اختلالات فشارخون در حاملگی، عوامل خطر

فشار خون یکی از عوارض جدی و خطرناک است که ممکن است در طی حاملگی خانم‌ها را گرفتار کند و از آنجا که همیشه علامتی ندارد، بنابراین باید به فکر آن بود و به همین دلیل است که معاینات دقیق زمان بارداری به خانم‌های باردار توصیه می‌شود.
چون فشار خون باید در هر بار ویزیت چک و بررسی شود که آیا فشار خون بالا هست یا نه.
مساله فشار خون در طی حاملگی به چند صورت ممکن است وجود داشته باشد:
یک فرم اینکه فشار خون خانمی قبل از بارداری بالا باشد و با فشار خون بالا وارد حاملگی شود که به آن فشار خون مزمن گفته می‌شود.
علت فشار خون مزمن عمدتا مشخص نیست و فشار خونی است که بیشتر افراد چه زن و چه مرد به آن مبتلا می‌شوند.
همچنان که مردان و زنان می‌توانند فشار خون بالا پیدا کنند و اصلا با حاملگی ارتباطی ندارد.
حامله شدن برای این خانم‌ها خطرناک است و صلاح نیست، مگر اینکه فرزند دیگری نداشته باشند که در این صورت به ناچار برای اقدام به حاملگی به آنها اجازه داده می‌شود.
در صورتی که قبل از حاملگی داروی فشار خون استفاده می‌کرده، برای حامله شدن باید داروها زیر نظر پزشک و متخصص زنان در صورت لزوم تعویض و یا مقدار آن تغییر کند.
وقتی فشار خون کاملا کنترل شود، می‌توان اجازه حامله شدن را به فرد داد.
همچنین باید از نظر صدماتی که فشار خون می‌تواند به ارگان‌های دیگر مانند قلب و کلیه بزند باید حتما بررسی شود.
این خانم در طی حاملگی می‌تواند با خطر اضافه شدن مسمومیت حاملگی روی فشار خون مزمن خود مواجه شود.
در افراد سالم و به صورت نرمال، در نیمه اول حاملگی و به ویژه بعد از سه ماهه دوم حاملگی، فشار خون (به خصوص فشار خون دیاستولیک یا فشار خون مینیمم) معمولا کاهش پیدا می‌کند.
بنابراین خانمی که فشار خون مزمن دارد ممکن است با همین پدیده مواجه شود و فشار خون در نیمه اول حاملگی مقداری کاهش پیدا کند ولی در خانم‌هایی که فشار خون مزمن دارند و مسمومیت حاملگی روی آن سوار می‌شود، بعد از ۲۰ هفته فشار خون افزایش پیدا می‌کند و مشکلات مربوط به مسمومیت حاملگی (پراکلامپسی) ایجاد می‌شوند.
گروه دیگر خانم‌هایی هستند که قبل از حاملگی اصلا به فشار خون مبتلا نیستند و فشار خون آنها قبل از حاملگی و در نیمه اول حاملگی نرمال است و بعد از نیمه دوم حاملگی فشار خون شروع به بالا رفتن می‌کند. به این مورد فشار خون ناشی از بارداری گفته می‌شود که ممکن است به این صورت باشد که فقط فشار خون افزایش پیدا کند و علامت دیگری نداشته باشد، ولی می‌تواند به همین فشار خون بالا، پروتئین اوری (دفع پروتئین در ادرار) و یا علامت‌های مربوط به تاثیر بر ارگان‌های دیگر مانند قلب، ‌مغز یا کلیه اضافه شود که به آن پرِاکلامپسی(preeclampsia) یا مسمومیت دوران بارداری گفته می‌شود که مجموعه‌ای است از فشار خون بالا به علاوه یا دفع پروتئین در ادرار و یا یک سری از علائم مثل پایین آمدن تعداد پلاکت‌ها، اختلال در کار کلیه، مشکلات ریوی،‌ بروز یک سری علائم مغزی مانند سردرد یا علائم چشمی مانند تاری دید و درد سر شکم.

اگر به این فشارخون زمان بارداری و مسمومیت حاملگی (پرِاکلامپسی) تشنج هم اضافه شود، اصطلاح اکلامپسی را برای آن به کار می‌برند که یکی از مراحل انتهایی پرِاکلامپسی و از عوارض خطیری است که اتفاق می‌افتد.
گاهی اوقات ممکن است یک سری مشکلات خونی در خانم پراکلامپسی ظاهر شود؛ مانند کاهش تعداد پلاکت‌ها، از بین رفتن گلبول‌های قرمز و یا افزایش آنزیم‌های کبدی. که اصطلاحا به آن سندرم هلپ گفته می‌شود که در ۸۰ درصد موارد همراه با پرِاکلامپسی است.
سندرم هلپ در 20 درصد موارد ممکن است به صورت مستقل وجود داشته باشد و فرد به پرِاکلامپسی مبتلا نباشد. وقتی سندرم هلپ با پرِاکلامپسی همراه شود، یکی از عوارض بد پرِاکلامپسی به حساب می‌آید.

