نگهداری خون بند ناف، چه مزایایی دارد؟

این روزها راجب به خون بند ناف و سلول های بنیادی مطالب زیادی می شنویم و بسیاری از والدین راجب فواید ذخیره سازی خون بندناف نوزادشان سوالات زیادی دارند؟ آیا واقعا این کار لازم است؟ فوایدش چیست؟ نحوه خونگیری و نگهداری خون به چه صورت است؟ تا چند سال و برای چه اهدافی میتوان از این خون منجمد استفاده کرد؟ و صدها سوال دیگر که ذهن والدین را درگیر میکند.هدف از نوشتن و جمع اوری این مطلب،اشنایی بیشتر شما با هدف و نحوه پروسه نگهداری خون بندناف بوده و سعی شده تا به سوالات رایج والدین در این مورد جواب داده شود.

خون بند ناف چیست؟

خون بند ناف که به آن خون جفتی هم گفته می شود، در واقع خونی است که در بدن جنین در حال رشد داخل رحم و جفت جریان دارد. بعد از تولد نوزاد،میتوان خون باقی مانده در بند ناف و جفت را که به علت داشتن سلول های بنیادی بسیار ارزشمند است ،به جای دور ریختن ذخیره کرده و در آینده برای درمان بیماری های خود او یا دیگر بیماران استفاده کرد.

سلول بنیادی چیست؟

به گروهی از سلول های بدن گفته می شوند که دارای چند وپژگی مهم می باشند:

-این سلول ها تخصص نیافته هستند.

-مجددا در بدن از طریق تقسیم سلولی خود را تولید و تکثیرمی کنند.

-عمری طولانی دارند.

-در شرایط آزمایشگاهی، می توان آنها را به سلول هایی متخصص با اعمال و فعالیت مشخص تبدیل کرد .

اگر سلول بنیادی ،جنینی باشد میتواند به تمام سلول­ های بدن تبدیل شود و سلول بنیادی در بالغین میتواند به انواع خاصی از سلول­ ها مانند سلول خونی، قلبی، عصبی و غضروفی تبدیل گردد. سلول­ های بنیادی در بافت­ های مختلف بدن وجود دارند و در ترمیم بافت‌های مختلف بدن بدنبال آسیب و جراحت موثر بوده و می‌توانند در بافت‌های آسیب دیده‌ای که حتی بخش عمده از سلول‌های آنها از بین رفته است، جایگزین سلول‌های آسیب دیده شده و به ترمیم و رفع مشکل آن بافت کمک نمایند .متخصصان ژنتیک و علوم سلولی مولکولی می توانند سلول های تمایز نیافته خون بند ناف را بگیرند و از قابلیت تبدیل آنها به سلول ها و اندام های مختلف استفاده کنند..به زبان ساده تر میتوان گفت امکان ساخت هر عضوی که میخواهیم از این سلول ها وجود دارد واین سلول ها مثل آجرهایی هستند که می توان با کنار هم قرار دادن آنها، ساختمان های مختلفی ساخت.

مزیت نگهداری خون بند ناف چیست؟

دانشمندان بر اساس تکنولوژی های امروز تخمین می زنند که می توان سلول های خون بند ناف را برای مدت 30 سال و شاید بیشتر به شکل منجمد ذخیره کرد و بعدها مورد استفاده قرار داد.همان طور که قبلا گفته شد،سلول های بنیادی موجود در خون بند ناف هم می توانند به عضوهای مختلف بدن تبدیل شوند، مثلا اگر نوزاد در آینده به بیماری های کبدی، کلیوی، قلبی و ... مبتلا شد، از این سلول ها برای درمان بیماری او استفاده کنند.

همه میتوانند خون بند ناف نوزادشان را نگه داری کنند؟

استفاده از برخی داروها و یا ابتلا به بعضی از بیماری­ ها در دوران مختلف زندگی باعث میشود تا نتوانید خون بند ناف را فریز و نگهداری کنید.در زیر موارد منع قرارداد سازمان ذخیره سازی سلول های بنیادی رویان برای آگاهی شما آورده شده است.

موارد منع قرارداد

این موارد که دارا بودن شرایط آن موجب عدم امکان عقد قرارداد ذخیره سازی سلول های بنیادی خون بندناف در بانک خون بندناف رویان می شود، در 5 دسته کلی عنوان می شود.

