درمان انسداد لوله های رحم، جراحی لازم است؟
درمان انسداد لوله‌های رحم یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های زنانی است که با مشکلات باروری مواجه هستند. در این مقاه، بیشتر درباره روش‌های رمان این اختلال و دلایل ایجاد آن صحبت خواهیم کرد.
درمان انسداد لوله‌های رحم یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های زنانی است که با مشکلات باروری مواجه هستند. این عارضه می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله عفونت‌های لگنی، آندومتریوز، یا چسبندگی‌های رحمی ایجاد شده و مانع از بارداری طبیعی شود. خوشبختانه، روش‌های درمانی متعددی مانند دارودرمانی، جراحی لاپاراسکوپی و حتی روش‌های کم تهاجمی‌تر وجود دارند که می‌توانند به بهبود این مشکل کمک کنند. در این مقاله، بیشتر درباره روش‌های رمان این اختلال و دلایل ایجاد آن صحبت خواهیم کرد.
بررسی ساختار و عملکرد لوله‌های فالوپ
لوله‌های فالوپ (لوله‌های رحمی) از گوشه‌های رحم به سمت خارج کشیده شده و مسیر عبور تخمک از تخمدان به رحم را تشکیل می‌دهند. این لوله‌ها نقش حیاتی در باروری زنان دارند. هر کدام حدود ۱۰ سانتی‌متر طول داشته و انتهای خارجی آن‌ها به شکل شیپور است. این قسمت شیپوری‌شکل از زوائدی به نام فیمبریا تشکیل شده است که پس از آزاد شدن تخمک، آن را به داخل لوله رحم هدایت می‌کند.
لوله‌های رحمی دارای ساختار عضلانی خاصی هستند که به‌صورت هماهنگ منقبض شده و قابلیت جابه‌جایی دارند. لقاح معمولاً در نیمه خارجی لوله، یعنی در ناحیه آمپول، رخ می‌دهد. پس از لقاح، تخمک بارور شده که اکنون "جنین" نامیده می‌شود، به سمت رحم حرکت می‌کند. انتهای رحمی لوله فالوپ، "ایسم" نام دارد و مانند یک دریچه عمل کرده و تا ۴ تا ۶ روز پس از تخمک‌گذاری، از ورود جنین به رحم جلوگیری می‌کند.
ساختار داخلی لوله‌های فالوپ پیچیده بوده و برخلاف یک لوله ساده، دارای چین‌هایی در جدار داخلی است. همچنین، سطح داخلی آن از زوائد مژک‌دار پوشیده شده که با حرکت خود، تخمک و جنین را به سمت رحم هدایت می‌کنند. علاوه بر این، لوله‌های رحمی مایعی ترشح می‌کنند که به تغذیه تخمک و جنین در مسیر عبور کمک می‌کند.
دلایل ابتلا به انسداد لوله های رحم
حدود ۲۵ تا ۵۰ درصد از علل ناباروری زنان به اختلالات لولهای مربوط می‌شود. آسیب‌های لولهای معمولاً در اثر عفونت‌های لگنی یا علل ناشناخته ایجاد می‌شوند. برخی از عوامل مؤثر در بروز این آسیب‌ها عبارتند از:
- بیماری‌های منتقله جنسی مانند سوزاک و کلامیدیا
- عفونت‌های پس از زایمان، سقط یا استفاده از IUD
- عفونت‌های ناشی از جراحی‌هایی مانند درمان آپاندیس سوراخ‌شده یا کیست‌های تخمدان
- اندومتریوز شدید
- سل لگنی
سل لگنی یکی از شایع‌ترین دلایل آسیب‌های لولهای در مناطق جنوب شرقی و شرق ایران است. این بیماری معمولاً به‌صورت نهفته باقی می‌ماند و بسیاری از زنان مبتلا از آن بی‌اطلاع هستند. عامل بیماری از طریق جریان خون از ریه‌ها به لوله‌های رحمی منتقل شده و صدمات غیر قابل بازگشت ایجاد می‌کند.
آزمایش‌های تشخیصی انسداد لوله های رحم
- آنتی‌بادی ضد کلامیدیا: از آنجا که عفونت با کلامیدیا یکی از شایع‌ترین عفونت‌های دستگاه تناسلی است و می‌تواند باعث انسداد لوله‌های رحمی شود، اندازه‌گیری آنتی‌بادی ضد کلامیدیا برای زنان نابارور توصیه می‌شود. وجود این آنتی‌بادی نشان‌دهنده تماس قبلی با بیماری و افزایش احتمال درگیری لوله‌ها است.
