درمان ضخامت کم آندومتر، عامل اصلی چیست؟

سوال مخاطب نی‌نی‌بان: عامل اصلی نازک شدن رحم چیست؟

پاسخ دکتر فریبا الماسی، متخصص زنان، استاد دانشگاه و فلوشیپ جراحی لاپاراسکوپی:
نازک شدن رحم معمولا بر اثر کم شدن استروژن است. کمبود استروژن بلافاصله بعد از زایمان و بعد از شیردهی و دوره یائسگی اتفاق می افتد. همچنین داروهایی که برای تحریک تخمک گذاری استفاده می شود گاهی باعث نازک شدن آندومتر می شود که معمولا همراه آن ها استروژن تجویز می شود.

مهمترین مطالب در این‌باره:
ضخامت دیواره ی رحم وجود غیر طبیعی بافت های شبیه مخاط رحم در حفره لگن یعنی هنگامی که بافت آندومتر (رحم) که در حالت طبیعی حفره رحم را مفروش می کند در محلی غیر از حفره رحم قرار گرفته باشد، حتی در مواردی که وارد عضله رحم می شود.
رحم بخشی از دستگاه تناسلی خانم‌‌‌‌‌‌‌‌هاست که اندامی توخالی و گلابی شکل است و جنین در آن رشد می‌‌‌‌‌‌‌‌کند. رحم در حفره لگن بین مثانه و رکتوم قرار دارد.
بخش باریک و پایینی رحم دهانه رحم (سرویکسی) نام دارد و بخش میانی و پهن رحم تنه (Corpus) است. برآمدگی بالای رحم هم فوندوس Fundus نام دارد. لوله‌‌‌‌‌‌‌‌های فالو‌‌‌‌‌‌‌‌پ Fallopian Tubes در ادامۀ هر دو سمت بالای رحم به سمت تخمدان‌‌‌‌‌‌‌‌ها منتهی می‌شوند.
دیواره رحم بافتی دولایه دارد. لایة درونی یا پوشاننده را آندومتر می‌‌‌‌‌‌‌‌گویند. لایة بیرونی بافت ماهیچه است که میومتر (بافت عضلانی رحم) نام دارد.
در خانم‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که در سن بچه‌دار شدن هستند، پوشش داخلی رحم رشد می‌کند و هر ماه به ضخامت آن اضافه می‌‌‌‌‌‌‌‌شود تا برای بارداری آماده شود. اگر خانمی باردار نشود، لایه پوشاننده درونی ضخیم و پرخون ریزش می‌کند و از طریق واژن بیرون می‌‌‌‌‌‌‌‌‌ریزد و از بدن خارج می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. به این خونریزی (ماهیانه) قاعدگی می‌گویند.
به طور کلی هر ماه یک بار در طی قاعدگی، لایه رحم (آندومتر) می ریزد و دوباره رشد می کند ولی بعضی اوقات قسمت هایی از قطعات آندومتر به اعضایی که در محوطه گلن قرار دارد (مانند تخمدان ها، روده و ...) می چسبد و این قطعات که در جای دیگر قرار گرفته اند به هورمون های سیکل قاعدگی واکنش نشان می دهند و در طی عادت ماهانه خونریزی می کند و چون این خون نمی تواند از طریق مهبل از بدن خارج شود، باعث التهاب بافت های اطراف می شود و منجر به درد شکم می گردد که به آن آندومتریوز گویند. شایع ترین محل درگیر شدن لگن است.