-موارد منع قرارداد با توجه به بیماری های مادر (در طول دوران زندگی)

-موارد منع قرارداد با توجه به بیماری‌ها در دو سال گذشته تا زمان انجام زایمان

-موارد منع قرارداد با توجه به بیماری‌های مادر در یک سال گذشته تا زمان زایمان

-موارد منع قرارداد با توجه به بیماری‌های مادر در طول دوران بارداری

-موارد منع قرارداد با توجه به آزمایش‌های مادر قبل از انجام قرارداد

1.موارد منع قرارداد با توجه به بیماری های مادر (در طول دوران زندگی)

سابقه ابتلا به بیماری‌های با منشأ ناشناخته مانند:

پارکینسون

سابقه ابتلای مادر به برخی بیماریهای خود ایمنی در دوران زندگی مانند:

بیماری‌های التهابی روده (کرون،کولیت اولسراتیو) / واسکولیت (بهجت،شوگرن و ...)/ مالتیپل اسکلروزیس(MS) / میاستنی گراویس (MG) / لوپوس(SLE) /سارکوئیدوز مزمن

سابقه ابتلا به بیماری‌های:

سیفیلیس / تب مالت (بروسلوز) / سل (توبرکلوز) /HTLV / ایدز (HIV) / هپاتیت B / هپاتیت C / سالک جلدی ( لیشمانیوز) / سالک احشایی (کالاآزار) / مالاریا / کیست هیداتید / اختلال میلوپرولیفراتیو / زگیل تناسلی

سابقه ابتلا به سرطان در مادر

محروم بودن مادر از اهدای خون به دلایلی غیر از ضعف جسمی و کم خونی خفیف

سابقه دریافت داروهایی با منشاء انسانی از قبیل:

فاکتورهای انعقادی، هورمون رشد / ایمنوگلوبولین های وریدی(IVIG) / سرم آلبومین و برخی داروهای کمک باروری

۲.موارد منع قرارداد با توجه به بیماری‌های مادر در طول دو سال گذشته تا زمان انجام زایمان

سابقه ابتلا به بیماری‌های:

هپاتیت A/ توکسوپلاسموزیس / سابقه پرکاری تیروئید ومصرف داروی متی مازول یا پروپیل تیواوراسیل (PTU)

3.موارد منع قرارداد با توجه به بیماری‌های مادر در یک سال گذشته تا زمان زایمان

سابقه شیمی درمانی به دلایلی غیر از بدخیمی

سابقه ابتلا به بیماری‌های:

آبله مرغان / سرخجه / سرخک / لیستریوز / زونا

سابقه دریافت خون و فرآورده‌های خونی توسط مادر

سابقه انجام حجامت، تاتو و خالکوبی

سابقه ابتلا به تب خال تناسلی یا هرپس ژنیتال

۴.موارد منع قرارداد با توجه به بیماری‌های مادر در طول دوران بارداری

سابقه عفونت با سایتومگالوویروس (CMV)

بارداری با استفاده ازتخمک اهدایی، اسپرم اهدایی، جنین اهدایی یا رحم اجاره‌ای

5.موارد منع قرارداد باتوجه به آزمایش‌های مادر قبل از انجام زایمان (توسط بانک خون بندناف رویان یک هفته قبل از زایمان تا زمان زایمان)

-مثبت بودن: HBS Ag

-مثبت بودن HCV Ab و به دنبال آن مثبت بودن HCV PCR

-مثبت بودن ( HIV( I/II و به دنبال آن مثبت بودن HIV PCR

-مثبت بودن آزمایش (HTLV (I/II و بدنبال آن HTLV PCR مثبت

-مثبت بودن آزمایش VDRL یا RPR و بدنبال آن FTA-abs مثبت

-منفی بودن HBS Ag ولی مثبت بودن HBS Ab بدون سابقه واکسیناسیون قبلی و به دنبال آن -مثبت بودن HBV PCR

