علایم مسمومیت دارویی در کودکان، می‌دانید؟

مسمومیت با استامینوفن یا پاراستامول یکی از شایع ترین مسمویت ها می باشد زیرا که این دارو به سادگی در دسترس همه می باشد. این ماده فعال در بسیاری از داروهای (OTC)، داروهای تجویزی به نام ضد درد (مسکن ها) یا تب برهای (برای کاهش تب) استفاده می شود. پس بسیار قابل دسترس است. استامینوفن (پاراستامول) گاهی نیز برای تهیه داروهای دیگر، با ترکیبات مختلفی همراه می شود. N- استیل سیستئین (NAC) پادزهر خاص برای مسمومیت با استامینوفن است و موثر ترین زمانی استفاده از آن ظرف ۸ ساعت پس از استفاده از استامینوفن می باشد.

مسمومیت با استامینوفن و مقدار مصرف

حداکثر دوز روزانه توصیه شده از این ماده برای بزرگسالان ۴ گرم و برای کودکان ۹۰ میلی گرم بر روی کیلو گرم است. این ماده همان مقدار که اگر در دوز مناسب استفاده شود کاربردی و مفید است، در صورتی که دوز زیادی از آن استفاده شود می تواند خطرناک بوده و مسمومیت به وجود آورد. مخوف ترین عارضه ای که مسمومیت با استامینوفن ایجاد می کند، نارسایی حاد کبدی است. در بزرگسالان مصرف ۱۲ گرم یا ۱۵۰ میلی گرم بر روی کیلو گرم، اگر به موقع درمان نشود می تواند کشنده باشد.

قابلیت سمی بوده این ماده می تواند برای افراد با سوء تغذیه، گرسنگی طولانی مدت، اختلالات خوردن و الکلیسم مزمن با میزان کمتری از این نیز ایجاد شود. گاهی اوقات نیز والدین ناخواسته دوز استامینوفن کودکان را اشتباه مصرف می کنند. به یاد داشته باشید که قطره استامینوفن که برای کودکان استفاده می شود غلیظ تر از قرص های حاوی استامینوفن است. پس زمانی که از قطره استفاده می کنید باید مقدار کمتری به نوزاد بدهید.

مکانیسم مسمومیت با استامینوفن

نام شیمیایی پاراستامول یا استامینوفن N استیل-P-آمینوفنول است. هنگامی که به صورت خوراکی مصرف شود، به سرعت و به طور کامل از معده و روده کوچک جذب می شود. سرعت جذب پاراستامول بستگی به میزان خالی بودن معده دارد. پس از جذب استامینوفن (پاراستامول) این ماده توسط کبد متابولیزه شده و دارای نیمه عمر پلاسما ۱٫۵ تا ۲٫۵ ساعته است. متابولیسم استامینوفن (پاراستامول) وابسته به سن بیمار و دوز مصرف است.

نزدیک به ۹۰ درصد از استامینوفن (پاراستامول) توسط کبد به ترکیبات گلوکورونید و سولفات، که محلول در آب هستند و به راحتی از طریق کلیه ها دفع می شوند؛ متابولیزه می شود. بخش کوچکی از این ماده بدون تغییر باقی مانده و به عنوان ماده زائد دفع می شود. بخش باقی مانده که N-acetyl-p-benzoquinone-imine یا همان (NAPQI) نام دارد، با یک متبولیسم بسیار سمی متابولیزه می شود. گلوتاتیون متصل شده به NAPQI به آن خاصیت غیر سمی می دهد و بعد از آن از طریق ادرار دفع می شود.

مسمومیت کبدی استامینوفن

دوزهای بالای استامینوفن (پاراستامول) می توانند آسیب کبدی ایجاد کند. از این رو گفته می شود که این ماده برای کبد سمی است. هنگامی که دوز سمی استامینوفن (پاراستامول) مصرف می شود، سوخت و ساز بدن که توسط کبد انجام می شود مختل خواهد شد. در همین حین ترکیب سولفات اشباع شده بنابراین NAPQI نمی تواند به درستی سم زدایی شود. از این رو این ماده موجب نکروز کبدی (مرگ بافت) می شود. آسیب کبدی و مرگ به خاطر مسمومیت با استامینوفن (پاراستامول) در کودکان نسبت به بزرگسالان کمتر رایج است. زیرا به طور کلی فرآیند متابولیسم دارو و سم زدایی از آن در بدن کودکان و بزرگسالان متفاوت است. مسمومیت های جدی به طور معمول رخ نمی دهد مگر اینکه دوز استفاده بالاتر از ۱۵۰ میلی گرم بر روی کیلوگرم باشد.

