بیماری های تخمدان در زنان را بشناسید

علت بیماری‌های تخمدان چیست؟

بیماری‌های تخمدان به عوامل مختلفی مرتبط هستند. برای درمان بسیاری از بیماری‌های مرتبط با تخمدان باید ابتدا عامل آن را شناسایی کرد. از جمله دلایلی که منجر به بیماری تخمدان می‌شوند این موارد هستند:

چاقی

چاقی عملکرد طبیعی تخمدان‌ها را مختل کرده و با ایجاد اختلال در هورمون‌ها، به ویژه افزایش سطح انسولین و مقاومت به انسولین، می‌تواند باعث ایجاد یا تشدید سندرم تخمدان پلی‌کیستیک  شود.

علل ژنتیکی

جهش‌های ژنتیکی خاص و  سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان تخمدان از مهمترین تاثیرات ژنتیک بر سلامت تخمدان‌ها است. درک این عوامل می‌تواند به تشخیص زودهنگام و پیشگیری کمک کند.

استرس های روحی

استرس مزمن می‌تواند باعث اختلال در محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-تخمدان شود.  استرس‌های روحی می‌توانند علائم سندرم تخمدان پلی‌کیستیک  را تشدید کنند و باعث افزایش مشکلات هورمونی و متابولیکی شوند.

مشکلات هورمونی

عدم تعادل هورمون‌ها مانند افزایش سطح آندروژن‌ها و کاهش استروژن می‌تواند منجر به بروز سندرم تخمدان پلی‌کیستیک شود.  تغییرات هورمونی به همراه عوامل ژنتیکی در یائسگی نیز ممکن است خطرناک باشد.

مصرف انسولین و دیابت

مقاومت به انسولین که اغلب در دیابت نوع ۲ دیده می‌شود، منجر به افزایش سطح انسولین در خون شده، که این می‌تواند تولید آندروژن‌ها در تخمدان‌ها را تحریک کرده و علائم سندرم تخمدان پلی‌کیستیک  را تشدید کند.

مشکلات تیروئیدی

کم‌کاری تیروئید می‌تواند منجر به اختلال در عملکرد تخمدان‌ها و تخمک‌گذاری شود.  پرکاری تیروئید نیز می‌تواند باعث اختلال در هورمون‌های جنسی و اختلال در چرخه‌ی قاعدگی شود (اگرچه این تاثیر کمتر است).

مشکلات غده فوق کلیوی

غده فوق کلیوی مسئول تولید هورمون‌های آندروژنی مانند DHEA-S است. افزایش تولید این هورمون‌ها می‌تواند باعث ایجاد علائم مردانه در زنان شود و  در بروز یا تشدید سندرم تخمدان پلی‌کیستیک  نقش داشته باشد.

تومورهای مغزی

تومورهای غده هیپوفیز که تولید هورمون‌های مهمی که عملکرد تخمدان‌ها را تنظیم می‌کنند، مختل می‌کنند. مثلا تومورهایی که پرولاکتین تولید می‌کنند می‌توانند باعث کاهش تولید هورمون‌های ضروری برای تخمک‌گذاری شوند.

انواع بیماری های تخمدان در زنان

عواملی که جلوتر ذکر شد می‌توانند در زنان انواع بیماری‌های تخمدان را ایجاد کنند. هر یک از این بیماری‌ها ویژگی‌ها، وسعت درگیری و چالش‌های خاص خود را دارند که در ادامه توضیح داده می‌شوند

سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS – Polycystic Ovary Syndrome)

علائمی مثل اختلال در قاعدگی، آکنه و جوش، رشد موهای زائد در صورت و بدن، ناباروری و ... می‌توانند نشانه بیماری سندرم تخمدان پلی‌کستیک باشند که منجر به سرطان آندومتر، دیابت نوع 2، ناباروری یا ایجاد مشکل در باروری و بیماری‌های قلبی شوند. این بیماری بر اثر اختلال در هورمون‌ها بروز پیدا می‌کند. 

کیست تخمدان (Ovarian Cysts)

کیست تخمدان کیسه‌های پر از مایعی هستند که در بسیاری از موارد به شکلی بی‌ضرر در تخمدان‌ها رشد کرده و بعد از مدتی خود به خود از بدن دفع می‌شوند. این کیست‌ها معمولا در سنین باروری زنان بین پانزده تا 44 سال ایجاد می‌شوند. با وجود این که این کیست‌ها در اکثر مواقع بی‌ضرر هستند اما برخی از علائم آن‌ها باید جدی گرفته شود چرا که در مواردی امکان سرطانی شدن آن‌ها وجود دارد.

