علت مکیدن انگشت در کودکان، بدانید

همانطور که می دانیم بعضی از کودکان از بدو تولد یا کمی پس از آن دچار بعضی عادت های دهانی می شوند. از جمله این عادت ها می توان به مکیدن انگشت یا شست، تنفس دهانی و در سنین بالاتر جویدن لب، ناخن و نوک مداد اشاره کرد. به هر حال هر یک از این عادت ها پدیده هایی هستند که از یک سو موجب نگرانی شدید والدین شده و از سوی دیگر در صورت ادامه طولانی مدت، می توانند سبب بروز عوارض دندانی، فکی و سایر مشکلات نظیر اختلال در بلع، تنفس و صحبت کردن شوند.

گاهی دیده می شود که والدین، تحت فشار و نگرانی و اضطراب حاصل از عادت کودک با رفتارهای نسنجیده و نادرست، اثرات متضادی در روند درمانی وی به جا گذاشته اند. بنابر این لازم است آنان اطلاعات جامعی در خصوص هر یک از این عادت ها کسب کنند تا علاوه بر رفع نگرانی و اضطراب خود بتوانند در موقع مناسب با مراجعه به پزشک نسبت به درمان کودکشان اقدام کنند.

مکیدن انگشت در جوامع مختلف بسیار شایع و از شیوع 12 تا 83% برخوردار است. در تحقیقاتی که در تهران انجام گرفته، شیوع این عادت در کودکان 6 ساله بیش از 40% گزارش شده است. مکیدن انگشت حتی قبل از تولد در رحم مادر نیز انجام می شود و گزارشات سونوگرافی دال بر مکیدن انگشت به وسیله جنین وجود دارد. عمل مکیدن یک عمل غریزی بوده و در راستای اهدافی نظیر تامین غذا، کمک به رشد ناحیه صورت ( از طریق افزایش جریان خون در ناحیه )، عمیق تر شدن تنفس و یا کسب لذت صورت می گیرد. بنا بر تعریف، عادت یک عمل آموخته شده است که از انقباضات پیچیده عضلانی شکل گرفته و بیانگر یک احتیاج است که می تواند تغذیه ای یا عاطفی باشد. مکیدن انگشت در 3_2 سال اول زندگی عادی و طبیعی بوده و نباید در این سنین مورد نکوهش قرار گرفته و یا از آن جلوگیری شود.

مکیدن انگشت یا به شکل مکیدن شست یا مکیدن یک یا چند انگشت دیگر بروز می کند. این عادت در طول خواب یا ساعاتی از بیداری و یا هر دو انجام می گیرد و موقعیت قرارگیری انگشت در حفره دهان ( کناره یا وسط) از طفلی به طفل دیگر می تواند متغیر باشد و هر نوع قرارگیری می تواند ایجاد ناهنجاری خاص خود را بکند، بعضی از کودکان برایشان فرقی نمی کند کدام یک از انگشتان را بمکند در حالی که بعضی دیگر به صورت تکرار فقط و همیشه یک انگشت خاص را می مکند.

محققی به نام Levy اظهار داشت که تفاوتی در شیوع این عادت در دختران و پسران وجود ندارد و با افزایش سن شیوع آن کاهش می یابد و هیچ ارتباطی با هوش کودک ندارد.

عوامل زیادی در ایجاد ناهنجاری دندانی، فکی دخالت دارند که می توان آنها را به دو دسته کلی تقسیم کرد:

عوامل ارثی که می توانند سبب ناهنجاری های مهمی مثل شکاف کام و لب و یا رشد بیش از حد فک بالا یا پایین شوند.

