علائم پوکی استخوان زنان، بیماری خاموش

پوکی استخوان یا استئوپروز حالتی است که در اثر تخریب بافت استخوانی، بافت معدنی استخوان و تعداد و اندازه‏ تیغه‏ های استخوانی کاهش یافته و سرانجام به شکستگی استخوان منجر می‏شود. پوکی استخوان از گرفتاری‌های بسیار شایع جوامع بشری است که بعد از سن ۳۵ سالگی روند آن در انسان آغاز می‌شود. حدود نیمی ‌از زنان مسن‌تر از ۴۵ سال و۹۰ درصد زنان مسن‌تر از ۷۵ سال به بیماری پوکی استخوان مبتلا می‌شوند. مردان مسن نیز به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند که البته میزان ابتلای آنان کمتر از زنان است. به طور تقریبی از هر سه زن یک نفر و از هر دوازده مرد یک نفر به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند و این امر در سال منجر به ده هزار شکستگی ناتوان کننده در مبتلایان می‌شود که متاسفانه تعداد اندکی از مبتلایان به پوکی استخوان مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرند.

علامت و نشانه ها
متاسفانه باید گفت به‌طور معمول پوکی استخوان قبل از بروز عوارض آن علامتی ندارد و به همین دلیل به آن بیماری خاموش هم گفته می‌‌شود. علایم هنگامی ‌ایجاد می‌شوند که شکستگی اتفاق افتاده باشد. درد ناگهانی و شدید در ستون فقرات می‌تواند از علایم شکستگی‌های ستون فقرات باشد. ممکن است شکستگی مهره بدون درد اتفاق افتد و به صورت خمیدگی ستون فقرات و کاهش قد بیمار دیده شود. اگر چه عکس برداری با اشعه ایکس به تشخیص شکستگی کمک می‌کند، ‌ولی برای تشخیص زودرس آن روش مناسبی نیست. پس بهتر است کلیه افراد که در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارند قبل از شروع عوارض، مورد ارزیابی قرار گیرند و در صورت مبتلا بودن اقدامات پیش‌گیرانه اعمال شود. بهترین روش برای تشخیص پوکی استخوان، سنجش تراکم استخوان یا دانسیتومتری است. در مراحل اولیه کاهش توده استخوانی معمولاً هیچ درد و علامت و نشانه‌‌ای وجود ندارد، اما ممکن است علایم زیر مشاهده شود: درد ناحیه پشت و کمر، کاهش طول قد و همراه با خمیدگی و تغییر وضعیت ایستادن، شکستگی مهره‌ها، مچ، هیپ (لگن) یا استخوان‌ها.

علل
قدرت و استحکام استخوان به توده و چگالی استخوانی بستگی دارد و چگالی نیز به کلسیم، فسفر و دیگر محتویات معدنی استخوان بستگی دارد. وقتی که یک استخوان مواد معدنی خود را از دست می‌‌دهد، قدرت و استحکام خود را از دست می‌دهد. دانشمندان هنوز در حال یافتن علت‌های این بیماری هستند. ساخت‌وساز استخوان به گونه‌ای است که به‌طور مداوم استخوان جدید ساخته شده و استخوان‌های قدیمی از بین می‌‌روند که به آن شکل گیری مجدد استخوان یا نوسازی استخوان گویند. این دوره نوسازی ۲ تا ۳ ماه طول می‌کشد. هنگامی که شما جوان هستید ساختن استخوان جدید بیش از نابودی استخوان‌های قدیمی اتفاق می‌افتد، بنابراین افزایش توده استخوانی داریم. حداکثر توده استخوانی در ۳۰ سالگی وجود دارد و پس از آن به آهستگی سالانه ۳/۰ تا ۵/۰ از توده استخوانی کاسته می‌شود که البته کاهش مصرف و فقدان ویتامین D و کلسیم این کاهش را تسریع می‌کند.