مجموعا بر حسب اینکه سن خانم‌هایی که مورد بررسی قرار می‌گیرند چقدر باشد و همین‌طور شکم چندم باشند، و نیز جوامع مختلف میزان آن متفاوت است.
بر حسب جمعیت مورد مطالعه، از 4 درصد تا 10 درصد ممکن است در جوامع مختلف، متفاوت باشد. با وجود اینکه میزان آن کم است ولی به دلیل اینکه از عوارض بسیار وخیم حاملگی است می‌تواند مشکلات خیلی جدی را ایجاد کند و درصد قابل توجهی از مرگ مادران به علت مسمومیت حاملگی و پرِاکلامپسی اتفاق می‌افتد، بنابراین علیرغم زیاد نبودن شیوع آن، از اهمیت بالایی برخوردار است.

عوامل مستعد کننده خانم باردار به پراکلامپسی
خیلی از عوامل شناخته شده نیستند ولی از عواملی که در مورد آن دانسته شده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-فردی که سابقه پرِاکلامپسی داشته باشد، در ریسک بیشتری است.
-خانم‌هایی که حاملگی اول‌شان است و در دو انتهای طیف سنی قرار دارند؛ یعنی خانم حامله با شکم اول بسیار جوان و یا بالاتر از ۴۰ سال. به خصوص هرچه سن بیشتر می‌شود، ریسک آن افزایش پیدا می‌کند.
-سابقه خانوادگی پرِاکلامپسی
-سابقه دیابت
-افزایش بعضی عوامل انعقادی در خون که انعقاد پذیری را در خون زیاد می‌کنند و به آن ترومبوفیلی گفته می‌شود.
-بیماری کلیوی مزمن در خانم حامله
-چاقی: ریسک پرِاکلامپسی را تقریبا سه برابر افزایش می‌دهد، بنابراین یکی از کارهایی که خانم‌ها می‌توانند انجام دهند این است که قبل از بارداری وزن خود را به وزن ایده‌آل برسانند، زیرا خانم‌های چاق در ریسک بیشتری از نظر پرِاکلامپسی، دیابت و بسیاری از عوارض حاملگی و حتی مرده‌زایی، ناهنجاری‌های مادرزادی در کودک و مشکلاتی که به هنگام زایمان و بعد از آن اتفاق می‌افتد هستند، بنابراین اصلا صلاح نیست که خانم‌ها با وزن بالا وارد حاملگی شوند.
-حاملگی دوقلویی و بالا رفتن سن مادر
علائم همراه پراکلامپسی
-فشار خون بالا
-دفع پروتئین از ادرار
-درد سر دل که به معده مربوط نمی‌شود و به خاطر مشکلاتی است که در کبد اتفاق می‌افتد.
-سردرد بسیار شدید به خاطر مسائلی که در مغز اتفاق می‌افتد، به طوری که خانم اظهار می‌کند تا به حال سردرد به این شدیدی را تجربه نکرده است.
-علائم بینایی مانند تاری دید، دوبینی و گاهی اوقات کوری ناگهانی ممکن است اتفاق بیفتد.
-ورم یکی از مواردی است که خانم‌ها در پرِاکلامپسی به آن مبتلا می‌شوند. ولی از آنجا که ورم در حاملگی بسیار شایع است، از علائم اصلی برای پرِاکلامپسی به حساب نمی‌آید ولی همیشه وقتی خانمی اضافه وزن ناگهانی دارد و یا ورم خیلی شدید به خصوص در قسمت‌های بالایی بدن پیدا می‌کند، به مساله فشار خون بالا در طی حاملگی فکر می‌کنیم.
-ورم به شکل دیگری می‌تواند در ریه‌ها اتفاق بیفتد و ادم ریه ایجاد کند که جزء عوارض خطرناک پرِاکلامپسی است.
-کاهش حجم ادرار به دلیل انقباض عروق و کاهش جریان خونرسانی به کلیه‌هاست.
-گاهی اوقات به دلیل افزایش ناگهانی فشار خون، ممکن است سکته مغزی برای خانم‌ها اتفاق بیفتد.
-در درصد کمی ممکن است کندگی زودرس جفت ایجاد شود که به جنین و مادر صدمه می‌زند.
-تشنج هم از علائمی است که ممکن است در انتهای ماجرا اتفاق بیفتد و خطرناک باشد.
-کاهش پلاکت‌ها
-تغلیظ خون به خاطر خروج مایع داخل رگ
-ممکن است گلبول‌های قرمز شروع به از بین رفتن کنند.
-اختلالات انعقادی
خانم‌های باردار با فشار خون بالا باید از نظر تمام مسائل بررسی شوند. از طرف دیگر عروقی که به جنین تغذیه می‌رسانند ممکن است منقبض شده باشند و خونرسانی به جفت کم شود، بنابراین رشد جنین ممکن است مختل شود، در نتیجه رشد جنین هم باید به طور کامل بررسی شود.