علائم آندومتریوز
- این بیماری موجب ناباروری شده و از علائم آن این است که هنگام مقاربت احساس درد و ناراحتی می کند و حساس و زودرنج می شود.
- قاعدگی دردناک (در یک روز پیش از قاعدگی و حدود 3 روز به طول می انجامد)
- مقاربت دردناک
- نازایی یا سقط جنین مکرر
- توده سفت قابل لمس در پایین مهبل
- احساس سنگینی در لگن
- کمردرد و کشش نواحی انتهای ران
- درد در قسمت تحتانی شکم هنگام ادرار کردن (درد لگن)
- اسهال یا یبوست یا درد هنگام دفع مدفوع (اگر آندومتریوز بر روی روده ایجاد شود.)
- خونریزی غیر طبیعی
- لکه بینی قبل و بعد از قاعدگی
- درد زمان تخمک گذاری
- رحم عقب برگشته

علل آندومتریوز
- ارثی
- قاعدگی نامرتب
- تجزیه سلول های آندومتر از طریق مجاری لنفی و خون (از یک کانون تورمی)، عفونی یا زخم داخلی (تصادف، عمل جراحی)
- آسیب (در اثر سقط جنین غیر مجاز یا نامناسب)
- اختلالات هورمونی (افزایش استروژن)
- وزن بالا
- چربی ها

فهم سرطان دیواره ی رحم
سرطان دسته‌ای از بیماری‌‌‌‌‌‌‌‌های مرتبط است. همة سرطان‌ها در سلول‌ها - یعنی واحدهای پایة زندگی در بدن - شروع می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. سلول‌ها بافت‌ها را و بافت‌ها هم اندام‌های بدن را می‌‌‌‌‌‌‌‌سازند.
معمولاً، سلول‌ها رشد می‌کنند و تقسیم می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند تا سلول‌های جدیدی را که بدن به آنها نیاز دارد تشکیل دهند. وقتی سلول‌ها پیر می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند و می‌‌‌‌‌‌‌‌میرند، سلول‌های جدید جای آنها را می‌‌‌‌‌‌‌‌گیرند.
گاهی این روند منظم به‌هم می‌‌‌‌‌‌‌‌ریزد. سلول‌های جدید وقتی بدن به آنها نیاز ندارد تشکیل می‌شوند و سلول‌های پیر زمانی که باید بمیرند نمی‌‌‌‌‌‌‌‌میرند. این سلول‌های اضافه بافتی ناهمگون را که غده یا تومور نام دارد تشکیل می‌دهند.
تومورها خوش‌خیم یا بدخیم‌اند
تومورهای خوش‌‌‌‌‌‌‌‌خیم سرطان نیستند و معمولاً پزشکان می‌‌‌‌‌‌‌‌توانند آنها را بیرون بیاورند. سلول‌های تومورهای خوش‌‌‌‌‌‌‌‌خیم در قسمت‌های دیگر بدن گسترش پیدا نمی‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. در بسیاری از موارد، تومورهای خوش‌‌‌‌‌‌‌‌خیم پس از آنکه بیرون آورده شوند دوباره عود نمی‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. از همه مهم‌تر اینکه تومورهای خوش‌خیم معمولاً مرگبار نیستند.
اختلالات خوش‌‌‌‌‌‌‌‌خیم رحم
فیبروید Fibroid تومور شایع رحم است که در ماهیچۀ رحم رشد می‌‌‌‌‌‌‌‌کند. بیش‌تر در دهۀ ۴۰ سالگی خانم‌‌‌‌‌‌‌‌ها شروع می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. احتمال دارد خانم‌ها در یک زمان چندین فیبروید داشته باشند. فیبرویدها تبدیل به سرطان نمی‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. وقتی خانمی یائسه می‌‌‌‌‌‌‌‌شود فیبرویدها کوچک‌تر و گاهی ناپدید می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند.
معمولاً، فیبرویدها هیچ نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌ای ندارند و هیچ درمانی هم لازم ندارند. ولی بسته به اندازه و محلشان موجب خونریزی، ترشح واژنی و تکرر ادرار می‌شوند. خانم‌هایی که این نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌ها را در خود می‌‌‌‌‌‌‌‌بینند باید به پزشک مراجعه کنند. اگر فیبروید موجب خونریزی زیاد شود یا به اندام‌های مجاور فشار آورد و موجب درد شود، پزشک پیشنهاد جراحی یا نوع دیگری از درمان را می‌دهد.
آندومتریوز حالت خوش‌خیم دیگری است که بر رحم تأثیر می‌‌‌‌‌‌‌‌گذارد. بیش‌تر در دهۀ ۳۰ و ۴۰ سالگی خانم‌‌‌‌‌‌‌‌ها شایع است و به‌خصوص در خانم‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که تا به‌حال باردار نشده‌‌‌‌‌‌‌‌اند اتفاق می‌‌‌‌‌‌‌‌افتد. این حالت با رشد بافت آندومتر در خارج از رحم و در اندام‌های اطراف ایجاد می‌شود. این حالت موجب بروز درد در دوره‌‌‌‌‌‌‌‌های قاعدگی، خونریزی غیرعادی واژن و گاهی ناتوانی در باروری (باردار شدن) می‌شود ولی به سرطان نمی‌انجامد. خانم‌‌‌‌‌‌‌‌هایی را که آندومتریوز دارند می‌‌‌‌‌‌‌‌توان با هورمون یا جراحی درمان کرد.
هایپرپلازی آندومتر Endometrial Hyperplasia به افزایش تعداد سلول‌های جدارۀ رحم می‌گویند. این عارضه سرطان نیست ولی گاهی تبدیل به سرطان می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. دوره‌‌‌‌‌‌‌‌های قاعدگی شدید، خونریزی مابین پریودها و خونریزی بعد از قاعدگی نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌های شایع هایپرپلازی هستند و بیش‌تر بعد از چهل سالگی رایج است. برای پیشگیری هایپرپلازی از تبدیل شدن به سرطان، پزشک خارج‌سازی رحم یا درمان با هورمون (پروژسترون Progesterone ) و آزمایش‌های پیگیری منظم را پیشنهاد می‌دهد.

