تغذیه تکمیلی نوزاد، رعایت اصول اساسی

شیر مادر بهترین غذا برای شیرخوار است که در ۶ ماه اول زندگی، همه ی نیازهای غذایی کودک را برطرف می سازد و به هیچ غذای دیگری، حتی نوشیدنیهایی از قبیل آب و چایی هم نیاز ندارد. اما با بزرگتر شدن کودک لازم است از غذاهای دیگر هم استفاده شود تا هم نیازهای غذایی بدن کودک تامین شود و هم به تدریج کودک بتواند از غذای خانواده نیز استفاده کند.
اگر تغذیه تکمیلی را زودتر از موقع مناسب شروع کنید، چون اشتهای کودک کمتر می شود، کمتر از شیر خودتان می خورد و به همین دلیل شیر از پستانها کمتر ترشح می شود. لازم است بدانید که در این دوران کودک نمی تواند غذای دیگری بجز شیر مادر را هضم کند.
همچنین اگر تغذیه تکمیلی را دیرتر از زمان مناسب شروع کنید، ممکن است رشد کودکتان دچار اشکال شود. بعضی از کودکان در سن ۱۲ تا ۱۸ ماهگی به شیرمادرشان بی علاقه می شوند. در این مواقع تشویق کودک به ادامه شیرخوردن مشکل است. تنها کاری که لازم است انجام دهید این است که مطمئن شوید کودک غذای کافی می خورد. اگر کودک خود به خود شیر خوردن را قطع نکند، هیچ دلیلی برای قطع شیردهی وجود ندارد و حتی ممکن است کودک تا بعد از ۲ سالگی سالگی هم به شیرخوردن ادامه دهد. اما معمولا مادران بعد از ۲ تا ۳ سالگی شیردهی را قطع می کنند. زمانی که تصمیم می گیرید شیردهی را قطع کنید، باید مطمئن شوید کودکتان غذای کافی به جز شیر خودتان دریافت می کند.

توصیه های بهداشتی در زمان قطع شیر مادر:
- برخی از مادران شیردهی خود را به طور ناگهانی قطع می کنند یا این کار را زمانی انجام می دهند که کودک هنوز غذای تکمیلی کمی می خورد و یا در بعضی مواقع برای قطع شیردهی، کودک را از مادر دور می کنند. توجه داشته باشید که برای قطع شیردهی نیازی به انجام این کارها که هرکدام می تواند برای سلامت روان و سلامت جسمانی کودک آسیب زا باشد، نیست و بدون انجام آنها نیز می توان شیردهی را قطع نمود.
-وقتی تصمیم به قطع شیردهی می گیرید باید مطمئن شوید که فرزندتان روزانه ۵ وعده از غذاهای دیگر را می خورد.
-برای اینکه قطع شیردهی را به تدریج انجام دهید، باید ابتدا تعداد وعده های شیردهی را کم کنید و غذا دادن به کودک را از یک وعده در روز شروع کنید و کم کم تعداد وعده های غذایی را بیشتر کنید. بطور مثال ابتدا شیر دادن در صبح ها را قطع نمایید و کارهایی را که کودکتان را به فکر شیرخوردن می اندازد، انجام ندهید. بعد از 4-2 هفته می توانید شیردادن بعد از ظهرها را هم قطع کنید. در این دوره با وجود اینکه دفعات شیردهی کم می شود، اما باید در هر وعده شیر کافی به کودکتان بدهید. اگر کودکتان برای خوردن شیر اصرار می کند، نباید او را از خود دور کنید. در دوره ای که برای قطع شیردهی تلاش می کنید، باید محبت بیشتری به کودکتان بکنید تا کودکتان خود را نزدیک به شما احساس کند. آخرین مرحله قطع شیر مادر، شیردهی شبانه است. لذا باید زمانی که شیردهی روزانه را قطع نکرده اید، شبها به کودک خود شیر بدهید.

