رشد قدی کودک، عوامل تاثیر گذار

همان طور که ژنتیک، جنسیت و تغذیه بر رشد قدی کودکان موثر است؛ عوامل محیطی مانند خواب و استراحت کافی، آب و هوا، وضعیت اجتماعی-اقتصادی، فعالیت بدنی و ... نیز بر موثر در رشد قدی کودکان موثر می باشد.

خواب و استراحت کافی

جنین در رحم مادر، شب و روز در خواب به سر می برد. پس از تولد نیز نوزاد نیاز شدیدی به خواب و استراحت کافی دارد و در روزهای اول تولد باید معمولا ۲۰ تا ۲۴ ساعت در خواب باشد. به تدریج که کودک بزرگتر می شود نیازش به خواب کمتر می شود و ساعات خوابش تنظیم می شود، به نحوی که در طول روز بیدار بوده و شب ها می خوابد. خواب و استراحت کافی بخصوص در دوران نوزادی و دوران رشد اهمیت بسیاری دارد و در رشد کودک موثر است.

از ۲ سالگی به بعد توصیه می شود برای کودک خواب نیم روز نیز در نظر گرفته شود. بعضی از مادران به خیال این که اگر بچه روز نخوابد شب بهتر خواهد خوابید، مانع خواب روزانه ی او می شوند. در صورتی که این طور نیست، یعنی خواب روز بچه به شرطی که طولانی نباشد، اثری در خواب شبانه ندارد.

هورمون رشد، هورمونی است که با اثر بر استخوان‌ ها، سبب رشد طولی استخوان ‌ها و بلندتر شدن قد می ‌شود. ترشح هورمون رشد یک جریان دائمی و همیشگی نیست، بلکه این هورمون به صورت دوره ای ترشح شده و مقدار آن در خون، در طول شبانه ‌روز و تحت تاثیر عوامل مختلف تغییر می کند.

خواب، ورزش و فعالیت بدنی، تغذیه، درجه حرارت محیط، اعمال جراحی، شوک ‌های عصبی و خوردن غذاهای پروتئینی از جمله عواملی هستند که در ترشح هورمون رشد موثرند. در دوران کودکی، ترشح کافی هورمون رشد اهمیت فراوانی دارد، زیرا مقادیر متناسب آن باعث رشد طبیعی کودک می ‌شود و کاهش آن به کوتاه قدی و کاهش رشد کودک منجر می ‌شود.

متاسفانه امروز شاهد این موضوع هستیم که کودکان همراه بزرگترها تا پاسی از شب بیدار هستند، حال آنکه بالاترین میزان هورمون رشد پس از به خواب رفتن و در دو ساعت اول خواب شب ترشح می شود. بنابراین بهتر است کودکان و نوجوانان شب‌ ها تا دیر وقت بیدار نمانند و اگر می‌ توانند هنگام بعد از ظهر، خوابی هر چند کوتاه مدت داشته باشند.

فعالیت بدنی

کودکان برای تقویت و رشد عضلات و استخوان های خود به ورزش و فعالیت بدنی احتیاج دارند. ورزش منظم به کودکان کمک می کند تا انرژی بسوزانند، اشتهای بهتری داشته باشند و وزن بگیرند و در نهایت رشد قدی مناسبی داشته باشند.

فعالیت بدنی منظم، باعث کاهش توده چربی و افزایش توده بدون چربی (استخوان و عضله) می شود. فعالیت بدنی به هر شکل و در غالب هر نوع ورزشی که باشد، به بهبود رشد جسمانی کمک می کند ولی تا به حال به اثبات نرسیده است که ورزش بخصوصی باعث افزایش قد شود. تنها ورزش هایی که باعث ضربه به استخوان ها و مفاصل می شود، می تواند برای رشد قدی به ویژه در دوران رشد مضر باشند (ورزش های رزمی) و چه بسا باعث توقف یا کم شدن رشد طولی استخوان ها شوند.

ورزش هایی که درون آب انجام می شوند، بهترین گزینه برای افراد در حال رشد هستند. در این ورزش ها فشار کمتری به مفاصل و استخوان ها وارد می شود. انجام حرکات کششی پس از بیدارشدن از خواب نیز در رشد قدی موثرند.