علائم مسمومیت با استامینوفن

ممکن است هیچ علامت یا نشانه در ابتدا حتی تا ۲۴ ساعت پس از مصرف، بروز نکند. برخی از این علائم هم ماهیت غیر اختصاصی دارند. یعنی ممکن است در بیماری ها دیگر نیز ایجاد شوند. این علائم عبارتند از:

حالت تهوع

استفراغ

درد شکم

ضعف

از دست دادن اشتها

اثرات جدی تر مسمومیت با استامینوفن ممکن است پس از ۲۴ تا ۳۶ ساعت پس از مسمومیت شدید؛ رخ دهد. این علائم عبارتند از:

افت فشار خون (فشار خون پایین)

هیپوترمی (دمای پایین بدن)

درد شکم

تعریق

اسیدوز متابولیک

هیپوگلیسمی (قند خون پایین).

Hypoprothrombinemia (یک اختلال خونی است که در آن کمبود پروترومبین (فاکتور II) وجود دارد. در نتیجه لخته شدن خون با اختلال مواجه می شود)

نارسایی کلیه

توهم

تشنج

یرقان ( تغییر رنگ پوست و سفیدی چشم به رنگ زرد)

کما

نارسایی کبدی که ممکن است چند روز پس از مصرف رخ دهد.

درمان مسمومیت استامینوفن

آسیب کبدی از شایع ترین عوارض مصرف بیش از حد پاراستامول است. نارسایی کلیه نیز ممکن است رخ دهد. درمان هر چه زودتر شروع شود، نتیجه بهترین ایجاد می شود. این درمان عبارتند از:

مراقبت های پزشکی اورژانسی باید بلافاصله در مورد مصرف بیش از حد پاراستامول لحاظ شود.

تزریق مایعات داخل وریدی و رساندن اکسیژن به بیمار مهم است.

زمانی که بیمار ظرف یک ساعت پس از مسمومیت به بیمارستان منتقل می شود باید شستشوی معده انجام شود.

زمانی که بیمار ظرف ۸ ساعت پس از مصرف علائم را شاهد باشد؛ برای درمان از زغال چوب فعال استفاده می شود.

اندازه گیری میزان دارو در خون ضروری است.

سطح بالا پاراستامول خون تنها ۴ ساعت پس از مصرف بیش از حد می تواند خطر بالقوه مسمومیت کبدی را به همراه داشته باشد. پس از تعیین سطح دارو، پادزهر مناسب به بیمار داده می شود.

پادزهر خاص این مسمومیت تزیرق وریدی N- استیل سیستئین است. این تزریق باید در عرض ۱۰ ساعت پس از بلع؛ برای جلوگیری و یا کاهش آسیب حاد کبدی انجام شود. تاخیر بیشتر اثر آن را کاهش می دهد. اگر بیمار بیش از ۸ ساعت است که از دارو استفاده کرده است، معمولا بدون اندازه گیری سطح پاراستامول در خون این پادزهر تزریق می شود.

اگر N- استیل سیستئین در دسترس نباشد از متیونین خوراکی به عنوان پادزهر جایگزین استفاده می شود.

تزریق وریدی قند برای اصلاح هیپوگلیسمی

انجام تست های عملکرد کبدی

ضریب زمان پروترومبین برای ارزیابی قریب الوقوع نارسایی کبد

انجام آزمون عملکرد کلیه

hemoperfusion ذغال چوب برای نارسایی کبد

انجام همودیالیز برای نارسایی حاد کلیه

پیوند کبد ممکن است در صورت نارسایی حاد کبدی انجام شود.

در صورت مصرف بیش از حد و یا استفاده متعدد از این دوز نیاز به اندازه گیری سطح پاراستامول خون نیست. این بیمارن اگر هر ۲۴ ساعت بیش از ۱۵۰ میلی گرم به ازای هر کیلو گرم از وزنشان از این ماده استفاده کرده باشند و یا افرادی که داروهای ضد تشنج مصرف می کنند، الکلسیم مزمن و سوء تغذیه و اختلال در غذا خوردن دارند و بیش از ۷۵ میلی گرم به ازای هر کیلو وزنشان استامینوفن استفاده کرده باشند، باید N- استیل سیستئین استفاده کنند.

پیشگیری از مسمومیت با استامینوفن

والدین باید در مورد دوز صحیح و مناسب دارو از پزشک کودکشان سوال کنند.

زمانی که می خواهید به کودک قطره استامینوفن دهید، همیشه باید از یک قطره چکان که میزان ثابتی دارد استفاده کنید. در غیر این صورت ممکن است دچار اشتباه شوید.

جعبه داروها را دور از دسترس کودکان قرار دهید.

هرگز استامینوفن را با داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID) به طور همزمان مصرف نکنید.