مصرف آنتی بیوتیک در کودکان، چیزهایی که باید بدانید

آیا باید آنتی بیوتیک ها را طلایه دار پیشرفت بشر در صنعت داروسازی دانست یا باید آنها را داروهای خطرناکی تلقی کرد که بیش از آنکه مفید باشند، مضرند؟ در پاسخ به این سوال باید گفت آنتی بیوتیک ها شمشیرهای دو لبه هستند.

اگر فرزند شما به عفونت باکتریایی مانند ذات الریه یا گلو درد مبتلا شده باشد، قطعا با مزایای آنتی بیوتیک ها آشنا هستید. حتما به چشم خود دیده اید که چگونه با مصرف این داروها تغییرات چشمگیری در فرزند بیمار و بیحال شما رخ داده و بعد از سه شب بی خوابی چقدر راحت خوابیده است.

بیماری و تب در کودکان نوپا والدین را با مزیای آنتی بیوتیک ها آشنا ساخته و حتی ممکن است آنقدر مجذوب این دارو شوند که با مشاهده اولین نشانه بیماری در فرزندشان به پزشک مراجعه کنند و از او بخواهند آنتی بیوتیک دیگری برایشان تجویز کند.

با این حال، مراقب باشید، هر گردی گردو نیست. عوارض جانبی و باکتری های مقاوم از این دارو شمشیر دو لبه ساخته اند. در اینجا به منظور جلوگیری از مصرف اشتباه آنتی بیوتیک ها اطلاعات جدید جامعی درباره انواع آنها ارائه خواهد شد.

آنتی بیوتیک چیست؟

آنتی بیوتیک ها باکتری را از بین برده و یا مانع تکثیر آنها می شوند. این داروها فقط در برابر باکتری ها خاصیت درمانی دارند نه ویروس ها که منشا اصلی اکثر بیماری ها نظیر گلو درد، سرماخوردگی، عفونت های سینوسی و برونشیت هستند. گاهی اوقات پزشک تنها با یک معاینۀ ساده می تواند به عامل باکتریایی بیماری پی ببرد، اما در برخی موارد تشخیص فقط با آزمایش طبی و کشت نمونه صورت می گیرد. کشت به معنای رشد دادن نمونه ای که با استفاده از سواب گرفته شده در محیط خاص آزمایشگاهی است.

این که کودک تب و خلط رنگی دارد یا بیماری او بیش از یک هفته به طول انجامیده است دلیل تشخیصی مناسبی برای تعیین منشا ویروسی یا باکتریایی عفونت و تجویز آنتی بیوتیک نیست. برای عفونت های باکتریایی، آنتی بیوتیک ها خیلی سریع اثر می کنند و علائم بیماری معمولا پس از 24 تا 48 ساعت پس از مصرف دارو به طور چشمگیری بهبود می یابند. در بسیاری موارد، کودکان در مدت کوتاهی پس از شروع دوره آنتی بیوتیک کاملاً خوب می شوند اما بهتر است برای غلبۀ کامل بر عفونت باکتریایی، دوره تجویز شده کامل شود، زیرا قطع آنتی بیوتیک پس از مشاهده علائم اولیه بهبودی موجب عود بیماری خواهد شد.

آنتی بیوتیک ها بر چه اساسی تجویز می شوند؟

همه آنتی بیوتیک ها خاصیت درمانی برابری ندارند.

این نکته را به خاطر داشته باشید آنتی بیوتیکی که آخرین بار برای عفونت گوش فرزندتان استفاده کردید، نمی تواند گزینه مناسبی برای درمان ذات الریه باشد. آنتی بیوتیک های مختلفی برای رویارویی با انواع متفاوت باکتری وجود دارند.

پزشک بر اساس مزه و دوز مصرفی، داروی مناسب را انتخاب می کند. آنتی بیوتیک های با طیف وسیع مانند اومنیسف (سفدینیر) و کوآموکسی کلاو می توانند چندین باکتری را مورد هدف قرار دهند. کوآموکسی کلاو از ترکیب آموکسی سیلین و کلاولانیک اسید ساخته شده است. اسید کلاولانیک مهار‌کننده قوی و غیرقابل برگشت آنزیم بتالاکتاماز باکتریها است. این دارو با نام تجاری آگمنتین در بازار وجود دارد و در شرایط خاص مانند درمان عفونت های مکرر گوشی یا ذات الریه استفاده می شوند.

