آناتومی دستگاه تناسلی زنان، خودتان را بیشتر بشناسید

دستگاه تناسلی زنان به گونه‌ای خلق شده است که قابلیت انجام چند عملکرد را داشته باشد. اندام تناسلی سلول‌های تخمک زنان، به نام تخمک یا اووسیت، را تولید می‌کند که برای تولید مثل ضروری است. دستگاه تناسلی زنان، تخمک را به محل باروری انتقال می‌دهد. لقاح، بارور شدن تخمک با اسپرم، معمولاً در لوله‌های فالوپ رخ می‌دهد. تخمک بارور شده در مرحله بعد در دیواره‌های رحم لانه گزینی می‌کند و به این ترتیب مراحل اولیه بارداری شروع می‌شود. در حالتی که لقاح و یا لانه‌گزینی اتفاق نمی‌افتد، دستگاه تناسلی فرایند قاعدگی یعنی جدا شدن پوشش داخلی رحم و خونریزی ماهانه را انجام می‌دهد. به علاوه اندام تناسلی زنان هورمون‌های جنسی زنانه‌ای را تولید می‌کند که سیکل تولید مثل را حفظ می‌کند.

بخش‌های مختلف دستگاه تناسلی زنان
آناتومی دستگاه تولید مثل زنان به دو بخش داخلی و خارجی تقسیم‌بندی می‌شود. عملکرد ساختارهای خارجی اندام‌های تناسلی دوگانه است؛ بخش خارجی به اسپرم اجازه می‌دهد تا وارد بدن شود و همچنین از اندام‌های تناسلی داخلی در برابر موجودات زنده عفونی محافظت می‌کند. اجزاء اصلی دستگاه تناسلی خارجی به شرح زیر است:
لابیای ماژور (لب‌های بزرگ):
لابیای ماژور دیگر اندام‌های تناسلی خارجی را دربرمی‌گیرد و از آنها محافظت می‌کند. لابیای ماژور یا به بیان ساده‌تر لب‌های بزرگ واژن نسبتاً بزرگ و گوشتی است و تقریباً معادل کیسه بیضه در مردان است. غدد ترشح کننده چربی و عرق در لابیای ماژور وجود دارد. لبه‌‌های بزرگ واژن پس از بلوغ با مو پوشیده می‌شود.
لابیای مینور (لب‌های کوچک):
این بخش بسیار کوچک و به عرض تقریبی دو اینچ است. لب‌های کوچک دقیقاً داخل لب‌های بزرگ قرار دارد و دهانه‌ رحم و دهانه واژن یعنی مجرایی را در میان می‌گیرد که بخش پایینی رحم را به خارج بدن متصل می‌کند.
غدد بارتولن:
این غده‌ها کنار دهانه واژن قرار دارند و مایع (مخاط) ترشح می‌کنند.
کلیتوریس یا چوچوله:
کلیتوریس محل اتصال دو لب کوچک واژن است. کلیتوریس برآمدگی کوچک و حساسی است که معادل آلت تناسلی مردان است. چوچوله با چین پوستی به نام پوست ختنه‌گاه (پرپوس) پوشیده می‌شود که شبیه پوست ختنه‌گاه (حشفه) انتهای آلت مردان است.

اندام تناسلی داخلی زنان از بخش‌های زیر تشکیل می‌شود:
واژن:
واژن مجرایی است که دهانه رحم (سرویکس، بخش پایینی رحم) را به خارج بدن متصل می‌کند و مجرای زایمان نیز گفته می‌شود.
رحم:
رحم اندامی توخالی و گلابی شکل است که جنین در آن رشد می‌کند. رحم به دو بخش دهانه رحم و تنه تقسیم می‌شود؛ دهانه رحم بخش پایینی است که به واژن راه دارد و تنه رحم بدنه اصلی آن است. تنه رحم به راحتی منبسط می‌شود تا جنین در حال رشد را در خود جای دهد. مجرای موجود در دهانه رحم نیز ورود اسپرم به بدن و خروج خون قاعدگی را ممکن می‌کند.
تخمدان‌ها:
تخمدان‌ها غدد کوچک و بیضی شکلی هستند که در هر یک از دو سمت رحم قرار دارند و وظیفه تولید تخمک و هورمون را به عهده دارند.
لوله‌های فالوپ:
لوله‌های باریکی هستند که به بخش بالایی رحم متصل می‌شوند، اجازه می‌دهد تا اسپرم وارد بدن شود و مانند تونلی عمل می‌کنند که تخمک‌ها را از تخمدان‌ها به رحم می‌رسانند. لقاح، بارور شدن تخمک با اسپرم، نیز معمولاً در لوله‌های فالوپ رخ می‌دهد. تخمک بارور شده وارد رحم می‌شود و در پوشش داخلی دیواره رحم لانه‌گزینی می‌کند.