-چون برنج از همه ی غذاهای دیگر راحت تر هضم می شود، در اولین هفته ی شروع تغذیه ی تکمیلی بهتر است از فرنی آرد برنج استفاده کنید و از یک قاشق مربا خوری در روز شروع کنید و به تدریج روزانه ۱۰ قاشق مرباخوری به کودک از این غذای تکمیلی بدهید (هروعده ۲ تا ۳ قاشق).

مواد لازم:
آرد برنج: دو قاشق مرباخوری سرصاف (با استفاده از قاشق‌‌های اندازه‌ گیری یا قاشق‌‌های شربت آنتی بیوتیک)
شکر: یک قاشق مرباخوری سرصاف
شیر پاستوریزه: ۱۲۰ میلی‌لیتر (سی‌سی) معادل نصف لیوان معمولی
طرز تهیه:
شیر پاستوریزه را پس از به جوش آمدن، یک دقیقه در حال جوش نگهدارید و بعد در جای خنک بگذارید تا سرد شود. (آرد برنج در آب یا شیر سرد به خوبی حل می‌شود). بعد آرد برنج و شکر را به شیر اضافه کرده روی شعله ملایم قرار دهید و مرتب آن را هم بزنید تا کم کم به قوام مطلوب برسد یعنی از قاشق نریزد. با مقادیر ذکر شده حدود ۱۲ تا ۱۵ قاشق مرباخوری فرنی به دست می‌آید که هر گرم آن حدود یک سوم کیلوگالری، انرژی دارد. در صورت استفاده از نصف قاشق مرباخوری کره، هر گرم فرنی ۲ کیلوکالری انرژی خواهد داشت.
توجه: در مورد کودکانی که افزایش وزن آنان مطلوب است نیازی نیست که به فرنی کره اضافه شود ولی برای شیرخوارانی که باید وزن بیشتری بگیرند می‌توان هنگام تهیه فرنی، نصف قاشق مرباخوری کره یا یک قاشق مرباخوری روغن زیتون و یا هر روغنی که در دسترس است اضافه کرد.
-در هفته ی دوم می توانید از شیر برنج یا حریره ی بادام استفاده کنید. شروع آن نیز مانند فرنی از یک قاشق مرباخوری یک بار در روز می‌باشد و ممکن است تا روز ششم و هفتم به ۱۲ قاشق مرباخوری در روز برسد. البته در این هفته بتدریج که مقدار و دفعات تغذیه با حریره بادام افزایش می‌یابد، مقدار و دفعات تغذیه با فرنی کم می‌شود. بنابراین در هر وعده یا در تمام دفعات میتوان حریره بادام را جایگزین فرنی کرد. مقدار مصرف این غذاها نیز مانند فرنی است.

روش تهیه ی حریره بادام:
مواد مورد نیاز جهت تهیه حریره بادام:
بادام شیرین (۵ عدد)
آرد برنج (یک قاشق مرباخوری سرصاف)
شکر(نصف قاشق مرباخوری سرصاف)
شیر پاستوریزه (نصف لیوان).
طرز تهیه
اول بادام‌ها را حدود چند ساعت در آب جوش خیس کرده پوست آن را جدا نموده و با رنده و یا هر وسیله دیگری که در خانه وجود دارد نرم کنید. سپس مخلوط مذکور همراه شکر، آرد برنج در شیر آنقدر بجوشانید تا قوامی مثل فرنی پیدا کند.
-از هقته ی سوم می توانید انواع پوره ها مثل پوره ی سیب زمینی، هویج، نخودفرنگی و لوبیا سبز را به کودک بدهید. بهتر است کمی روغن به پوره اضافه کنید تا نیروی بیشتری به کودکتان بدهد.

