مدیریت رفتار کودکان، روش های توصیه شده

اغلب متخصصان اصلاح رفتار، می‌گویند اولین قدم در کنترل و مدیریت رفتار کودک نوپا، جلب‌توجه او از فعالیت خطرناک، به فعالیتی معقول‌تر است.

شاید شنیده باشید که بهترین روش کنترل و مدیریت رفتار با کودک، معطوف کردن توجه او به‌طرف مناسب، شرح علت نادرست بودن رفتار اولیه و سپس اعطای پاداش در ازای رفتار شایسته است.

این روش‌ها به دلیل منطقی بودن قابل‌درک هستند و بیشتر اوقات تأثیر گذارند. مشکل از اینجا پیدا می‌شود که شما نیز مانند اغلب والدین، احتمالاً با موقعیت‌های مختلفی مواجه شده‌اید و دیده‌اید که توصیه‌های گفته‌شده، چندان تأثیری در پیشگیری از رفتارهای نادرست کودک ندارند.

اگر کودک نوپای آرام، مطیع و غیر ماجراجویی دارید، جلب‌توجه او به چیز دیگر، گفتگو و تقویت‌های مثبت، مؤثر خواهد بود.

جلب‌ توجه کودک به چیزی دیگر

اغلب متخصصان اصلاح رفتار، می‌گویند اولین قدم در کنترل و مدیریت رفتار کودک نوپا، جلب‌توجه او از فعالیت خطرناک، به فعالیتی معقول‌تر است. مثلاً اگر کودک شروع به بازی و کشیدن سیم‌های پشت رایانه می‌کند، توصیه می‌شود او را از آنجا بلند کنید، به قسمت دیگری از اتاق ببرید، روی فرش بنشانید و یکی از اسباب‌بازی‌های موردعلاقه‌اش را در اختیار او قرار دهید.

چنانچه بعد از چند بار تکرار این عمل و استفاده از تمام اسباب‌بازی‌ها به نتیجه نرسیدید، مرحلۀ بعدی، بردن کودک به حیاط یا پارک است. تغییر منظرۀ پیش رو، ممکن است بالاخره مؤثر واقع شود.

کلام آخر اینکه روش جلب‌توجه کودک به چیزی دیگر، راهکاری پرزحمت و طاقت فرساست که همیشه مؤثر نیست. نقطه قوت اساسی این روش، ایمن بودن آن است؛ زیرا به مجازات‌هایی از قبیل ضربه زدن به باسن، نیاز ندارد.

در این روش هدف یافتن اسباب‌بازی یا فعالیتی است که موجب خوشحالی کودک و نیز باعث اجتناب از یک رویارویی ناخوشایند می‌گردد. به این دلیل پیشنهاد می‌کنیم آن را به‌عنوان اولین انتخاب خود در نظر بگیرید؛ حتی اگر علاقه و تمایل کودک به رفتار نادرست، بارها و بارها قوی‌تر از تحمل روانی شما و نیروی تخیل او در ایجاد مشکل و دردسر، بیشتر از نیروی شما دریافتن راه‌هایی برای تغییر مسیر توجه او باشد.

گفتگو

حرف زدن هزینه‌ای ندارد. هستۀ مرکزی بعضی روش‌های مدیریت و کنترل رفتار، بحث و گفتگوست. طرفداران این راهکار، توصیه می‌کنند که برای یافتن دلیل رفتار نادرست فرزندتان، شروع به گفتگو با او کنید. تا وقتی‌که بتوانید مشکل را از دیدگاه کودک ببینید.

ثانیاً در روش گفتگو مدار، از شما خواسته می‌شود دلیل خطرناک یا ناخوشایند بودن رفتار کودک را برای او شرح دهید تا در پایان بتوانید با درک موقعیت طرف مقابل، به راه‌حل مورد رضایت طرفین دست پیدا کنید.