عوامل اکتسابی که عادت های دهانی و از جمله مکیدن انگشت در این دسته قرار می گیرند این عادت ها می توانند گاهی صدماتی را به صورت موقت یا دائم به سیستم دندانی، فکی کودک وارد کنند. آنچه در این رابطه مهم است این است که بعد از سنین ۴-۳ سالگی درمان باید آغاز شود. در اکثر مواقع ترک عادت به آسانی صورت می گیرد در حالی که در بعضی از کودکان که عادت در آنان تثبیت شده، وقتی برای ترک آن تلاش می کنیم، موجب نگرانی شدید وی می شویم که این موضوع بیانگر نیاز عاطفی و عمیق او است. بنابراین توجه به عواطف و احساسات کودک در طی درمان بسیار حائز اهمیت است.

علل مکیدن انگشت
در خصوص علل مکیدن انگشت دانشمندان نظرات گوناگونی را مطرح کرده اند که برخی از آنها در ذیل آمده است:

تئوری فروید: بر اساس این نظریه که در سال ۱۹۱۸ مطرح شده اعتقاد بر این بود که محرومیت یا آزادی بیش از حد در رفع احتیاجات دهان، حین شیر خوارگی می تواند نوعی اختلال رفتاری به شکل مکیدن انگشت به وجود آورد. وجود این عادت بعد از ۴ سالگی می تواند علامت بعضی صدمات تکاملی و شخصیتی باشد.

طفل از مکیدن انگشت لذت می برد و در سایه این لذت مشکلات و ناملایمات خود را پنهان می کند.

تئوری مکیدن ناکافی: عده ای اعتقاد دارند اگر در ۲ سال اول زندگی عمل مکیدن طفل کافی نباشد می تواند سبب به وجود آمدن عادت مکیدن انگشت شود.

تئوری شرطی شدن و یادگیری: محققینی نظیر اسکینر و پاولف معتقدند که عادت مکیدن بر اساس قوانین یادگیری است و وجود شرط یا محرک می تواند عادت را ایجاد کند و اگر دائماً تکرار و تقویت شود یک الگوی یادگیری ایجاد خواهد شد. بعضی عادت مکیدن انگشت را در احساس عدم امنیت کودک می دانند و معتقدند که با برطرف کردن این احساس، عادت نیز به تدریج رفع خواهد شد در حالی که بعضی دیگر معتقدند که کودکان برای ایجاد جلب توجه انگشت خود را می مکند و یاد گرفته اند که از این طریق می توانند توجه والدین را هر چند برای مدتی کوتاه به خود جلب کنند.

یک محقق آمریکایی (Graber ) می گوید: به علت عدم رعایت اصول فیزیولوژیک مکیدن در طرح پستانک ها، دهان بیش از حد بازمانده و حرکات فک محدود می شود. گاهی نیز در اثر فراوانی یا گشاد بودن سوراخ های انتهای پستانک عمل مکیدن به مدت کافی انجام نشده و طفل بعد ها دچار عادت مکیدن انگشت می شود. در مجموع بچه هایی که به وسیله شیشه شیر تغذیه می شوند بیشتر دچار این عادت می گردند به خصوص اگر از شیشه به عنوان وسیله ای برای آرام کردن یا خواباندن کودک استفاده شود، چرا که به دنبال از شیر گرفتن کودک، یاد می گیرد هنگام خواب انگشت خود را بمکد. اگر قبل از خواب از شیر خوردن کودک جلوگیری شود، به خصوص وقتی که با ولع شیر می خورد، می تواند عادت مکیدن انگشت را ایجاد کند. تغذیه ناکافی و حتی تغییر در ساعت شیر خوردن می تواند در ایجاد این پدیده دخالت داشته باشد.

حوادث و ناملایمات خانوادگی نیز از عوامل مهم ایجاد این عادت محسوب می شوند. بعضی از دانشمندان معتقدند که عادت مکیدن انگشت به وسیله کودک به دلایل مختلفی انجام می شود و زمان ظهور آن بسیار مهم است. اگر در چند هفته اول زندگی بروز کند بیانگر مشکلات تغذیه ای کودک است و در سنین بالاتر ممکن است جهت رفع تنش عاطفی یا جلب توجه والدین صورت بگیرد.