سیکل قاعدگی
بانوان در سن باروری سیکل‌های فعالیت هورمونی را تجربه می‌کنند که در فواصل تقریباً یک ماهه تکرار می‌شود. صرف نظر از قصد زن برای باردار شدن، بدن در هر چرخه برای بارداری احتمالی آماده می‌شود. اصطلاح قاعدگی به جدا و خارج شدن پوشش داخلی رحم در هر ماه اشاره دارد. هر سیکل قاعدگی به طور متوسط ۲۸ روز است و در سه فاز فولیکولی، تخم‌ گذاری و لوتئینی رخ می‌دهد.
چهار هورمون اصلی نیز در سیکل ماهانه نقش دارند، هورمون‌ها موادی شیمیایی هستند که فعالیت سلول‌ها یا اندام‎ها را تحریک یا منظم می‌کنند. این هورمون‌ها عبارتند از: هورمون تحریک کننده فولیکول، هورمون لوتئینی کننده، استروژن و پروژسترون.

فاز فولیکولی سیکل قاعدگی
این مرحله در نخستین روز سیکل قاعدگی شروع می‌شود و طی آن موارد زیر اتفاق می‌افتد:
-دو هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH) و لوتئینه کننده (LH) از مغز آزاد می‌شوند و با جریان خون به تخمدان‌ها می‌رسند.
-این هورمون‌ها رشد حدود ۱۵ تا ۲۰ تخمک را در تخمدان‌ها تحریک می‌کنند که هر یک در پوسته خود، موسوم به فولیکول، قرار دارند.
-هورمون‌های اشاره شده باعث افزایش تولید هورمون زنانه استروژن نیز می‌شوند.
-با بالا رفتن میزان استروژن تولید هورمون تحریک کننده رشد فولیکول متوقف می‌شود. این تعادل ظریف بین هورمون‌ها به بدن اجازه می‌دهد تا تعداد فولیکول‌های بالغ را محدود نگه دارد.
-به موازات پیشرفت فاز فولیکولی یک فولیکول در یک تخمدان غالب می‌شود و به بلوغ می‌رسد. این فولیکول غالب بقیه فولیکول‌ها را سرکوب می‌کند. در نتیجه رشد فولیکول‌های سرکوب شده متوقف می‌شود و آنها از بین می‌روند. فولیکول غالب به تولید استروژن ادامه می‌دهد.

فاز تخمک‌گذرای سیکل قاعدگی
فاز تخمک‌گذاری تقریباً چهارده روز پس از فاز فولیکولی شروع می‌شود. تخمک‌گذاری مرحله میانی سیکل ماهانه است و سیکل بعدی حدوداً دو هفته بعد شروع می‌شود. رخدادهای این مرحله به شرح زیر است:
-ازآنجایی که فولیکول غالب به طور پیوسته استروژن تولید می‌کند، میزان این هورمون افزایش می‌یابد. بالا رفتن میزان استروژن افزایش میزان هورمون لوتئینی کننده را برمی‌انگیزد که توسط مغز تولید می‌شود.
-در نتیجه فولیکول غالب تخمک را از تخمدان آزاد می‌کند.
-تخمک آزاد شده در فرایند تخمک‌گذاری توسط برآمدگی‌های انگشت مانندی به نام فیمبریا گرفته می‌شود که در انتهای لوله‌های فالوپ قرار دارند. فیمبریه تخمک را به لوله فالوپ هدایت می‌کنند.
-میزان و غلظت مخاط تولید شده در دهانه رحم نیز در این مرحله افزایش می‌یابد. اگر زن در این مرحله رابطه جنسی داشته باشد، مخاط ضخیم اسپرم مرد را گیر می‌اندازد، آن را تغذیه می‌کند و کمک می‌کند تا اسپرم به طرف تخمک حرکت کند و آن را بارور کند.

فاز لوتئینی سیکل ماهانه
فاز لوتئینی بلافاصله پس از تخمک‌گذاری شروع می‌شود و فرایندهای زیر در این مرحله انجام می‌شود:
-فولیکول پس از آزاد کردن تخمک خالی می‌شود و به ساختار جدیدی به نام جسم زرد تبدیل می‌شود.
-جسم زرد هورمون پروژسترون ترشح می‌کند. پروژسترون رحم را برای لانه ‌گزینی تخمک بارور شده آماده می‌کند.
-اگر مقاربت در این زمان رخ دهد و اسپرم مرد با تخمک بارور شود یا اصطلاحاً لقاح رخ دهد، تخمک بارور شده (نطفه) از راه لوله فالوپ به رحم می‌رود و در آنجا لانه‌گزینی می‌کند. در این صورت بارداری شروع می‌شود.
-اما اگر تخمک بارور نشود، از رحم عبور می‌کند. در این حالت پوشش داخلی دیواره رحم، که برای حمایت از نطفه و ادامه بارداری به آن نیازی نیست، متلاشی می‌شود و با خارج شدن آن از رحم خونریزی عادت ماهانه شروع می‌شود.

تعداد تخمک‌ها در زنان
تعداد زیادی از تخمک‌های داخل تخمدان‌ها به طور پیوسته می‌میرند و در نهایت با رسیدن به یائسگی دیگر تخمکی در بدن باقی نمی‌ماند. هر زن هنگام تولد حدود یک تا دو میلیون تخمک دارد که از این تعداد فقط حدود سیصد هزار تخمک تا سن بلوغ باقی می‌ماند. از این تعداد نیز فقط ۵۰۰ تخمک در سال‌های باروری از تخمدان آزاد می‌شود. تخمک‌های باقیمانده به تدریج و تا رسیدن به سن یائسگی از بین می‌روند.