آنتی بیوتیک های طیف محدود نظیر آموکسی سیلین و پنی سیلین ضد یک نوع باکتری عمل می کنند؛ این قبیل آنتی بیوتیک ها برای درمان بیماری هایی مانند عفونت های ساده پوستی، عفونت های عادی گوش و اکثر گلو دردهای استروپتوکوکی استفاده می شوند. این داروها معمولا بیش از آنتی بیوتیک های طیف وسیع تجویز می گردند، زیرا عوارض جانبی کمتری دارند و به باکتری های مقاوم اجازه رشد نمی دهند.

استفاده از آنتی بیوتیک طیف گسترده برای درمان عفونت ساده گوش همانند استفاده از تانک برای کشتن یک مگس است. اگرچه بیماری از بین می رود ولی عوارض جانبی بسیار بدتر از بیماری به همراه دارد.

مصرف انواع آنتی بیوتیک های مایع برای کودکان

این آنتی بیوتیک ها اغلب برای خردسالان تجویز می شوند اما بزرگسالان نیز می توانند از نوع قویتر این دارو که مایع نیست، استفاده کنند.

1- پنی سیلین ها (آموکسی سیلین و پنی سیلین جی)

این داروها معمولا برای عفونت ساده گوش و عفونت های باکتریایی سینوس ها تجویز می شوند. اگرچه در گذشته برای گلودرد استرپتوکوکی نیز مورد استفاده قرار می گرفتند اما امروزه مشخص شده است که در درمان استرپتوکوک مناسب نیستند و بیشتر در کاهش تب کاربرد دارند. شهرت آنها به خاطر عطر و بوی خاصشان بوده و معمولا روزی دو بار و به مدت 10 روز تجویز می شوند.

2- مهار کننده ها بتالاکتاماز (کوآموکسی کلاو و آگمنتین)

برای عفونت های پیچیده تر گوش، کودکان دارای سابقه عفونت مکرر گوش و عفونت های باکتریایی سینوسی تجویز می شود. عفونت های پیچیده تر سینوسی و برخی انواع ذات الریه ها از سایر موارد استفاده این داروهستند. غلظت گچ مانند این نوع آنتی بیوتیک موجب شده است که چندان محبوب خردسالان نباشد. این دارو به مدت 10 روز و روزی دوبار تجویز می گردد.

3- سفالوسپورین ها با نام تجاری اومنیسف و سداکس

برای عفونت های گوش پیچیده، کودکان دارای سابقه عفونت گوش مکرر و برای عفونت های باکتریایی سینوس تجویز می شود. این نوع آنتی بیوتیک به دلیل طعم بهتر به جای آگمنتین و با دوز یک بار در روز مورد استفاده قرار می گیرد. البته پژوهش ها نشان می دهند سفالوسپورین ها به اندازه آگمنتین قوی نیستند.

4- ماکرولیدها (زیتروماکس)

این داروها برای سیاه سرفه و ذات الریه سرپایی تجویز می شوند. ذات الریه سرپایی نوعی ذات الریه خفیف است که نیازی به بستری ندارد. می توان آن را به مدت کوتاه تر مثلا سه یا پنج روز استفاده کرد.

5- سولفا داروها (سپترا و باکتریم)

این داروها برای درمان عفونت های مقاوم استاف و عفونت های دستگاه ادراری مورد استفاده قرار می گیرند؛ عفونت استاف یک مشکل شایع ناشی از یک نوع باکتری است که معمولا بر روی پوست پیدا می شود. چنانچه پوست در معرض آفتاب باشد، این باکتری به نام استافیلوکوک ضایعات (راش) پوستی ایجاد خواهد کرد.

نحوه مصرف آنتی بیوتیک در کودکان

گاهی اوقات بهترین آنتی بیوتیک برای فرزند شما، طعم بسیار ناخوشایندی دارد، بهتر است آن را همراه با یک قاشق غذاخوری پودینگ یا سس سیب به فرزندتان بدهید. می توان آنتی بیوتیک را درون شیشه شیر به کودک داد اما باید مراقب بود تمام دوز تجویز شده به طور کامل خورده شود. جذب اکثر آنتی بیوتیک ها با معده خالی بهتر است، برای برخی از انواع آنتی بیوتیک ها نیز پزشکان یا داروسازان، مصرف را همراه با غذاهای چرب مانند بستنی توصیه می کنند.

علاوه براین در برخی داروخانه ها، طعم دهنده های خاصی برای بهتر کردن طعم دارو وجود دارند، می توانید به هنگام ارائه نسخه از آنها در این خصوص بپرسید.