مشخص شده است که مکیدن انگشت در کودکانی که به طور متوالی تغذیه می شوند کمتر از آنانی است که تعداد و دفعات تغذیه شان بسیار با هم فاصله دارد. بنا بر این هر چه طول مدت شیر دهی بیشتر باشد تمایل به مکیدن انگشت کاهش می یابد. از این رو است که در جوامع آفریقایی که دوره شیردهی طولانی دارند شیوع این پدیده بسیار پایین است. کودکانی که فعالیت مکیدن در آنها کوتاه تر است غالباً بی قرار و پر تنش بوده و زیاد گریه می کنند. گاهی بی حال و خواب آلود بوده و دچار اختلالات معدی روده ای هستند.

عوارض
همان طور که قبلاً گفته شد عادت دهانی و از جمله آنها مکیدن انگشت جزء عوامل اکتسابی ایجاد ناهنجاری های دندانی و فکی است، این عادت از طریق بر هم زدن تعادل ظریف بین نیروی زبان، لب ها و گونه در دراز مدت سبب ایجاد ناهنجاری هایی در سیستم دندانی و حتی گاهی استخوان فک بالا و پایین می شود. البته شدت ناهنجاری های ایجاد شده بستگی به عوامل زیادی دارند مثل مدت زمان دوام عادت و اینکه عادت مکیدن در چه دوره ای از مراحل رشد کودک صورت می گیرد. به هر حال مکیدن انگشت در ابتدای دوران کودکی و حتی قبل از 5/3 سالگی اثر قابل ملاحظه و دائمی بر نظم و ترتیب قرارگیری دندان ها نمی گذارد ولی در سنین بالاتر در صورت عدم درمان موجب بروز اختلالاتی می شود.

از عوامل دیگر دفعات انجام عمل یا عادت و شدت انجام آن است که مسلماً عوارض مکیدن انگشت یکی دو بار در روز با فردی که ساعات متوالی این عمل را انجام می دهد متفاوت خواهد بود.

همچنین موقعیت انگشتان و نحوه تکیه آن بر روی دندان ها یا استخوان کام و همچنین الگوی اسکلتی کودک بر میزان و نوع عوارض ایجاد شده تأثیر دارد.

عوارض ایجاد شده در اثر تکرار مکیدن انگشت عمدتاً به صورت بیرون زدگی و به وجود آمدن فاصله بین دندان های قدامی بالا و پایین در حالت بسته بودن فکین، اشکال در بلع و صحبت کردن، تغییر فرم کام و بینی، بروز زخم و عفونت در انگشت و افزایش فعالیت عضلانه چانه، گونه، لب ها و زبان و ... است که در نهایت این افزایش فعالیت عضلانی سبب وارد شدن نیروی اضافی روی دندان ها و استخوان شده و موجب تغییر موقعیت طبیعی آن ها می شود.

متأسفانه در صورتی که این عادت در سنین بالاتر از 4 سال تحت کنترل و درمان قرار نگیرد، عوارض فوق الذکر به وجود آمده و مشکلاتی را برای کودکان به وجود خواهد آورد. مشخص شده که عوارض مکیدن انگشت در مقایسه با پستانک مخرب تر است.

درمان
زمان مناسب برای شروع درمان به طور کلی از ۴-۳ سالگی به بعد است و قبل از آن وجود این عادت می تواند طبیعی و فیزیولوژیک محسوب شود. بنابراین ضمن رعایت نکات بهداشتی در خصوص پاکیزگی انگشتان طفل، سعی در ترک عادت وی با تحکم و خشونت وسرزنش نکنید ولی بعد از ۴-۳ سالگی و در صورت تداوم عادت نسبت به مراجعه و درمان کودک خود اقدام کنید. اقدامات درمانی این عادت عبارتند از: مشاوره با روانپزشک و رفتار درمانی.

چرا که ادامه این عادت در سنین بالاتر غالباً ریشه در عواطف و ناملایمات روحی طفل دارد و قدم بعدی استفاده از وسایل ارتودنسی متداول جهت حذف عادت مکیدن انگشت است که به وسیله پزشک متخصص تجویز می شود.