- تست روبین: در این روش، گاز با فشار از طریق دهانه رحم وارد لوله‌های رحمی شده و عبور آن بررسی می‌شود. این روش به دلیل غیرقابل‌اعتماد بودن، امروزه کمتر استفاده می‌شود.
- هیستروسالپنگوگرافی (HSG): نوعی تصویربرداری با اشعه ایکس است که معمولاً در روزهای ۶ تا ۷ قاعدگی انجام می‌شود. در این روش، ماده حاجب به داخل رحم تزریق شده و عبور آن از لوله‌های رحمی بررسی می‌شود. پزشکان معمولاً قبل از انجام این آزمایش، آنتی‌بیوتیک و مسکن تجویز می‌کنند.
- لاپاراسکوپی: در صورتی که لوله‌های رحمی در HSG مسدود باشند، برای تأیید تشخیص، لاپاراسکوپی انجام می‌شود.
آیا HSGروش مناسبی برای تشخیص انسداد لوله های رحم است؟
در یک HSG طبیعی، حفره رحم به‌صورت یک مثلث سفیدرنگ در زمینه سیاه فیلم دیده می‌شود. در صورت باز بودن لوله‌ها، ماده رنگی به شکل دو خط سفید طویل در دو طرف رحم دیده شده و در انتها به شکم می‌ریزد.
مشکلات شایع در HSG
- انسداد لوله‌ها در ناحیه ابتدایی (گوشه رحم)، که مانع ورود ماده رنگی می‌شود.
- انسداد انتهای فیمبریایی لوله که باعث پر شدن و تورم لوله از ماده رنگی می‌شود (هیدروسالپنکس).
- مشاهده نادرست به دلیل انقباض عضلانی گوشه رحم که ممکن است به‌اشتباه انسداد لوله گزارش شود.
محدودیت‌ها و عوارض HSG
HSG ممکن است دردناک باشد، بنابراین مصرف مسکن پیش از انجام آزمایش توصیه می‌شود. در برخی موارد، پزشک هنگام انجام HSG با مشکلاتی مانند تنگی یا گشادی بیش از حد دهانه رحم مواجه می‌شود. همچنین، مهم‌ترین عارضه HSG، انتقال عفونت از دهانه رحم به لوله‌ها است، هرچند شیوع آن پایین است.
روش‌های درمان انسداد لوله های رحم
خوشبختانه، با پیشرفت علم پزشکی و تکنولوژی، روش‌های متنوعی برای درمان انسداد لوله های رحم ارائه شده است که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.
روش‌های تحت هدایت فلوروسکوپی
با استفاده از تکنیک‌های مخصوص آنژیوگرافی عروق کرونر، رادیولوژیست‌ها می‌توانند کاتترهای مخصوصی را تحت هدایت فلوروسکوپی و اشعه ایکس وارد لوله‌های رحمی کنند. این روش که به سالپنگوگرافی انتخابی معروف است، امکان مشاهده دقیق‌تر لوله‌ها را فراهم می‌کند. همچنین، در برخی موارد، انسداد گوشه رحمی لوله فالوپ که معمولاً ناشی از لخته است، با این روش برطرف می‌شود.
سونوسالپنگوگرافی
در این روش، متخصص زنان و زایمان، تحت هدایت سونوگرافی داپلر، مایعی را از طریق دهانه رحم به داخل لوله رحمی تزریق کرده و جریان آن را روی صفحه سونوگرافی مشاهده می‌کند. این آزمایش ساده و در صورت مثبت بودن، قابل اطمینان است.
توبوسکوپی
در طی لاپاراسکوپی، جراح یک تلسکوپ نازک را از طریق انتهای فیمبریای لوله وارد آن کرده و سلامت پوشش داخلی را بررسی می‌کند.
فالوپوسکوپی
این روش پیشرفته که توسط دکتر جان کرین استرالیایی معرفی شده است، از یک فیبروپتیک بسیار نازک و انعطاف‌پذیر برای بررسی داخل لوله رحمی استفاده می‌کند. این روش اطلاعات دقیقی درباره میزان تخریب و احتمال موفقیت ترمیم لوله ارائه می‌دهد.