آیا راهی هست که پیش‌بینی کنیم خانمی ممکن است دچار مسمومیت بارداری یا پرِاکلامپسی شود؟
واقعیت این است که از روش‌های زیادی برای این موضوع استفاده شده است، ولی در حال حاضر هیچ کدام از آنها مورد تایید قطعی نیستند.
تنها مساله‌ای که در این زمینه بسیار می‌تواند کمک ‌کننده باشد، اندازه‌گیری مکرر و مرتب فشار خون در طی بارداری است که خانم باردار باید در فواصل خاصی برای کنترل فشار خون به پزشک مراجعه کند که این امر بهترین روش غربالگری به حساب می‌آید.

دقیقا مشخص نیست که چرا فشار خون خانم‌ها در حاملگی افزایش پیدا می‌کند.
در حالیکه که گفته شد به دلیل هورمون‌های حاملگی، به صورت معمول و نرمال، فشار خون کاهش پیدا می‌کند.
آنچه که مشخص است این است که انقباض در جدار عروق خونی ایجاد می‌شود و فشار خون شروع به بالا رفتن می‌کند.

واقعیت این است که از روش‌های مختلفی استفاده شده، ولی هیچ کدام از آنها مورد تایید قطعی قرار نگرفته‌اند، به جز مصرف آسپرین (ASA) با دوز پایین که خانم‌ها باید از 12 هفته بعد از حاملگی (بعد از سه ماهه اول حاملگی) آن را استفاده کنند، ولی نه برای همه خانم‌های باردار،‌ بلکه برای خانم‌هایی که در ریسک بیشتر برای پرِاکلامپسی قرار دارند.

تنها درمانی که برای پرِاکلامپسی وجود دارد، ختم حاملگی است.
از آنجایی که حاملگی باعث آن شده است،‌ بنابراین با ختم حاملگی درمان اتفاق می‌افتد، ولی در بعضی از موارد به دلیل نارس بودن کودک،‌ با شرایط خاص و تمهیدات خاص، ممکن است زمان محدودی (البته با تمهیدات بسیار جدی) برای ادامه حاملگی صبر شود که توسط متخصص زنان برای خانم تصمیم گرفته می‌شود.
در خیلی اوقات فشار خون بعد از ختم حاملگی به حالت نرمال برمی‌گردد و تمام مشکلات برطرف می‌شود.
گاهی اوقات، به صورت نادر، در فرم‌های آتیپیک یا غیر عادی پرِاکلامپسی، حتی بعد از زایمان مسائل بیمار ممکن است ادامه پیدا کند.
در خاتمه آنچه که باید مورد تاکید قرار بگیرد، این است که پرِاکلامپسی و افزایش فشار خون حاملگی ممکن است از ابتدا هیچ علامت خاصی نداشته باشد و خانم‌ها باید مراقبت‌های دوران بارداری را به صورت جدی پیگیری نمایند. باید توجه داشت خیلی از موارد خطر گفته شده به عنوان فاکتور خطر شاید قابل پیشگیری نباشند، ولی از مواردی که قابل کنترل هستند این است که بارداری در سنین زودتری اتفاق بیفتد، فرد وزن متناسب قبل از بارداری را داشته باشد و در زمان حاملگی دچار اضافه وزن زیاد نباشد، اگر به بیماری کلیوی یا فشار خون مزمن یا مشکلات زمینه‌ای مبتلا است، تا جایی که امکان دارد حامله نشود، چون ممکن است با خطرات زیادی در طی حاملگی مواجه شود.
وقتی فشار خون در طی حاملگی افزایش پیدا کرد، مراقبت‌های جدی و دقیقی برایشان انجام شود.
به توصیه‌های پزشک در زمان بارداری دقت داشته باشند و اگر فشار خون در زمان بارداری افزایش پیدا کرد، بسیار جدی تلقی شود و به حرف اطرافیان که ممکن است به صورت ناآگاهانه برایشان تجویزهای خاصی را توصیه کنند، توجهی نداشته باشند و بدانند که با عارضه وخیمی مواجه شده‌اند و اجازه دهند که تیم پزشکی کارهای لازم را برایشان انجام بدهند