در یائسگی هنگامی که استروژن پائین می‌افتد کاهش توده استخوانی به ۱ تا ۳ درصد درسال افزایش می‌یابد. این سرعت در حدود ۶۰ سالگی کاهش می‌یابد اما متوقف نمی‌شود. زنانی که به سن پیری می‌رسند ممکن است ۳۵ تا ۵۰ درصد توده استخوانی خود را از دست داده باشند که این وضعیت در مردان چیزی حدود ۲۰ تا ۳۵ درصد است. خطر استئوپروز به مقدار توده استخوانی بدن در سنین ۲۵ و ۳۵ سالگی و چگونگی سرعت کاهش این توده طی سال‌های بعد بستگی دارد. مقدار توده استخوانی بدن شما مانند یک بانک عمل می‌کند و ذخیره استخوان شماست که بعدها طی سال‌ها از دست می‌دهید. به کاربردن کلسیم و ویتامین D به اندازه کافی در رژیم غذایی مقدار این توده استخوانی و استحکام آن را تضمین می‌کند.

عوارض
شکستگی شایع‌ترین و بیشترین عارضه می‌باشد. شکستگی معمولاً در مهره‌ها و لگن که تحمل کننده مستقیم وزن هستند، اتـفاق مـی‌افــتد. شکستگی مچ دست بر اثر افتادن نیز شایع است. شکستگی متراکم و درهم فرورونده مهره‌‌های کمری باعث کاهش طول قد می‌شود. شکستگی لگن دومین شکستگی شایع بر اثر استئوپروز است.

عوامل خطر
شما ممکن است قادر به کاهش سیر بیماری باشید و یا اگر در معرض آن هستید پیشگیری نمائید. عوامل خطر به قرار زیر می‌باشند.جنس: شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان در زنان دو برابر مردان است زیرا زنان توده استخوانی کمتری در آغاز دارند و یا عمر طولانی‌تری هم دارند و همچنین آنها یک کاهش ناگهانی در استروژن را نیز در سن یائسگی تجربه می‌کنند که سرعت کاهش استخوان را تسریع می‌کند خانم‌های باریک و ظریف در معرض خطر بیشتری هستند. مردانی که هورمون‌های مردانه (تستوسترون) در آنها پائین است، نیز در معرض خطر بیشتری هستند.سن: هر چه سن بالاتر می‌رود خطر پوکی استخوان نیز افزایش می‌‌یابد. مردانی که بیشتر عمر می‌کنند خطر بیماری بیشتری نیز دارند.

وزن: اگر وزن بیش از حد طبیعی کم باشد، استحکام استخوان‌ها نیز کم می‌شود.نژاد: شما اگر از نژاد سفید یا جنوب شرقی آسیا باشید، در معرض بیشترین خطر ابتلا قرار دارید. نژاد سیاه کمترین خطر ابتلا را دارند.تاریخچه خانوادگی: داشتن مادر و یا خواهر مبتلا به پوکی استخوان خطر ابتلا در شما را بالا می‌برد.استفاده از تنباکو یا سیگار: نقش آن به درستی شناخته نشده است، اما محققین مشاهده کرده‌اند که تنباکو در ضعیف کردن استخوان نقش دارد.مدت زمان طول عمر: مدت زمانی از طول عمر که یک زن می‌تواند استروژن تولید کند. هر چه این مدت زمان طولانی‌تر باشد خطر پوکی استخوان کمتر است.

به عنوان مثال اگر شخصی دیرتر از معمول به یائسگی برسد، شانس کمتری برای پوکی استخوان دارد و برعکس هر چه سن یائسگی کمتر باشد (کمتر از ۴۰ سالگی) در معرض خطر بیشتری قرار دارند.داروها:‌ استفاده طولانی مدت از کورتون‌ها مثل پردنیزولون، کورتیزون، دگزامتازون و پردنیزون به استخوان صدمه می‌زند. این داروها معمولاً در درمان آسم و آرتریت روماتوئید و پسوریازیس بکار می‌‌رود.البته باید دانست که مصرف یک یا چند آمپول کورتون در سال چنین اختلالی ایجاد نمی‌کند.بعضی از (داروهای مدر و ادرار آور مانند فورسماید (لازیکس)، بومتائید، اتاکرینیک اسید و… که باعث آزاد شدن کلسیم از کلیه به داخل ادرار و دفع آن می‌شوند به استخوان‌ها صدمه می‌زنند. استفاده طولانی مدت از هپارین، متوتروکسات، بعضی داروهای ضد صرع مانند کاربامازپین و داروهای ضد اسید معده حاوی آلومینیوم نیز باعث کاهش توده استخوانی می‌شوند.ابتلا به بیماری: ابتلا به بعضی بیماری ها مانند پرکاری تیروئید، پرکاری یا کم کاری غده پاراتیروئید، کم کاری غدد جنسی و کم کاری یا پرکاری غدد فوق کلیوی می‌‌توانند فرد را مبتلا به درجاتی از پوکی استخوان کنند.