سرطان تخمدان (Ovarian Cancer)

این بیماری یکی از بیماری‌های شایع در میان زنان است که در عضو تخمک‌ساز اندام تناسلی آن‌ها ایجاد می‌شود. سرطان تخمدان در مراحل ابتدایی علائم آشکاری ندارد و به سه نوع اپی‌تلیال، گنادی و استروما تقسیم می‌شود.

تخمدان‌ چرخشی (Ovarian Torsion)

بر اثر پیچ خوردن تخمدان به دور خود جریان خون مختل شده و یک وضعیت پزشکی اورژانسی پیش می‌‌آید که می‌تواند به تخمدان و بافت‌های اطراف آن /اسیب جدی وارد کند. در صورت عدم رسیدگی به موقع امکان از دست رفتن تخمدان بالا است. این وضعیت که با درد شدید، تورم شکمی، تهوع و استفراغ همراه است معمولاً در زنان جوانی که در سنین باروری قرار دارند مشاهده می‌شود.

نارسایی زودرس تخمدان (Premature Ovarian Failure – POF)

این بیماری که به یائسگی زودرس نیز معروف است به وضعیتی گفته می‌شود با توقف تولید تخمک و هورمون‌های جنسی استروژن و پروژسترون، عملکرد طبیعی تخمدان‌ها نیز قبل از چهل سالگی متوقف می‌شود. بروز این مشکل سبب پایان تخمک‌گذاری در بیمار و پریود ماهانه می‌شود و به بروز علائم یائسگی زودرس منجر می‌گردد.

آندومتریوم (Endometrioma)

با ایجاد بافتی مشابه با پوشش داخلی رحم که  در نواحی مثل شکم، لگن، تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ، مثانه و حتی روده‌ها رشد می‌کند اختلالی به اسم اندومتریوز در زنان پدید می‌آید. اگر این بافت‌ها در تخمدان رشد کنند باعث التهاب و خونریزی شده که کیست‌های اندومترویومی را تشکیل داده و معمولا قهوه‌ای تیره یا سیاه هستند. این کیست‌ها به دلیل خونریزی‌قدیمی داخل کیست به کیست شکم اندومتریوز نیز شناخته می‌شوند.

عفونت‌های تخمدان (Ovarian Infections)

با ورود میکروب‌ها، باکتری‌ها و ویروس‌ها به تخمدان‌ها، فرد دچار عفونت تخمدان شده که به شدت خطرناک و نیازمند درمان فوری هستند. 

هیپرپلازی تکالوتئینی (Thecal Lutein Hyperplasia)

این یک اختلال نادر تخمدان‌ها است که با رشد بیش از حد سلول‌های تکالوتئینی همراه است که دلیل آن نیز تغییرات هورمونی خاصی است که منجر به مشکلاتی مثل کیست‌های تخمدانی، تغییرات در چرخه قاعدگی و مشکلات باروری می‌شوند.

تومورهای خوش‌خیم تخمدان (Benign Ovarian Tumors)

این تومورها در تخمدان‌ها رشد می‌کنند اما غیرسرطانی و بی‌خطر هستند و به سایر قسمت‌های بدن نیز سرایت نمی‌کنند. با این حال بعضی از همین توده‌های خوش‌خیم نیز با مشکلاتی مانند ناباروری، تغییرات هورمونی و یا درد نیز همراه هستند. 

بیماری های تخمدان چه علائمی دارند؟

دستگاه تناسلی زنان از چند ارگان تشکیل شده است که یکی از مهمترین آن تخمدان است. تخمدان‌ها در ناحیه شکم و لگن قرار گرفته اند و در صورتی که فردی در این ناحیه دچار بیماری شود این علائم را مشاهده خواهد کرد:

• درد لگن

• دردهای شکمی

• بی‌نظمی در دوره‌های ماهانه

• عدم قاعدگی

• دردهای مقاربتی

• تغییرات در الگوی دفع مدفوع و ادرار

• افزایش وزن

• تغییرات هورمونی

روش‌های تشخیص بیماری های تخمدان در زنان

برای تشخیص بیماری‌های تخمدان روش‌ها مختلفی از معاینه بالینی تا انواع آزمایش و سونوگرافی وجود دارد که در ادامه شرح داده شده‌اند:

معاینات بالینی

 توصیه می‌شود زنان به ویژه زنان سالمند به طور مرتب در معرض معاینات بالینی و آزمون‌های لگنی قرار گیرند تا در صورت وجود هر گونه احتمالی، سرطان تخمدان به موقع تشخیص داده شود.

