عفونت مجاری ادراری در کودکان، راه تشخیص

عفونت های مجرای ادراری در دوران کودکی شایع است، اما در دختران بسیار بیشتر از پسران رخ می دهد. بیشتر این عفونت ها با درمان به سرعت خوب می شود، اما همه عفونت های ادراری و نیز هرگونه اختلالات مربوط به کلیه ها، مثانه، یا دستگاه تناسلی نیازمند بررسی از نظر نواقص ساختاری است که ممکن است به صورت مادرزادی وجود داشته باشد.
اختلالات خطرناک کلیه ها، از جمله شایع ترین سرطان کلیه در دوران کودکی یعنی تومور ویلمز ، امروزه عمدتاً قابل درمان است.
گاهی پیش می آید که کودک گرفتار تب و دل درد می شود ولی معاینات پزشک نمی تواند اختلالی را مشخص سازد.
یکی از نخستین آزمایش هایی که در این موارد تجویز می شود، آزمایش ادرار برای تشخیص عفونت است زیرا عفونت مجاری ادرار در کودکان، شیوع بسیار دارد. عفونت مجاری ادرار باعث تب و درد می شود و هر چند درمان آن به سهولت امکان پذیر است اما باید آن را جدی گرفت.
مجاری ادرار نقشی حیاتی در دفع مواد زائد از بدن دارند و ادرار کافی و بدون درد برای سلامت کودک اهمیت بسیار دارد.
عفونت مجاری ادرار ممکن است نواحی زیر را آلوده سازد:
- پیشابراه (گذرگاهی که به وسیله آن ادرار از مثانه به خارج می ریزد)؛
- مثانه (التهاب مثانه)؛
- نواحی پایینی کلیه ها (التهاب لگنچه کلیه).
نوزادان مذکر، تا یک سال پس از تولد، بیش از نوزادان مؤنث به این عفونت دچار می شوند ولی همراه با افزایش سن کودک، احتمال وقوع آن بین دو جنس برعکس می شود، یعنی کودکان و افراد بالغ مؤنث بیش از افراد مذکر به این بیماری گرفتار می شوند. عفونت مزمن مجاری ادرار به طور معمول در دخترهای نوجوان بیشتر روی می دهد. مزمن بودن بیماری به این معنی است که مدت بیماری طولانی بوده و به طور پیاپی روی می دهد. التهاب مثانه، فراوان ترین شکل عفونت مجاری ادرار است و التهاب لگنچۀ کلیه نادرترین شکل آن شمرده می شود.

علت عفونت های مجرای ادراری
برخی از کودکان، به هنگام تولد و به طور مادرزاد، دارای مشکلاتی در مجاری ادرار هستند و کلیه ها، مثانه و پیشابراه آنان از آغاز تولد غیر طبیعی است. این کودکان نسبت به عفونت مجاری ادرار بسیار حساس هستند زیرا وجود نقایص بدنی در این نواحی، موجب بسته شدن نسبی مسیر دفع ادرار شده و روند خروج ادرار از کلیه ها به خارج از بدن به راحتی صورت نمی گیرد.
برخی از این نقایص ارثی هستند، بنابراین، چنان چه هر یک از اعضای خانواده دارای نقایص مادرزادی مجاری ادرار باشند، باید به پزشک متخصص کودکان اطلاع داد تا این نکته را در پرونده کودک ثبت کند.
عفونت مجاری ادرار اغلب از طریق نوعی باکتری به نام اشرشیاکولی که به طور طبیعی در روده تمام انسان ها زندگی می کند، ایجاد می شود. سایر باکتری ها نیز می توانند چنین عفونتی ایجاد کنند، ولی وقوع چنین امری، بسیار کم پیش می آید.
خانم ها به طور معمول حساسیت بیشتری به بیماری عفونت مجاری ادرار دارند زیرا:
- پیشابراه آن ها کوتاه است؛
- مجرای خروج ادرار در آن ها نزدیک به مقعد است لذا احتمال تماس با باکتری اشرشیاکولی موجود در مدفوع افزایش می یابد.
یک روش مهم پیش گیری از عفونت مجاری ادرار، رعایت بهداشت و شست وشوی مناسب پس از هر بار دفع ادرار و مدفوع است.
سعی کنید ابتدا مجرای ادرار و سپس مقعد را شست وشو دهید تا باکتری های موجود در مدفوع از طریق تماس دست به مجرای ادرار منتقل نشوند.
چنان چه دارای نوزاد هستید، هر بار که او را عوض می کنید اصل بهداشتی و ترتیب یاد شده را رعایت نمایید. اگر فرزند شما در مرحله یادگیری ادرار و مدفوع ارادی است، تکنیک بهداشتی پیش گفته را به او آموزش دهید.
گاهی اوقات موادی چون آب، صابون و لباس زیر تنگ موجب عفونت مجاری ادرار نزد دختران می شود. این نوع بیماری بیشتر از تحریک ناشی می شود نه از عفونت، با وجود این اگر ادامه یابد ممکن است به عفونت تبدیل شود.
پسرانی که ختنه نشده اند، بیشتر به این بیماری دچار می شوند. شست وشوی روزانه آلت تناسلی کودک، یکی از مناسب ترین راه های پیش گیری از این بیماری است.
نوشیدنی هایی مثل آب لیمو، پرتقال و گریپ فروت (که حاوی ویتامین C هستند) یا قهوه (که کافئین دارد) ممکن است باعث وقوع پیاپی این بیماری در کودکان شوند. در این حالت، بیماری ناشی از عوامل تحریک کننده است و عوامل عفونت زا نقشی ندارند.