با همه این ها اگر کودک همچنان از مصرف دارو امتناع کند، تکلیف چیست؟

اگر کودک بلافاصله بعد از مصرف آنتی بیوتیک آن را برگرداند، احتمال جذب وجود ندارد، لذا باید همان دوز بلافاصله تکرار شود اما اگر تا 15 دقیقه بعد از مصرف، این اتفاق بیفتد باید از تکرار مصرف خودداری و تا نوبت بعدی صبر کنید.

بسیاری از شرکت های دارویی با در نظر گرفتن احتمال برگرداندن یا ریختن یک دوز از دارو، مقدار بیشتری در شیشه پر می کنند، لذا اگر دارو یک یا دوبار به هر دلیلی به طور مناسب مورد استفاده قرار نگیرد، داروی کافی برای تکمیل دوره مصرف در اختیار مصرف کننده قرار دارد. چنانچه کودک هر بار بعد از مصرف دارو را برگرداند باید با پزشک تماس بگیرید. شاید بیمار به نسخه یا آنتی بیوتیک دیگری نیاز داشته باشد.

روش تعیین دوز مصرفی آنتی بیوتیک برای کودکان

کودکان در سن ۶ ماهگی از نظر جثه بسیار با یکدیگر متفاوت هستند لذا میزان دوز مصرفی آنتی بیوتیک در کودکان با توجه به وزن و نه سن تعیین می شود- هرچقدر کودک کوچکتر باشد، اثر مصرف دوز اشتباهی یا از دست رفته بر او بیشتر خواهد بود. در اکثر مواقع دستور مصرف بر اساس میلی لیتر یا سی سی تعیین می گردد. هر یک قاشق چایخوری برابر ۵ میلی لیتر (سی سی) است اما برای تعیین مقدار دارو استفاده از قاشق چایخوری به علت دقیق نبودن مناسب نیست، در عوض توصیه می شود از سرنگ های طبی که مقدار میلی لیتر یا سی سی در آنها لیبل گذاری شده است، استفاده کنید تا دوز مصرفی به درستی و با دقت محاسبه گردد.

چرا آنتی بیوتیک در سرماخوردگی موثر نیست؟

به معنای واقعی کلمه آنچه نمی تواند تو را بکشد، تو را قوی تر خواهد کرد. تجویز آنتی بیوتیک برای سرماخوردگی بی فایده و خطرناک است. آنتی بیوتیک ها قابلیت رویارویی با ویروس های عامل سرماخوردگی را ندارند و نمی توانند آنها را از بین ببرند، بدتر آن که باکتری های دیگری که در پوست، بینی و اطراف ما زندگی می کنند و در معرض آنتی بیوتیک قرار گرفته اند به "ابر میکروب" تبدیل می شوند، به عبارت دیگر ویروس‌ها اصلا به آنتی بیوتیک ها واکنش نشان نمی‌دهند. بنابراین، اگر از آنتی بیوتیک ها در مواقع غیرلازم استفاده کنید، بدن نسبت به ترکیبات موجود در آن‌ها مقاوم خواهد شد. درنتیجه، اگر دفعه بعد به عفونت مبتلا شوید و از آنتی بیوتیک استفاده کنید، این دارو نمی‌تواند عملکرد طبیعی خودش را به اجرا بگذارد و به بهبودی شما کمک کند.

گویی که شما دفترچه تمامی تکنیک ها و تاکتیک های بازی را در اختیار تیم مقابل قرار داده اید، مسلما هر چقدر بیشتر بخوانند بهتر می توانند در بازی بعدی شما را شکست دهند. در تمامی مواردی که شما مصرف آنتی بیوتیک را زودتر از کامل شدن دوره قطع کنید، مشابه همین داستان تکرار خواهد شد. در واقع شما با مصرف آنتی بیوتیک باکتریها را ضعیف می کنید ولی این مقدار برای از بین بردن آنها به طور کامل کافی نیست. در این فرایند مقاومت آنها در مقابل دارو افزایش خواهد یافت.

واکنش های حساسیت زا به مصرف آنتی بیوتیک در کودکان

از یک تا ۱۰ درصد افراد به پنی سیلین حساسیت دارند، اما کمتر از ۰۱/۰ آنها تجربه واقعی آنافیلاکسی (بیش دفاعی) آلرژیک مرگ زا نسبت به پنی سیلین دارند. شایعترین شاخص آلرژی به آنتی بیوتیک، بثورات پوستی است. البته، بثوراتی که در طول مصرف آنتی بیوتیک ایجاد می شوند اغلب بخشی از خود بیماری بوده و نشانۀ واکنش آلرژیک به دارو نیستند.

از آنجا که بثورات پوستی نشانۀ خیلی از بیماری ها در دوران کودکی به شمار می آیند اما وقتی همزمان با مصرف آنتی بیوتیک مشاهده می شوند، نگران کننده و گیج کننده هستند.