طرز تهیه همه پوره‌ها یکسان است و در اینجا روش تهیه پوره سیب زمینی ذکر می گردد:
مواد لازم:
سیب‌زمینی: دو عدد با اندازه متوسط
شیر پاستوریزه: پنج قاشق غذاخوری (مقدار مورد نیاز برای متناسب کردن قوام پوره)
کره: یک قاشق مرباخوری
طرز تهیه:
برای تهیه پوره سیب‌ زمینی، از سیب‌ زمینی‌‌های زرد و سالم استفاده کنید (سیب‌زمینی‌هایی که سبز رنگ هستند می‌توانند باعث مسمومیت شوند)‌ ابتدا سیب‌زمینی را با پوست کاملاً بشوئید و با مقداری آب بپزید. بعداز پخته شدن وقتی که هنوز سیب‌زمینی گرم است پوست آن را جدا کنید و سیب‌زمینی را رنده کنید و با کره و شیر مخلوط نمائید تا کاملاً نرم و یکنواخت شود.
-از هفته ی چهارم می توانید سوپ های ساده را برای کودک شروع نمایید. وقتی کودک به خوردن سوپ عادت کند، می توانید انواع سوپ را با استفاده از گوشت ها و سبزی ها( هویج، لوبیاسبز، نخودفرنگی، کرفس، سیب زمینی و جعفری) و از موادی مانند برنج، ماکارونی، رشته و آرد تهیه نمایید. توجه داشته باشید که این مواد باید در داخل سوپ به خوبی له شوند.
-از هفته ی پنجم می توانید زرده ی تخم مرغ را به صورت آب پز به کودک بدهید. برای نرم کردن زرده ی تخم مرغ می توانید کمی شیر مادر به آن اضافه کنید. زرده ی تخم مرغ را باید از نصف قاشق چایخوری (به اندازه یک نخود) شروع کنید و کم کم به مقدار آن اضافه نمایید، تا بعد از 2 هفته کودک بتواند یک زرده را بخورد. از این زمان به بعد می توانید یک روز در میان، یک زرده ی کامل یا هر روز نصف زرده را به کودک داد.
نکته: سفیده ی تخم مرغ را نباید تا یکسالگی به کودک بدهید.
-از هفته ششم می توانید حبوبات مانند(ماش، عدس، لوبیا یا جوانه ی آنها) را به سوپ اضافه کنید. ابتدا می توانید از آرد آنها استفاده کنید و سپس حبوبات خیس شده و پوست کنده را مصرف نمایید.
-از هفته ی هفتم می توانید آب یک نوع میوه را به اندازه ی یک قاشق مربا خوری به کودک بدهید و به تدریج مقدار آن را به ۱۰ قاشق برسانید. هر نوع آب میوه را باید ۷-۵ روز به تنهایی به شیرخوار داد.
-وقتی کودک به خوردن آب میوه عادت کند و حساسیتی نشان ندهد می توانید از میوه های نرم و له شده استفاده کرد.
-وقتی کودک به سن ۸ ماهگی می رسد، برای اینکه جویدن را خوب یاد بگیرد می توان تکه های نان یا بیسکویت را به او بدهید و غذاهای نرم را کمی سفت تهیه کنید.
-دادن ماست را می توانید از 8 ماهگی شروع کنید.
-وقتی کودک قادر به جویدن باشد می توانید از کته برنج مخلوط با سبزیها و حبوبات و گوشت نرم استفاده نمایید.

در تغذیه کودکتان به نکات ذیل توجه فرمایید:
-مواد غذایی از قبیل سفیده ی تخم مرغ، اسفناج، گوجه فرنگی، عسل، بعضی میو ها مانند پرتقال، لیموشیرین، توت فرنگی، گیلاس و آلبالو را نباید برای کودک زیر یک سال استفاده کرد.
-اضافه کردن نمک و ادویه به غذای کودک مناسب نیست.
-شیرینی، آب نبات و سایر تنقلات به دلیل کم کردن اشتهای کودک، تغذیه او را دچار اشکال می کند.
-اگر شیر خوار در شروع تغذیه تکمیلی به غذای خاصی بی میلی نشان داد، برای یک یا دو هفته آن غذا را به کودک ندهید و سپس دوباره آن را شروع کنید.