-مثبت بودن HBC Ab و به دنبال آن مثبت بودن HBV PCR

-مثبت یا borderline بودن CMV IgM و به دنبال آن مثبت بودن CMV PCR

فرایند جمع آوری و فریز سلول های بنیادی خون بند ناف چگونه است؟

هنگام تولد و بعد از جدا شدن بند‌ناف، جفت نیز از دیواره رحم جدا شده و خارج می‌شود. حجم بند‌ناف و جنین به گونه‌ای است که به طور متوسط ۷۰ تا ۲۰۰ میلی‌لیتر خون غنی از سلول‌های بنیادی خونساز در آن ذخیره شده است. از آنجا که بعد از چند دقیقه خون موجود در بند‌ناف و جفت لخته می‌شود، بنابراین برای دسترسی به این منبع مهم فقط ۵ تا ۱۰ دقیقه فرصت داریم در غیر این صورت سلول‌های بنیادی موجود در آن بدون استفاده باید دور انداخته شود. این خون بعد از جدا شدن کامل بند‌ناف از نوزاد قابل جمع‌آوری است و نمونه‌گیری از آن هیچ صدمه‌ای به نوزاد یا مادر وارد نمی‌کند.کارشناسان خونگیری در زمان زایمان در اتاق عمل یا زایمان حضور یافته و پس از تولد نوزاد کار خونگیری از بند ناف را انجام می­ دهند و رابطین حمل نمونه جهت دریافت نمونه به بیمارستان مراجعه نموده و نمونه خون را با حفظ شرایط استاندارد به بانک خون منتقل می­ نمایند.

نمونه خون پس از انجام کنترل کیفی اولیه وارد پروسه پردازش می­ گردد. سلول­­ های بنیادی خون بند ناف در صورت داشتن استاندارد لازم از نظر تعداد سلول­، آزمایشات سرولوژی و آزمایشات میکروبی که روی خون بند ناف انجام می­ پذیرد؛ ذخیره می ­گردد.خوب است بدانید که سلول­ های بنیادی در درون تانک­ های مخصوص در دمای ۱۹۶- نگهداری می­ شوند

آیا ممکن است خون گرفته شده مناسب تگهداری نباشد؟

باید گفت متاسفانه بله. گاهی به علت وجود مشکلاتی خون گرفته شده را نمیتوان ذخیره کرد. مثل حجم ناکافی خون بند ناف و کمبود تعداد سلول­ های بنیادی نمونه خون جمع­ آوری شده(علت آن موارد مختلفی می تواند باشد همچون: شرایط فیزیکی جفت، سن بارداری، سن مادر، نوع تغذیه، نوع زایمان و ...) و یا زمانیکه خون گرفته شده به هر علتی الوده شده باشد و آزمایش سرولوژی و میکروبی نمونه خون بند ناف مثبت شود.

در صورت ذخیره نمونه خون بند ناف فرزند اول، آیا نیازی به ذخیره نمونه خون فرزندان بعدی می باشد؟

احتمال تطابق ژنتیکی فرزندان با یکدیگر حدود ۲۰% می­ باشد. بنابراین توصیه می­ شود با توجه به شرایط اقتصادی خانواده، ذخیره­ سازی نمونه برای هر فرزند مورد توجه قرار گیرد. لازم به ذکر است هر نمونه ذخیره شده نیز برای یک نوبت قابل استفاده است. در صورت وجود تشابه ژنتیکی در دو فرزند و ذخیره سازی هر دو خون بند ناف، استفاده از دو کیسه خون مشابه برای بیماران با وزن بالاتر قابل استفاده خواهد بود.زیرا برای پیوند و استفاده از این سلول ها گاهی در بیماران با سن بالاتر که وزنشان بالاتر است ممکن است که یک پک خون کافی نباشد. برای انجام هر عمل پیوند به طور متوسط به ازای هر کیلو گرم وزن بدن به ۲۰ تا ۳۰ میلیون سلول خون بند ناف نیاز داریم. به طور مثال اگر ۴۰۰ میلیون سلول خون بند ناف نگهداری کنیم برای فردی که دارای وزن ۲۰ کیلوگرم است امکان پیوند وجود دارد و اگر یک میلیارد سلول ذخیره کنیم، حداکثر برای یک فرد با وزن ۳۰ تا ۴۰ کیلو گرم عمل پیوند امکان پذیر است.

نمونه های فریز شده تا چه مدت قابل نگهداری می باشند؟

بر اساس استانداردهای جهانی یک خون بند ناف را می توان تا 20 سال در بانک خون نگهداری کرد، این در حالی است که امکان نگهداری خون بند ناف در 30 تا 35 سال هم امکان پذیر است.