بثورات پوستی مربوط به آنتی بیوتیک تقریبا به صورت لکه های برجسته قرمز رنگ، مجموعه خوشه مانندی از دانه های کوچک، پوست متورم و کندو شکل بروز می کنند، این لکه ها ممکن است در طول مدت درمان و یا حدود یک هفته بعد از آن مشاهده شوند. اگر در خلال مصرف آنتی بیوتیک در کودک شاهد بروز بثورات پوستی بودید، بهتر است با پزشک متخصص کودکان و نوزادان تماس بگیرید، ایشان مشخص خواهند کرد که آیا آلرژی موجب تشکیل این بثورات شده است یا خیر و لذا کودک در آینده نیز می تواند از مصرف همان نوع آنتی بیوتیک خودداری کند.

همانطور که در این مقاله روشن شد نباید از مصرف تمامی انواع آنتی بیوتیک ترسید و نیز نمی توان کورکورانه اقدام به مصرف این دارو ها به محض بیماری کرد. وقتی آنتی بیوتیک ها خردمندانه مورد استفاده قرار می گیرند به ویژه زمانی که اطلاعات کاملی از آنها دارید در واقع ابزار مهمی برای مبارزه با بیماری هستند.

عوارض جانبی آنتی بیوتیک ها و روش های مقابله با آن

عوارض جانبی مرتبط با آنتی بیوتیک اغلب خفیف هستند و با درمان های خانگی یا داروهای بدون نسخه بهبود می یابند.

1- اسهال

پروبیوتیک ها مانند اسیدوفیلوس و لاکتوباسیلوس، باکتری "مفیدی" که ما در دستگاه گوارش به آن نیاز داریم، به طور طبیعی در ماست وجود دارد؛ بنابراین، وقتی کودک به سنی رسیده است که استفاده از فرآورده های لبنی مانعی برای او ندارد، می تواند همزمان با مصرف آنتی بیوتیک ها، ماست بخورد.

پروبیوتیک ها به صورت کپسول نیز بدون نسخه عرضه می شوند، شما می توانید بر اساس دستور پزشک، یکی از این کپسول ها را باز کنید و آنها را در غذا یا شیشه شیر کودک بریزید.

2- ادرار سوختگی

در حین استفاده از آنتی بیوتیک ها عفونت های قارچی می توانند رشد کنند، زیرا آنتی بیوتیک ها تنها قادر به از بین بردن باکتری های خوب هستند که قارچ ها را دور نگه می دارند. مصرف پروبیوتیک ها احتمال ابتلا به بثورات پوشک مرتبط با عفونت های قارچی را کاهش می دهد.

3- تغییر رنگ ادرار یا مدفوع

تغییر رنگ ادرار به قرمزی امری شایع است. مراقب باشید که آن را با خون اشتباه نگیرید. از پزشک خود بپرسید که آیا می توان آن را نشانه ابتلا به بیماری دانست. درمان خاصی برای آن لازم نیست.

4- بثورات حساسیت به نور خورشید

استفاده از کرم های ضد آفتاب یا اجتناب از نور خورشید در کنار مصرف آنتی بیوتیک توصیه می شود.

باکتری مرسا چیست؟

باکتری استافیلوکوک اورئوس مقاوم به متی سیلین که به اختصار مرسا خوانده می شود به رده ای از آنتی بیوتیک های رایج حاوی متسییلین و پنی سیلین مقاوم است. خطرناکترین گونۀ مرسا از راه تجهیزات پزشکی منتقل شده و می تواند به بیماران بستری آسیب برساند و سیستم ایمنی آنان را از بین ببرد. برای درمان مرسا تعداد معدودی آنتی بیوتیک وجود دارد. نوع دیگر مرسا معروف به مرسای اکتسابی از جامعه از راهی غیر از تجهیزات پزشکی منتقل می شود که مرگ آور نیست و تنها می تواند عفونت های نامطبوع پوستی نظیر جوش و آبسه ایجاد کند.

مرسای اکتسابی از جامعه از طریق تماس پوست با پوست با زخم های باز گسترش می یابد و با آنتی بیوتیک های طیف گسترده درمان پذیر است اما آنتی بیوتیک های طیف محدود در این مورد کاربرد ندارند. با این اوصاف پیشگیری باید بیش از هر چیز مورد توجه قرار بگیرد، بهترین دفاع در برابر این ابر میکروب ها شستن مرتب دست ها و رعایت بهداشت به معنای شتسشو و پاکسازی سریع زخم ها و جراحات است.