سنین7 الی 9 سال، بهترین زمان برای شروع ورزش است و اگر شروع ورزش قبل از این سنین باشد، باید همراه با بازی های متنوع باشد و با اختیار کودک انجام شود.

به منظور حذف قامت و استواری توصیه می شود به حالت خمیده یا سر به زیر یا دولا دولا ننشینید، راه نروید و نخوابید. در هنگام راه رفتن شکم خود را به داخل جمع کنید، شانه ها را به عقب و سینه را به جلو بدهید، چانه خود را در وضعیت رو به بالا و جلو نگه دارید.

چاقی

بررسی ها نشان داده است که کودکان چاق حتی اگر از نظر ژنتیکی زمینه برای بلند قدی داشته باشند، در سنین بزرگسالی در مقایسه با هم سن و سالان خود قدی کوتاه خواهند داشت. علت کوتاه قدی کودکان چاق بلوغ زودرس آن هاست. یکی از عوامل کلیدی که در بلوغ دختران و پسران اهمیت دارد، ترشح هورمون لپتین در بدن است. هورمون لپتین از سلول های چربی ترشح می شود، هر چه تعداد سلول‌ های چربی در بدن بیشتر باشد، میزان ترشح هورمون لپتین نیز بیشتر خواهد بود.

در شرایط طبیعی همزمان با شروع دوران نوجوانی، بافت چربی در بدن افزایش می یابد. با تجمع چربی در بدن، ترشح هورمون لپتین نیز آغاز می ‌شود. این هورمون سبب تحریک هیپوتالاموس و هیپوفیز (غده ترشح کننده هورمون رشد) می شود که در نتیجه هورمون‌هایی ترشح می شوند که این هورمون ها بر اندام‌های تناسلی اثر گذاشته و سبب ترشح هورمون ‌هایی مانند استروژن و پروژسترون (هورمون های جنسی) در دختران و تستوسترون در پسرها می ‌شوند.

در یک کودک چاق به طور طبیعی هورمون لپتین ترشح می‌ شود و لپتین خود محرکی برای ترشح هورمون‌ های جنسی است و سبب بلوغ زودرس آن ها می شود. هورمون‌ های جنسی بر صفحات رشد استخوانی اثر گذاشته و سبب زودتر از موعد بسته شدن این صفحات می شوند؛ در نتیجه رشد قدی متوقف شده و فرد کوتاه قد می‌ ماند.

آیا مصرف مکمل برای رشد قدی لازم است؟

بسیاری از افراد تصور می کنند با استفاده از مکمل های مولتی ویتامین و مینرال که توسط شرکت های تولید کننده یا فروشندگان به منظور افزایش رشد قدی تبلیغ می شود، می توانند قد خود را افزایش دهند. اما آیا استفاده از این مکمل ها برای تمامی افراد جهت رشد قدی لازم است؟ یا آیا همه افراد با مصرف این مکمل ها، قد بلند می شوند؟

این مکمل‌ها حاوی مقادیر مشخصی از مواد معدنی و ویتامین‌ها هستند که بدن در هر دوره سنی به مقدار معینی از آن ها نیاز دارد. این مکمل ها به راحتی قابل دسترس بوده و افراد برای تهیه آن ها نیاز به نسخه پزشک ندارند. لازم است بدانید که بسیاری از ویتامین ها و مواد معدنی اگر در حد نیاز بدن استفاده شوند، می توانند در فرآیند رشد موثر باشند اما اگر این مواد مغذی را بیش از حد نیاز بدن خود و بدون تجویز پزشک دریافت کنیم ممکن است به جای اثرات مورد انتظار، عوارض معکوس و خطرناکی را شاهد باشیم. اگر قد کودک شما مطابق منحنی رشد نیست می توانید با مراجعه به متخصص غدد در درجه اول علت را بررسی کنید. ایشان پس از بررسی در صورت نیاز مکمل های مورد نیاز را تجویز خواهد کرد. بنابراین بدون تجویز پزشک و صرفا بر اساس تبلیغات یا توصیه اطرافیان به کودکان خود مکمل نخورانید.