نشانه های عفونت های مجرای ادراری
یکی از عوامل گمراه کننده این است که امکان دارد کودک به عفونت مجاری ادرار مبتلا باشد اما هیچ نشانه ای در ادرار او مشاهده نشود، بنابراین در مورد نوزادان همیشه باید گوش به زنگ بود. نوزاد بیمار ممکن است گرفتار بی اشتهایی، تب، اسهال و استفراغ باشد یا به طور طولانی گریه کند و یا دچار کولیک و دل پیچه شود. اگر کودک بیش از دو سال داشته باشد، ناراحتی او ممکن است فقط با تب و دل پیچه همراه باشد، اما به طور معمول ادرار پیاپی و درد به هنگام ادرار وجود دارد.
در صورتی که هر یک از نشانه های یاد شده بیش از یک روز به طول انجامید، باید کودک را جهت تشخیص و درمان نزد پزشک برد. پزشک ممکن است دستور انجام آزمایش شمارش کلی گلبول های خون را صادر کند زیرا در این بیماری، گویچه های خون افزایش می یابند.
آزمایش تجزیه ادرار نیز به منظور تشخیص سلول های چرکی، سلول های خونی و یا پروتئین توصیه می شود.
در صورت مشاهده عوامل غیرطبیعی یاد شده، کشت ادرار برای تشخیص وجود باکتری ضروری است.
برای آزمایش ادرار باید نمونه ادرار تازه باشد. انجام این آزمایش در کودکان بزرگ تر، راحت تر است زیرا می توانند با پزشک همکاری کنند ولی ادرار نوزادان غیرارادی است و آن ها نمی توانند والدین خود را از زمان ادرار آگاه نمایند.
کیسه های پلاستیکی برای جمع آوری ادرار وجود دارد که می تواند در مورد نوزادان مورد استفاده قرار گیرد.
ظرفی که ادرار در آن جمع آوری می شود باید به طور کامل تمیز و ضد عفونی باشد تا وجود آلودگی و مواد دیگر در آن موجب اشتباه در تشخیص نگردد. ناگفته نماند که این ظروف توسط پزشک در اختیار بیمار قرار خواهد گرفت.
به طور مثال: یکی از بیماران، در ظرفی که برای نگهداری ژلاتین استفاده می شد، ادرار کرده بود و ذرات شکر موجود در ژلاتین در نمونه ادرار حل شده بود. اگر مادر او درباره این ظرف توضیح نمی داد، نتیجه آزمایش به طور کامل اشتباه از آب در می آمد!
چنان چه نمونه ادرار را در خانه جمع آوری می کنید، تا هنگام تحویل دادن آن به پزشک و یا آزمایشگاه در یخچال نگهداری کنید. دو روز طول می کشد تا جواب آزمایش آماده شود. در صورتی که پزشک به عفونت مجاری ادرار مشکوک باشد، منتظر نتیجه آزمایش نمی ماند و آنتی بیوتیک تجویز می کند. پس از دریافت نتیجه آزمایش، ممکن است نوع آنتی بیوتیک تغییر نماید.
تجویز آنتی بیوتیک اغلب برای یک دوره هفت تا چهارده روز است؛ سعی کنید دوره مصرف آن را رعایت نمایید و حتی اگر نشانه های بیماری ناپدید شد مصرف آنتی بیوتیک را قطع نکنید، در غیر این صورت امکان دارد عفونت بار دیگر بازگردد. یک هفته پس از پایان دوره درمان، باید دوباره آزمایش ادرار داد تا نسبت به ناپدید شدن عفونت اطمینان یافت. برخی از عفونت های مجاری ادرار، یک هفته یا یک ماه پس از درمان دوباره باز می گردند. این مشکل بیشتر در خانم ها دیده می شود. ممکن است پزشک با بهره مندی از امکانات ویژه ای مانند عکس رنگی، سونوگرام یا آزمایش خون، در چنین مواردی نقایص موجود در مثانه و یا کلیه ها را تشخیص دهد. انجام آزمایش های ویژه در مورد مردان، پس از یک بار عفونت مجاری ادرار به طور یقین توصیه می شود.
اگر کودک یک بار دچار عفونت مجاری ادرار شد، باید تا چند سال به طور مرتب ادرار او را مورد آزمایش قرار دهید زیرا بازگشت بیماری نشانه خاصی نخواهد داشت. چنان چه بیماری به درستی مداوا نگردد و یا بازگشت بیماری به طور پیاپی صورت گیرد، ممکن است به نابودی مثانه یا کلیه ها منجر شود.