چه کسانی از نمونه سلول های بنیادی خون بند ناف فریز شده می توانند استفاده نمایند؟

سلول های بنیادی خون بند ناف در برخی بیماری ها برای کودکی که نمونه وی ذخیره شده است؛ قابل استفاده خواهد بود.هر شخص دیگری که از لحاظ ژنتیکی (HLA) تطابق لازم را با نمونه خون ذخیره شده، داشته باشد و تعداد سلول­ متناسب با وزن بیمار باشد؛ می­ تواند از این نمونه خون استفاده نماید. یعنی استفاده از خون بند ناف برای عمل پیوند در صورتی امکان پذیر است که فرد گیرنده و دهنده خون بند ناف با هم خصوصیات ژنتیکی یکسانی داشته باشند. استفاده از خون بند ناف نوزاد برای والدین تا 50 درصد شانس موفقیت دارد و این در حالی است که برای خواهر و برادر این موفقیت به 25 درصد می رسد.

با توجه به اینکه سیستم ایمنی کودکان تکامل نیافته و هنوز این سیستم، بدن را به خوبی نمی شناسد، استفاده از سلول های بنیادی خون بند ناف نسبت به سلول های بنیادی مغز و استخوان برای انجام عمل پیوند، از عارضه کمتر و شانس بیشتری برخوردار است.

چه بیماری‌هایی با خون بند‌ناف درمان می‌شوند؟

امروزه تحقیقات گسترده ای به منظور درمان بیماری ها و ضایعات عصبی، ترمیم بافت های آسیب دیده قلبی و استخوانی، ترمیم سوختگی ها و ضایعات پوستی، ترمیم لوزالمعده وترشح انسولین و ترمیم سایر بافت های آسیب دیده با استفاده از سلول های بنیادی مغز استخوان، خون بندناف و سایر سلول های بنیادی یک فرد بالغ درحال انجام است. ترمیم لوزالمعده و ترشح انسولین و ترمیم سایر بافت های آسیب دیده با استفاده از سلول های بنیادی مغز استخوان، خون بندناف و سایر سلول های بنیادی یک فرد بالغ درحال انجام است.

فهرستی از بیماری هایی که با استفاده از سلول های بنیادی خون بندناف قابل درمان هستند به شرح زیر است:

- نقص ارثی پلاکتی: ترومبوسیتوپنی مادرزادی اختلالات

- بیماری های ارثی: سندروم لش نیهان، هیپوپلازی غضروف

- پلاسماسل: مولتی پل میلوما، لوسمی پلاسماسل

- اختلالات سلول های بنیادی: کم خونی آپلاستیک، کم خونی فانکونی، هموگلوبینوری حمله ای شبانه (PNH)

- لوسمی حاد AML، ALL، لوسمی تمایز نیافته حاد لوسمی مزمن CML

- بیماری های نقص در تولید لنفوسیت ها:لنفوم غیرهوچکین، لنفوم هوچکین

- ناهنجاری های ارثی گلبولهای قرمز:بتا، تالاسمی ماژور، کم خونی سلولی داسی شکل

اختلالات سیستم ایمنی مادرزادی:سندروم کاستمن، نقص چسبندگی لکوسیتی، سندروم دی جرج

- سایر بیماری ها: بیماری آلزایمر، دیابت، پارکینسون، صدمات نخاعی، سکته های قلبی و مغزی، بیماری های کبدی، دیستروفی عضلانی

در حال حاضر در کشورمان فقط بیماریهایی که منشاء خونی دارند از جمله تالاسمی ، سرطان خون و کم خونی ها با استفاده از سلول های بنیادی خون بند ناف قابل درمان هستند.

خون بند ناف چگونه نگهداری می شود؟

-سلول های خون بند ناف قبل از فرایند انجماد توسط چرخش در دستگاه سانتریفوژ، از یکدیگر جدا می شوند. روش دیگر برای جداسازی استفاده از روش رسوب می باشد.

-پس از فرایند جداسازی، سلول های سفید خون و سلول های قرمز خون و پلاسما از یکدیگر جدا می شوند.

-فرایند انجماد بسیار آهسته و دقیق و تحت نظر متخصصین مربوطه انجام می گیرد.

-آهسته بودن فرایند انجماد به منظور جلوگیری از ایجاد هر گونه تغییر مضر در سلول ها می باشد که ممکن است در اثر کاهش درجه حرارت رخ دهد.

-در نهایت سلول های بنیادی خون بند ناف در دمای حدود منفی 200 درجه سانتی گراد در یخچال های مخصوص نگهداری می شوند و در مواقع لزوم در اختیار افراد قرار میگیرد.