درمان ضخامت رحم
درمان بسته به شدت علائم در افراد مختلف کاملا متفاوت است. قرص های پیشگیری از حاملگی را می توان برای مدتی به منظور جلوگیری از قاعدگی تجویز کرد. بدن ممکن است در طی این مدت خود را از وجود این بافت غیر طبیعی خلاص کند. مقادیر زیادی از هورمون های مصنوعی ممکن است برای سرکوب عملکرد تخمدان ضروری باشند، ولی این هورمون ها عوارض جانبی نامطلوبی دارند. در موارد نادر برداشتن رحم از طریق جراحی (هیستر کتومی) و برداشتن بافت های کاشته شده درون شکم ممکن است تنها راه تسکین علائم باشد.
بهترین زمان همبستری برای زوجین یک هفته بعد از پاک شدن زن از عادت ماهانه می باشد.
مصرف جوانه گندم با عسل، رفع یبوست و پیشگیری از آن، مصرف غذاهای گیاهی خام مفید است.

چه کسی در معرض خطر سرطان رحم است؟
هیچ‌کس علت دقیق سرطان رحم را نمی‌‌‌‌‌‌‌‌داند. البته روشن است که این بیماری واگیر ندارد یعنی کسی سرطان رحم را از دیگری «نمی‌گیرد».
کسانی که به این بیماری مبتلا می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند شبیه آنهایی هستند که در معرض عوامل خطرزا هستند. عامل خطرزا عاملی است که احتمال بروز بیماری را افزایش می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد.
بیش‌تر کسانی که در معرض عوامل خطرزا هستند به سرطان رحم مبتلا نمی‌‌‌‌‌‌‌‌شوند. از سوی دیگر، خیلی از کسانی که به این بیماری مبتلا می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند این عوامل را نداشته‌‌‌‌‌‌‌‌اند. پزشکان به‌ندرت می‌توانند شرح دهند که چرا خانمی به این سرطان دچار می‌‌‌‌‌‌‌‌شود و دیگری نمی‌شود.
مطالعات این عوامل خطرزا را نشان می‌‌‌‌‌‌‌‌دهند:
سن
ابتلا به سرطان رحم بیش‌تر در خانم‌های بالای 50 سال رخ می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد.
هایپرپلازی آندومتر
اگر خانمی هایپرپلازی آندومتر داشته باشد میزان خطر ابتلا به سرطان رحم در او بیش‌تر است.
هورمون‌درمانی جایگزین (HRT (Hormone Replacement Therapy
برای مهار نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌های یائسگی ، پیشگیری از پوکی استخوان (نازک شدن استخوان‌‌‌‌‌‌‌‌ها) و همچنین برای کاهش احتمال حملات قلبی یا سکتۀ مغزی به‌کار می‌‌‌‌‌‌‌‌رود.