کمک والدین
- در صورتی که بستگان نزدیک کودک دارای سابقه بیماری عفونت مجاری ادرار بوده اند، آگاه ساختن پزشک ضروری است؛
- چنان چه تب و دل درد کودک بیش از دو ساعت طول کشید به پزشک مراجعه کنید؛
- به هنگام عوض کردن پوشک نوزاد، روش های بهداشتی را رعایت نمایید، یعنی نخست مجرای ادرار و سپس مقعد را بشویید. این روش را به کودکان بزرگ تر نیز آموزش دهید؛
- اگر پسرتان را ختنه نکرده اید؛ آلت تناسلی او را هر روز تمیز کنید و در اولین ملاقات با پزشک درخواست کنید این کار را انجام دهد؛
- آنتی بیوتیک تجویز شده را تا پایان دوره توصیه شده از سوی پزشک مصرف کنید؛
- پس از درمان عفونت ادرار فرزندتان، تا چند سال به طور مرتب آزمایش ادرار او را تکرار کنید تا اطمینان یابید که بیماری بازنگشته است.

کمک پزشک
- تجویز استامینوفن در صورت وجود تب (۳۸ درجه یا بیشتر)؛
- توصیه به والدین برای تشویق فرزندشان به نوشیدن مایعات (آب و آب میوه) زیاد در طول روز. مواد کافئین دار و حاوی ویتامین C، ممکن است موجب تحریک مثانه و پیشابراه شود، از این رو باید از نوشیدن آن ها خودداری کرد؛
- دادن کیسه مخصوص جمع آوری نمونه ادرار نوزادان به والدین؛
- گرفتن خون بیمار به منظور شمارش گویچه های خون؛
- تجویز آنتی بیوتیک برای هفت تا چهارده روز و آزمایش دوباره کودک پس از پایان دوره درمان به منظور اطمینان از برطرف شدن عفونت؛
- توصیه به والدین جهت انجام آزمایش ادرار کودک تا چند سال پس از بهبود، برای حصول اطمینان از بازگشت نکردن احتمالی بیماری.