حداقل سن ازدواج، قانون چه می گوید!

زهرا سلیمانی: معاون حقوقی رئیس‌جمهور می‌گوید: مجلس با دولت در زمینه افزایش حداقل سن ازدواج همسو است. در ماه‌های اخیر لزوم تصویب مصوبه‌ای در مورد افزایش حداقل سن ازدواج احساس شده و به رغم مخالف‌خوانی‌های انجام گرفته، اعضای فراکسیون زنان مجدانه پیگیر این هستند که سن ازدواج در کشور را افزایش دهند. افزایش سن ازدواج البته مربوط به ازدواج کودکان است و نباید آن را با افزایش کلی سن ازدواج که یکی از مشکلات حال حاضر کشور است، خلط کرد. این موضوع برای جلوگیری از ازدواج کودکان و در راستای حمایت از این افراد پیگیری می‌شود.

نظام حقوقی ایران از آغاز دوره قانونگذاری رویه واحدی در برابر ازدواج زودرس نداشته و غالبا هم در این مورد شرع و عرف با یکدیگر تباین داشته‌اند، درباره سن نکاح نخستین بار در نظام حقوقی ایران در ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی مصوب ۱۳۱۳ آمده است: «نکاح اناث قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام و نکاح ذکور قبل از رسیدن به سن ۱۸ سال تمام ممنوع است که پس از انقلاب به دلیل مغایرت ماده ۱۰۴۱ با موازین شرع این قانون اصلاح شد و «نکاح قبل از سن بلوغ ممنوع شد»، طرح اصلاح ماده ۱۰۴۱ در سال ۸۱ مجددا تقدیم مجلس شد و برای نکاح ۱۴ سال تمام شمسی برای دختر و ۱۷ سال برای پسر معین شد.» همچنین سازمان ملی جوانان در سال ۸۶ ازدواج بیش از ۲۴‌هزار دختر زیر ۱۴ سال را تایید کرد. به نظر می‌رسد، ریشه چنین ازدواج‌هایی علاوه بر مساله فرهنگی، مساله اقتصادی باشد، به ویژه در مورد شهرها مساله اقتصادی پررنگ‌تر است. اگر در روستاها مسائل فرهنگی منجر به چنین ازدواج‌هایی می‌شود، در شهرها مسائل اقتصادی بستر پیدایش این ‌گونه ازدواج‌هاست. والدین فقیر اغلب معتقدند که ازدواج عامل محافظت و حمایت از دخترشان است. در بهمن ۹۵، شهیندخت مولاوردی، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده در دولت یازدهم گفت: «در دو سال اخیر آمار نگران کننده‌ای از ازدواج دختران، پیش از رسیدن به سن قانونی و ثبت آنها به دست ما رسیده و حتی شاهد ازدواج دختران کمتر از ۱۰ سال نیز بوده‌ایم که در این شرایط از وزارت دادگستری خواسته‌ایم گزارشی درباره ازدواج دختران در زیر سن قانونی به ما ارائه دهد.» بر اساس آمارهای بین‌المللی در کشور های در حال توسعه از هر سه دختر یک نفر در سنین کودکی ازدواج می‌کند طوری که ۷۰۰‌میلیون نفر در جهان در سنین کودکی ازدواج کرده‌اند.