خانم‌هایی که از استروژن Estrogen بدون پروژسترون استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند در معرض خطر ابتلا به سرطان رحم هستند. استفادة طولانی‌مدت و میزان مصرف زیاد استروژن خطر را افزایش می‌‌‌‌‌‌‌‌دهد. خانم‌هایی که از ترکیب استروژن و پروژسترون استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند در معرض خطر کم‌تری نسبت به خانم‌هایی هستند که استروژن تنها استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند. پروژسترون از رحم محافظت می‌‌‌‌‌‌‌‌کند.
خانم‌ها باید درمورد مزایا و خطرات HRT با پزشک مشورت کنند. همچنین معاینات دوره‌‌‌‌‌‌‌‌ای منظم در حین انجام HRT احتمال پیدا کردن سرطان رحم را در مراحل مقدماتی، اگر پیشرفت نکرده باشد، افزایش می‌دهد.
چاقی و عوامل مشابه
بدن بعضی از این استروژن‌ها را در بافت‌های چربی می‌‌‌‌‌‌‌‌سازد. به همین دلیل است که زنان چاق نسبت به زنان لاغر مقدار استروژن بیش‌تری در بدنشان دارند. به‌دلیل وجود مقدار زیاد استروژن در زنان چاق، آنها در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان رحم هستند. خطر این بیماری در زنانی که دیابتی هستند و فشار خون بالایی دارند بالاتر است (مشکلاتی که بیش‌تر زنان فربه به آنها دچارند).
تاموکسیفن Tamoxifen
خطر ابتلا به سرطان رحم در زنانی که داروی تاموکسیفن را جهت پیشگیری یا درمان سرطان پستان مصرف می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند افزایش می‌‌‌‌‌‌‌‌یابد. به ‌‌‌‌‌‌‌‌نظر می‌رسد که این دارو بر رحم همان تأثیری را می‌گذارد که استروژن. پزشکان زنانی را که تاموکسیفن مصرف می‌کنند برای کشف نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌های سرطان رحم بازبینی می‌‌‌‌‌‌‌‌کنند.
البته مزایای تاموکسیفن برای درمان سرطان پستان مهم‌تر از خطر امکان بروز سرطان‌های دیگر است، گرچه هر زنی با دیگری متفاوت است. هر خانمی که به فکر استفاده از داروی تاموکسیفن است باید با پزشک درمورد پیشینة پزشکی خود و خانواده‌‌‌‌‌‌‌‌ و بستگانش مشورت کند.

سرطان کولورکتال
زنانی که سرطان کولورکتال وراثتی داشته‌‌‌‌‌‌‌‌اند بیش از زنان دیگر در معرض خطر ابتلا به سرطان رحم هستند.
- خطرزایی عوامل دیگر به مدتی که بدن در معرض استروژن است بستگی دارد. زنانی که بچه‌دار نشده‌‌‌‌‌‌‌‌اند، قاعدگی در سن خیلی پایین شروع شده یا خیلی دیر یائسه شده‌اند برای مدت طولانی‌‌‌‌‌‌‌‌تری در معرض استرژون و در نتیجه خطر بالای ابتلا به سرطان هستند.
زنانی که عوامل خطرزای شناخته شده را دارند و کسانی که نگران سرطان رحم هستند باید در مورد نشانه‌‌‌‌‌‌‌‌های این بیماری و چگونگی معاینات دوره‌‌‌‌‌‌‌‌ای منظم با پزشک مشورت کنند. پیشنهادهای پزشک بر مبنای سن زن، پیشینة پزشکی و عوامل دیگر صورت می‌‌‌‌‌‌‌‌گیرد.