آزمایش خون

با انجام آزمایش خون میزان پروتئین ۴ اپیدیدیم انسانی سنجیده می‌شود و در صورت هر گونه مشکلی در میزان این پروتئین سرطان تخمدان، پیشرفت و سرعت آن تشخیص داده می‌شود. 

انواع سونوگرافی مورد نیاز

سونوگرافی یکی از روش‌های کارآمد برای تشخیص بیماری‌های تخمدان و رحم است. در این روش به کمک امواج اولتراسونیک کیست‌های تخمدان و سایرناهنجاری‌ها  دیده و شناسایی می‌شوند.

تست بارداری

در صورتی که فردی دارای کیست در تخمدان یا رحم خود باشد آزمایش بارداری او مثبت می‌شود این در حالی است که فرد هیچ یک از علائم بارداری را ندارد و ممکن است به لحاظ جنسی نیز فعالیتی نداشته باشد. 

آزمایش‌های مربوط به کیست‌های تخمدان

برای تشخیص کیست‌ در تخمدان آزمایش خونی گرفته می‌شود که در آن هورمون‌های مرتبط با تخمدان مانند تستوسترون، FSH و LH  (  کاهش نسبت FSH/LH و افزایش تستوسترون) مورد بررسی قرار می‌گیرد. 

آزمایش آندومتریوز

لاپاراسکوپی تنها راه تشخیص آندومتریوز است که توسط یک لوله باریک و ظریف که وارد بدن شده است ناحیه شکم و لگن رصد شده و در صورت هر گونه مشکل و کیستی در تخمدان پزشک از آن مطلع می‌شود. 

انواع آزمایشات مربوط برای تشخیص بیماری های تخمدان در زنان

برای اینکه تشخیص دقیقی از انواع بیماری‌های تخمدان انجام شود از انواع آزمایشاتی استفاده می‌شود که در آنها موراد مهمی که مورد نیاز سنجیده و بررسی می‌شوند. این آزمایشات عبارتند از:

• محاسبه توده شاخص بدنی

• آزمایشات خونی شامل بررسی عملکرد کلیه و کبد و میزان قند خون، اندازه‌گیری HCG برای رد کردن حاملگی، اندازه‌گیری تستوسترون (هورمون مردانه) برای بررسی علل پرمویی، اندازه‌گیری هورمون‌های آدرنال، اندازه‌گیری کلسترول و تری‌گلیسیرید خون، تست تحمل‌ گلوکز، اندازه‌گیری انسولین خون، اندازه‌گیری پرولاکتین‌ و آزمایشات تیرویید.

• سونوگرافی برای بررسی علت علائمی مانند دردهای لگنی می‌تواند انجام بگیرد، اما برای تشخیص «پی‌سی‌او» ضرورتی ندارد. چرا که ممکن است برخی از مبتلایان در هنگام سونوگرافی توسط متخصص زنان اصلا در تخمدان‌های خود کیست نداشته باشند.

درمان بیماری های تخمدان در زنان

بیماری‌های مربوط به تخمدان در زنان در مواردی با داروهایی مثل متفورمین، کلومیفن، لتروزول به منظور تنظیم هورمون‌ها  و تحریک تخمدان به تخمک‌گذاری درمان می‌شوند. در مواردی با این داروها تنها کنترل می‌شوند. در همه موارد نیاز است بیمار به کمک دستورهای غذایی، ورزش و مکمل‌های گیاهی و دارویی سبک زندگی خود را تغییر داده و مدیریت کند. در نهایت باید در نظر داشت که در بسیاری از مواقع پیچیدگی این بیماری‌ها به حدی است که نیاز به روش‌های درمانی پیشرفته‌تر و حتی عمل جراحی است و در صورت عدم کنترل و پیشرفت ممکن است عامل بروز بیماری‌های جدی‌تری شوند که به همین دلیل اکیداً توصیه می‌شود با مشاهده هر گونه علائم غیرطبیعی به پزشک مراجعه شود.