کاهش کلسیم: کاهش کلسیم دریافتی در طول زندگی و یا شرایطی که باعثکاهش جذب کلسیم شود. این شرایط شامل جراحی معده، یا بیماری‌های دستگاه گوارش مانند بیماری کرون، بیماری کوشینگ و بی اشتهایی عصبی نیز به استخوان صدمه می‌زنند.شیوه زندگی بدون تحرک: بهداشت و سلامت استخوان از سن کودکی تضمین می‌شود. عدم تحرک و فعالیت روند کاهش توده استخوان‌ها را سرعت می‌بخشد.استخوان‌بندی: نوع استخوان‌بندی نیز موثر است، به طوری که استخوان‌بندی ظریف و کوچک، قد کوتاه و لاغر بودن فرد را مستعد پوکی استخوان می‌کند.الکلیسم مزمن: برای مردان الکلیسم بیشترین عامل خطر شناخته شده است.افسردگی: مطالعات جدید نشان داده است زنانی که یک دوره افسردگی را تجربه کرده‌اند خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان دارند.

پیشگیری
مصرف مقدار کافی ویتامین D و کلسیم: باید توجه داشت که باید در سنین ۱۰ تا ۲۰ سالگی استخوان را سرشار از کلسیم کرد. زنان در مرحله قبل از یائسگی و در مرحله یائسگی که HRT مصرف می‌کنند، به ۱۲۰۰ میلی‌گرم کلسیم و ۴۰۰ واحد ویتامین D روزانه نیاز دارند. زنانی که در سن بعد از یائسگی هستند و HRT مصرف نمی‌کنند و آنهایی که استروئید مصرف می‌کنند و پوکی استخوان آنها به خاطر این دارو است، به ۱۵۰۰ میلی گرم کلسیم و ۸۰۰ واحد ویتامین D نیاز دارند. مردان بالای ۶۵ سال ۱۵۰۰ میلی‌گرم کلسیم نیاز دارند و مردان زیر ۶۵ سال به ۱۰۰۰ میلی‌گرم در روز کلسیم نیاز دارند.

بعضی مواقع مصرف مکمل کلسیم باعث یبوست می‌شود که دراین موارد مصرف زیاد مایعات (آب) و فیبرهای غذایی کمک کننده است. به علاوه باید نوع کلسیمی که مصرف می‌کنیم بررسی شود. فسفات کلسیم و سیترات کلسیم کمتر باعث یبوست می‌شوند. منابع غذایی غنی از کلسیم شامل شیرکم چربی، ماست کم‌چربی، پنیر، سرشیر، سبزی‌های تازه مانند بروکلی، خشکبار، حبوبات، سویا، آب پرتقال، کنسرو ماهی و ماهی‌های نرم استخوان مثل ماهی آزاد، ساردین و کیلکا می‌باشند. مواد غذایی که دارای ویتامین D کافی هستند، شامل ماهی‌های چرب، زرده تخم‌مرغ و جگر. نور آفتاب تامین کننده ویتامین D فعال بدن است. در افراد چاق یا دارای اضافه وزن، افراد مسن و افرادی که خیلی کم در معرض آفتاب قرار می‌‌گیرند، مکمل ویتامین D توصیه می‌‌شود. ورزش: ورزش باعث استحکام هر چه بیشتر استخوان‌ها و کاهش سرعت تحلیل آن می‌شود.ترکیب ورزش‌های کششی و ورزش‌های سنگین کمک کننده است. چه ورزش‌هایی که وزن را تحمل می‌‌کند، مانند دویدن آهسته، پیاده روی، والیبال و سایر فعالیت‌های هوازی و چه ورزش‌هایی که ورزش‌های مقاومتی هستند، مانند وزنه برداری، شنا، دوچرخه سواری و کار با دستگاه‌های ثابت به تقویت توده عضلانی و استحکام استخوان کمک می‌کنند. نکشیدن سیگار: سیگار کشیدن سرعت تحلیل استخوان را افزایش می‌دهد. این مکانیسم شاید به علت ایجاد کاهش استروژن در زنان و کاهش جذب کلسیم از روده‌ها صورت بگیرد.هورمون درمانی: که در سنین یائسگی مؤثر است.محدود کردن مصرف کافئین: دو تا سه فنجان قهوه در روز صدمه‌ای به ما نمی‌زند، به شرطی که از کلسیم لازم استفاده کنیم.

