش حجم عضلات
- افزایش تیرگی پوست
- شکستگی استخوان
- بثورات خشک و فلس‌دار روی پوست
- تغییرات شخصیتی
- کاهش رشد و نگرفتن وزن (ممکن است تا چند ماه مورد توجه قرار نگیرد.)
- نه تنها تمام کودکانی که به سوءجذب مبتلا هستند، علائم فوق را نشان می‌دهند، بلکه بعضی برای جبران مواد غذایی از دست رفته، غذای بیشتری را می‌طلبند. در عده‌ای دیگر سطح آسیب‌دیده روده‌ها به سرعت بهبود می‌یابد و مشکلی ایجاد نمی‌کند.


درمان سوء جذب و سوء تغذیه کودکان
وقتی کودکی گرفتار سوءتغذیه است، سوءجذب دقیقاً یکی از علل احتمالی آن محسوب می‌شود. سوءتغذیه ممکن است به علت عدم دریافت انواع مواد غذایی کافی یا به علت مشکلی در هضم باشد که مانع هضم و جذب غذا در بدن کودک می‌شود. حتی ممکن است کودکی به آمیزه‌ای از این دو علت گرفتار باشد. قبل از تصمیم به درمان، پزشک باید ابتدا سوءتغذیه را مشخص کند. این موضوع را می‌توان با یک یا چند روش زیر مشخص کرد.ممکن است از شما خواسته شود که نوع و مقدار غذایی را که می‌خورد، مشخص کنید.پزشک ممکن است توانایی هضم و جذب ماده غذایی خاصی را مورد آزمایش قرار دهد. مثلاً ممکن است به او محلول قند شیر با لاکتوز بخوراند و بعد مقدار هیدروژنی را که از راه تنفس دفع می‌کند، اندازه بگیرد. این آزمایش را هیدروژن لاکتوزست تنفسی می‌نامند. پزشک ممکن است جمع‌آوری و تجزیه نمونه‌هایی از مدفوع را از آزمایشگاه درخواست کند. در افراد سالم، فقط مقدار کمی از چربی خورده شده در هر روز از طریق مدفوع دفع می‌شود. چنانچه مقدار چربی در نمونه مدفوع داده شده خیلی زیاد باشد، نشانه وجود سوءجذب خواهد بود. جمع‌آوری عرق پوست بدن که آن را تست عرق می‌نامند، برای تشخیص بیماری فیبروز کیستیک یا CF به کار می‌رود. در این بیماری، تولید عروق حالت غیرطبیعی دارد و بدن آنزیم‌های مشخصی را که برای هضم مناسب غذا لازم است، به مقدار ناکافی می‌سازد.

در بعضی موارد، پزشک ممکن است کودک را برای گرفتن نمونه‌ای از دیواره روده باریک (بیوپسی) به متخصص گوارش کودکان معرفی کند و نمونه به دست آمده را برای بررسی وجود علائم عفونت، تورم یا سایر صدمات به آزمایشگاه بفرستد. گرچه در مواردی که کودک خیلی بدحال است، لازم می‌شود پس از ارزیابی، کودک را برای دادن تغذیه اختصاصی در بیمارستان بستری کنند اما به طور معمول قبل از شروع هر اقدام درمانی، باید آزمایش‌های قوی انجام شود. وقتی پزشک مطمئن باشد که مشکل کودک سوءجذب است، سعی خواهد کرد علت خاصی را که مسؤول بروز این بیماری است، مشخص کند. در صورتی که علت آن عفونت باشد، درمان معمولاً با آنتی‌بیوتیک خواهد بود. اگر سوءجذب ناشی از فعالیت بیش از حد روده‌ها و عبور سریع مواد غذایی باشد که فرصت کافی برای هضم و جذب آنها نباشد، داروهای خاصی برای کنترل این مشکل تجویز خواهد شد.