جراحی ترمیمی لوله
پس از ارزیابی میزان و محل تخریب لوله‌ها، پزشک درباره نحوه درمان تصمیم‌گیری می‌کند. در مواردی مانند انسداد ناشی از سل، تخریب شدید لوله‌ها یا انسداد در چندین نقطه، جراحی ترمیمی توصیه نمی‌شود و روش IVF ارجحیت دارد. میزان موفقیت این جراحی به شدت آسیب بستگی دارد. اگر عفونت لگنی قبلی باعث تغییر شکل لوله شود، آسیب داخلی آن معمولاً غیرقابل برگشت خواهد بود. در نهایت، هدف از جراحی، حصول حاملگی است نه صرفاً باز شدن لوله‌ها.
جراحی میکروسکوپی لوله
این نوع جراحی شامل استفاده از میکروسکوپ برای بزرگنمایی، کاهش صدمات بافتی و استفاده از نخ‌های بخیه نازک است. مدت زمان جراحی بین ۱ تا ۴ ساعت و دوره بستری ۳ تا ۷ روز متغیر است. همچنین، در برخی موارد، یک هفته پس از جراحی، لاپاراسکوپی کنترل انجام می‌شود تا چسبندگی‌های جزئی برطرف شوند. این روش برای درمان انسداد قسمت ابتدایی لوله نیز موثر است. این انسداد که «انسداد گوشه‌ای» نام دارد، در گذشته با پیوند مجدد لوله درمان می‌شد، اما امروزه جراحی میکروسکوپی امکان اتصال بهتر لوله را فراهم کرده و میزان موفقیت را تا ۵۰٪ افزایش داده است. روش‌های غیرجراحی مانند عبور سیم راهنما یا بالون نیز به‌عنوان جایگزین‌های مؤثر معرفی شده‌اند.
سالپنگولیز
در این روش، چسبندگی‌های اطراف لوله‌های رحم آزاد می‌شوند. در صورت عدم آسیب دیگر، میزان موفقیت حدود ۶۵٪ خواهد بود. این روش معمولا برای درمان انسداد قسمت انتهایی لولهای رخم مورد استفاده قرار می‌گیرد. آسیب شدید لوله‌ها ممکن است منجر به هیدروسالپنکس شود که در این حالت، فیمبریا ضخیم شده و به هم چسبیده‌اند. در چنین شرایطی، از روش نئوسالپنگوستومی استفاده می‌شود که میزان موفقیت آن حدود ۲۰٪ است. بااین‌حال، در موارد آسیب کمتر، احتمال موفقیت تا ۵۰٪ افزایش می‌یابد.
پیوند مجدد لوله
در این روش، بخش آسیب دیده برداشته شده و دو انتهای سالم به هم متصل می‌شوند. میزان موفقیت این روش ۲۰ تا ۵۰ درصد است و در صورتی که آسیب در قسمت میانی لوله باشد، احتمال موفقیت بیشتر است.
جراحی لاپاراسکوپی
با پیشرفت لاپاراسکوپی، امکان ترمیم لوله‌های آسیب‌دیده بدون انجام جراحی‌های بزرگ فراهم شده است. در این روش، به کمک لیزر یا کوتر و همچنین بخیه، لوله‌های رحمی باز شده و چسبندگی‌های ناشی از جراحی‌های قبلی برطرف می‌شوند. این درمان برای بازگرداندن عقیم‌سازی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در برخی موارد، زنانی که تحت عقیم‌سازی قرار گرفته‌اند، خواهان بازگرداندن قابلیت باروری خود هستند. امروزه، این کار با استفاده از روش‌های لاپاراسکوپی انجام شده و بسته به روش اولیه عقیم‌سازی، احتمال موفقیت متغیر است.
توجه به این نکته بسیار مهم است که پس از جراحی‌های ترمیمی، احتمال بارداری خارج رحمی افزایش می‌یابد، زیرا جدار داخلی لوله ممکن است عملکرد طبیعی خود را از دست داده باشد. بنابراین، در بیمارانی که تحت عمل ترمیمی لوله قرار گرفته‌اند، باید نظارت دقیق برای تشخیص زودهنگام بارداری انجام شود.
نتیجه‌گیری
در نهایت، درمان انسداد لوله‌های رحم بستگی به شدت انسداد و شرایط فردی بیمار دارد. برخی از زنان با درمان‌های دارویی یا جراحی، موفق به بارداری طبیعی می‌شوند، در حالی که برخی دیگر ممکن است به روش‌هایی مانند IVF نیاز داشته باشند. مراجعه به پزشک متخصص و انجام بررسی‌های دقیق، بهترین راه برای انتخاب روش درمانی مناسب و افزایش شانس باروری است.