مراقبت‌های شخصی
حفظ صحیح وضعیت بدنی: باید در ایستادن و راه رفتن دقت کنید. سر را بالا نگهدارید و پشت را صاف کنید. از خم شدن و قوز کردن بپرهیزید و سینه را به جلو بدهید. این امر سبب می‌شود تا از وارد کردن ضربه و صدمه به ستون مهره‌ها جلوگیری شود. هنگامی که می‌نشینید یا رانندگی می‌کنید یک بالشتک کوچک در پشت خود قرار دهید. از خم شدن بیش از حد هنگام نوشتن یا خواندن پرهیز کنید .هنگام خم شدن زانوی خود را خم کنید نه مچ را و ستون مهره‌های خود را در حالت صاف و مستقیم قرار دهید‌.از زمین خوردن پرهیز کنید. کفش پاشنه کوتاه بپوشید و پشت کفش خود را نخوابانید. کفپوش مناسب برای منزل تهیه کنید تا باعث زمین خوردن نشود. محل زندگی از روشنایی مناسب برخوردار باشد.

مصرف داروهای خواب آور، شل کننده‌های عضلانی و داروهای ضد فشار خون می‌‌تواند باعث گیجی و از دست دادن تعادل فرد شود. به علاوه، مشکلات بینایی، شنوایی یا عضلانی و نیز بیماری‌‌های همراه با عدم تعادل ممکن است باعث افتادن فرد شوند. در کسانی که پوکی استخوان دارند، از جمله افراد خیلی پیر، حتی یک ضربه کوچک می‌‌تواند به شکستگی استخوان منجر شود که به خصوص در شکستگی‌های لگن مشکلات بسیاری برای بیمار و همراهان به دنبال دارد. باید قبول داشت که در هر حال همیشه امکان افتادن هست، لذا توصیه می‌‌شود که در هنگام افتادن سعی کنید به جلو یا عقب بیفتید، نه به پهلوها تا دچار شکستگی لگن نشوید.

در هنگام افتادن، وسایل ثابت اطراف را با دست خود بگیرید. با پوشیدن لباس‌های بیشتر، از استخوان‌های خود در هنگام افتادن مراقبت کنید.هنگام ایجاد درد حتماً به پزشک مراجعه کنید.پوکی استخوان در سنین پایین. وقتی که صحبت از پوکی استخوان می‌‌شود، ناخودآگاه انسان به یاد افراد بسیار پیر یا بزرگسالان مبتلا به بیماری‌‌های ناتوان کننده می‌افتد. اما باید توجه داشت که با پیشرفت علم و افزایش امید به زندگی کودکان مبتلا به بیماری‌های مزمن و شدید، باعث شده که این کودکان از عمر مفید بیشتری برخوردار شوند، هرچند از عوارض بیماری در رنج باشند.

بیماری-هایی نظیر فلج مغزی، بیماری‌های ارثی مانند استئوژنز ایمپرفکتا، بیماری‌‌های سیستم عصبی- عضلانی، بیماری‌‌های التهابی مزمن، بیماری‌‌های سیستم ایمنی، تالاسمی، بدخیمی‌‌های خون، پیوند اعضا، کاهش هورمون رشد و مصرف برخی داروها مانند کورتون، هپارین یا ضدتشنج‌ها و بستری شدن طولانی مدت می‌‌توانند تراکم استخوان کودک را کاهش دهند. در صورت شکستگی با ضربات خفیف، شکستگی‌‌های مکرر، بدشکلی ستون فقرات، سوء تغذیه و بی تحرکی باید به این موضوع فکر کرد و با پزشک مشورت نمود.