صحبت کردن با کودک، کتاب خواندن با او، پرسیدن نظرش دربارۀ اشیاء و سپس گوش سپردن به حرف‌های او اهمیت فراوانی دارد. گاهی باید فوراً از رفتار نامناسب جلوگیری کنید. در این‌جور موارد، فرصت و فایده‌ای برای گفتگو و بحث در مورد دلایل ایجاد این رفتار وجود ندارد.

زمانی که کودک قشقرق برپا می‌کند، قادر به گفتگوی منطقی و عاقلانه نیست. اگر از او بپرسید: چرا این کار رو می‌کنی؟ اگر هم جوابی بگیرید، به‌احتمال‌زیاد یک نمی دونم خواهد بود.

در حقیقت کودک عصبی، قبل از داشتن یک خواب راحت شبانه آمادگی پاسخگویی به هیچ پرسشی را ندارد. زمان گفتگو و بحث در مورد قوانین و توضیح علت آن‌ها، هنگامی است که طرفین به خوبی استراحت کرده باشند و افکار متشنجی وجود نداشته باشد.

صبح روز بعد ممکن است مشاهده کنید کودک کارهای بد دیروزش را فراموش کرده است. اگرچه بازگویی حوادث ناخوشایند، می‌تواند سرلوحه کارهای شما قرار داشته باشد، هرگز اشکالی ندارد که از کودک خود دربارۀ تمایل او به صحبت دربارۀ آن سؤال کنید. البته در صورت بی‌علاقگی به صحبت دربارۀ رفتارهای ناشایست دیروز، با گفتگو و بحث‌های یک‌جانبه، به او فشار نیاورید.

پاداش‌ها

یکی از شالوده‌های فرضیه رفتارگرایان، این است که با دادن پاداش به رفتارهای مطلوب و اعمال مجازات ناخوشایند برای رفتارهای ناشایست، رفتار را می‌توان تغییر داد. این ترکیب پاداش، جایزه و تنبیه، در حیوانات آزمایشگاهی بسیار مؤثر بوده است.

بسیاری از روانشناسان کودک، اعمال یک سیستم سادۀ امتیازی را برای کودکان توصیه می‌کنند که بر اساس آن، امتیازهای اندوخته شده توسط کودک، با اشیای موردعلاقه او مانند شیرینی، اسباب‌بازی یا خوردن غذا در رستوران معاوضه می‌شوند.

این ترفندها و تمهیدات، می‌تواند شامل پاداش مستقیم و فوری، از قبیل گفتن جملۀ مستقیم: اگه ژاکتت رو بدون جاروجنجال بپوشی، یه عکس برگردون جایزه می‌گیری و یا به صورت غیرمستقیم: اگه تا ظهر بدون جاروجنجال باشی، یه مُهر صد آفرین رو برگه‌ات می‌زنم، باشد.

این ترفندها مؤثر ولی دارای محدودیت‌های خاص خود هستند. نخست آنکه کودک نوپا، پاداش تأخیری را خیلی دوست ندارد. اینکه از کودک سه ساله بخواهیم تمام ساعات صبح را به آرامی بگذراند تا ظهر پاداشی بگیرد، به‌احتمال‌زیاد خواسته‌ای محال است.

ثانیاً رفتاری که به آن پاداش داده می‌شود، باید رفتاری ناپیوسته و غیر وابسته و تعریف و تعیین آن ساده و برای کودک قابل‌درک باشد. مثلاً خوب بودن در تمام طول صبح، برای کودک نوپا مفهومی بسیار نامشخص و مبهم است.

اگر مصمم هستید که روش پاداش ملموس را به کار بگیرید، رفتار شایسته پاداش را دقیقاً تعریف و مشخص کنید؛ به‌گونه‌ای که کودک از امکان منطقی دستیابی به موفقیت، که همانا دریافت پاداش است، برخوردار باشد.

پاداش‌های کوچک در نظر بگیرید. پاداش‌های موردعلاقۀ کودک، مانند رفتن به پارک را جایگزین پاداش‌های غذایی مانند پفک و چیپس و شیرینی کنید و تعداد آن‌ها را طوری در نظر بگیرید که علاقۀ کودک به ادامۀ برنامه حفظ شود.