تلاش برای کاهش سن ازدواج

معاون حقوقی رئیس‌جمهوری گفت: باید مجلس را برای تعیین حداقل 18 سال سن ازدواج برای دختران همسو کرد. لعیا جنیدی افزود: برای همین موضوع در فراکسیون زنان مجلس روی موضوع سن ازدواج بالاتر برای این افراد بحث شده است تا سال بالاتر را برای حداقل سن ازدواج تعیین کنند که حدود 18 سال سن تاکنون مطرح است. او اظهار کرد: البته برخی مساله سن 15 سال را مطرح کردند که هنوز روی آن نیز حرف است. اگرچه سن 13 سال مورد مناقشه است و بسیاری روی آن ایراد گرفتند که باید تلاش شود تا سن ازدواج به حداقل 18 سال برسد. جنیدی اضافه کرد: با ازدواج زودهنگام کودکان به ویژه دختران، فرصت تحصیل از این افراد گرفته می‌شود و در واقع آنها را از درس محروم می‌کنیم. معاون حقوقی رئیس‌جمهوری افزود: برای موضوع ازدواج زودهنگام تاکنون جلسات مختلفی در فراکسیون زنان مجلس برگزار شده است، چون اغلب این ازدواج‌های زودهنگام در دوران وجوب تعلیم است. او تصریح کرد: با این اقدام فرزندان لازم التعلیم این مملکت عملا از حق تحصیل و حمایتشان در عرصه درس محروم می‌شوند که به همین منظور تمهیداتی اندیشیده شود تا در زمان معقول فرصت تحصیل برای آنها وجود داشته باشد. جنیدی ادامه داد: باید دقت کرد که درک این کودکان از رابطه و مسائل اجتماعی کامل نامشخص است و می‌تواند ایجاد اشکال کند و اینها ممکن است توجهی به حداقل حقوق و روابط انسانی خودشان نداشته باشند و از این رابطه انسانی که باید مبتنی بر ارتباط باشد، تبدیل به رابطه‌ای بشود که از نظر موازین روانی و جسمی و از نظر پزشکی ایجاد اشکال می‌کند. او ابراز کرد: امید است با همت همه مسئولان بتوانیم در تعیین حداقل سن ازدواج برای کودکان تلاش‌های جدی انجام دهیم تا این کودکان، در سنین پایین وارد عرصه زندگی نشوند. همچنین رئیس دفتر فرهنگی مرکز پژوهش‌های مجلس در یک نشست تخصصی با موضوع نگاهی نو به ازدواج زودهنگام، آمار مربوط به ازدواج کودکان را این گونه اعلام کرد: بر اساس آمارها، ازدواج بین 10 تا 14 سال که کل مناقشه روی این بازه سنی است؛ در واقع مجموع این ازدواج‌ها در سال 94، 37‌هزار و 137 مورد بوده است. به گزارش ایرنا، سینا کلهر افزود: این ازدواج‌ها در تمام 31 استان کشور رخ داده است و به لحاظ نسبت این ازدواج‌ها با کل ازدواج‌های هر استان، استان زنجان اول است؛ به لحاظ تعداد، خراسان رضوی در کشور اول است.

مجلس و ازدواج زودهنگام

در ایران تقریبا حدود ۱۷‌درصد دختران پیش از رسیدن به سن ۱۸ سالگی ازدواج کرده‌اند. بر اساس برخی آمارها گفته می‌شود ۱۷‌درصد دختران ایرانی زیر ۱۸ سال ازدواج می‌کنند که بخش عمده آنها در سنین ۱۵ تا ۱۸ قرار دارند و بخش کمتری از آنها هم زیر ۱۵ سال سن دارند. بنابراین به‌طور میانگین سن ازدواج زودهنگام دختران بین ۱۶ تا ۱۷ سال است. بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران میزان ازدواج دختران ۱۵ تا ۱۹‌ساله در شهر ۵/۱۸‌درصد و در روستاها ۵/۲۸ ‌درصد بوده است که این نشان می‌دهد، این مساله بیشتر در روستاها اتفاق می‌افتد و باید آن را ریشه‌یابی کرد. یک عضو فراکسیون زنان مجلس درباره اقدامات انجام شده برای جلوگیری از ازدواج زودهنگام دختران در مجلس به خبرنگار «آرمان» می‌گوید: ازدواج کودکان همچنان در مجلس در حال بررسی است. ناهید تاج الدین تاکید می‌کند: در این گونه ازدواج‌ها هم از بار هزینه خانوار کاسته شده و هم ازدواج دختر با یک مرد مسن می‌تواند وضعیت اقتصادی او و حتی خانواده را بهبود بخشد. در برخی موارد کودکان جای پول با طلبکار مبادله می‌شوند و در مواردی نیز رضایت به ازدواج کودکان برای حفظ شرف و آبروی خانوادگی است. به‌هرحال، بنده معتقدم بستر پیدایش این ازدواج‌ها هم در بسیاری از موارد آسیب‌های اجتماعی است، یعنی ما به‌تبع افزایش آسیب‌های اجتماعی شاهد افزایش این ازدواج‌ها به‌ویژه در شهرها هستیم. اغلب این ازدواج‌ها نیز متوجه دختران حاشیه‌نشین است. به گفته او ازدواج برای این دختران به‌نوعی فرار از فلاکت محسوب می‌شود. اغلب این دختران تا سنین ۱۰ -۱۳سالگی جزو کودکان ‌کار و خیابان هستند و پس از آن با توجه به محدودیت‌هایی که برای کار دارند و از طرف دیگر، خروج آنها از چرخه درآمدزایی برای خانواده، ناگزیر باید ازدواج کنند، چون سن آنها اقتضای کار خیابانی را ندارد و در صورت کار خیابانی آسیب‌های اجتماعی دیگر به سراغ آنها می‌آید. این عضو فراکسیون زنان مجلس می‌افزاید: در این شرایط حضور آنها در خانه برای خانواده هزینه به‌دنبال دارد. بنابراین بسیاری از دختران حاشیه‌نشین پس از پایان دوره‌ای که کودک کار و خیابان هستند، درست زمانی که عمر این نهاد شغلی یعنی «کودک کار» برای آنها به‌سر می‌آید، باید جذب نهاد خانواده شده و تن به ازدواج دهند، چرا که از چرخه تولید در خانواده خود خارج و وارد چرخه مصرف شده‌اند.