-بهتر است غذای شیرخوار به مقدار کم و برای یک وعده تهیه شود. در غیر این صورت باید غذا را در یخچال نگهداری کرد و هربار فقط به اندازه یک وعده از آن را گرم کرد.
-برای اینکه کودک بتواند غذای تکمیلی را هضم بکند، باید ابتدا از غذاهای رقیق شروع کنید و به تدریج آن را غلیظ تر نمایید.
-ممکن است شیرخوار به بعضی از موادغذایی حساسیت داشته باشد به همین دلیل باید ابتدا از مواد غذایی ساده شروع کنید و بعد از چند روز ماده ی غذایی دیگر را به آن اضافه نمایید تا هم کودک با طعم آن آشنا شود و عادت کند و هم اینکه اگر به آن ماده ی غذایی حساسیت داشته باشد، بتوان موضوع را تشخیص داد و آن ماده غذایی را حذف نمود.
-برای دادن غذای تکمیلی باید از قاشق و فنجان یا استکان استفاده کنید و هیچ گاه نباید با بطری به کودکتان غذا بدهید. بهتر است قاشق شیرخوار کوچک باشد و گودی کمی داشته باشد.
-با شروع تغذیه تکمیلی باید به کودک آب سالم داده شود.

-در این سنین پدرو مادر باید غذا خوردن را به عهده ی خود کودک بگذارند. اما باید مراقب باشند که کودک غذای کافی بخورد.
-در حین غذاخوردن نمی توان از کودک انتظار داشت که حتما بدون حرکت بنشیند بهتر است به کودک اجازه داده شود در حین غذا خوردن از جا بلند شود و بعد از کمی حرکت به غذا خوردن ادامه دهد.
-بهتر است غذا خوردن کودک زمان و محل معین داشته باشد بعضی از کودکان به لیوان یا بشقاب یا قاشق خاصی علاقه پیدا می کنند. در این صورت بهتر است وقتی پدر و مادر کودک را به محل ناشناسی می برند، ظرفهای کودک را همراه خود داشته باشند.
-بعضی از کودکان به راحتی غذا نمی خورند و والدین آنها از روشهای مختلفی مانند نوازش کردن، رشوه دادن، تهدید، ترساندن و حتی کتک زدن استفاده می کنند اما توجه داشته باشید که اصلاً نباید کودک را با این روش ها به غذا خوردن مجبور کنید.
-از دادن خوراکیها و تنقلات نامناسبی که اشتهای کودک را از بین می برد، خودداری کنید ودر وعده ی اصلی غذای کودک، مقدار غذایی را که مناسب اوست در برابرش بگذارید. اگر کودک از خوردن خودداری کرد، باید بدون تعریف از غذا یا اصرار به کودک، غذا را بردارید و تا وعده ی بعدی به کودک چیزی ندهید. به تدریج کودک به خوردن تمایل پیدا می کند.

تغذیه ی کودک بیمار:
در دوران بیماری پدر و مادر باید توجه بیشتری به تغذیه کودک داشته باشند اگر کودک تب داشته باشد، ذخیره های غذایی بدن او مصرف می شود. معمولا در دوران بیماری اشتهای کودک کم می شود و اگر به تغذیه او توجه نشود، رشد کودک دچار مشکل می شود. به خصوص اگر کودک به اسهال مبتلا باشد، مایعات و مواد غذایی را ازدست می دهد.
-در دوران بیماری والدین باید سعی کنند موادغذایی کافی به بدن کودک برسد به همین دلیل باید با استفاده از نوعی غذا که مورد علاقه کودک است، به تغذیه ادامه داد. بهتر است یک وعده به تغذیه کودک اضافه شود و کمی روغن یا کره با غذا مخلوط شود. حتی پس از بهبودی کودک هم باید یک وعده غذای اضافه به او داده شود تا وزن او به قبل از بیماری برسد.