تاخیر در رشد کودکان، چگونه شناسایی می شود؟
همچنان که والدین مراحل رشد کودک خود را زیر نظر دارند باید این نکته را به خاطر داشته باشند که هر کودکی مسیر منحصر به فرد خود را در این مورد طی می‌کند.
همچنان که والدین مراحل رشد کودک خود را زیر نظر دارند باید این نکته را به خاطر داشته باشند که هر کودکی مسیر منحصر به فرد خود را در این مورد طی می‌کند و طیف موسوم به نرمال محدوده گسترده‌ای را در بر می‌گیرد. به هر حال آگاهی نسبت به نقاط عطف رشد در کودکان برای شناسایی تأخیر احتمالی رشد در آنان مفید است. این تأخیرها درجا زدن‌هایی در عرصه‌های رشد عاطفی، ذهنی یا فیزیکی یا تعداد بیشتری از این موارد را شامل می‌شود. اگر کودک دچار تأخیری در مراحل رشد خود باشد درمان زودهنگام بهترین راه کمک به پیشرفت یا حتی ارتقاء رشد وی است.
تأخیر رشد در کودکان خردسال چیست؟
انواع مختلف تأخیر رشد در نوزادان و کودکان خردسال مطرح است که از جملۀ آنها می‌توان موارد زیر را نام برد:
- تأخیر رشد در زبان یا گفتار
- تأخیر رشد در بینایی
- تأخیر رشد در مهارت‌های حرکتی - جنبشی
- تأخیر رشد در مهارت‌های اجتماعی و عاطفی
- تأخیر رشد در مهارت‌های فکری - شناختی
برخی از اوقات تأخیر رشد در بسیاری از موارد نام برده یا تمامی آنها بروز می‌کند. وقتی چنین اتفاقی رخ دهد وضعیت مورد اشاره زیر عنوان "تأخیر رشد گلوبال" شناخته می‌شود. تأخیر رشد گلوبال یا فراگیر ممکن است به یکی از دلایل زیر رخ دهد:
- یک نقص ژنتیکی مثل ابتلاء به سندرم داون
- سندرم جنین الکلی که بر اثر مصرف مشروب الکلی توسط مادر در طول بارداری ایجاد می‌شود
- سندرم X شکننده، که نوعی اختلال شناختی ارثی است
- مشکلات پزشکی شدیدی که اندکی پس از تولد ایجاد میشوند و اغلب با تولد زودرس مرتبطند
- در اغلب موارد علت تأخیر رشد مشخص نمی‌شود
آنچه در ادامه می‌آید نشانه‌های هشداردهنده انواع مختلف تأخیر رشد است که احتمال بروز آنها تا دو سالگی بچه مطرح است. در عین حال برخی موارد آموزشی در مورد علل تأخیر رشد و درمانهای بالقوه برای آنها مطرح می‌شود.
تأخیر رشد زبان و گفتار در کودکان
تأخیر در یادگیری تکلم در کودکان نوپا شایع است. در واقع، مشکلات زبان و تکلم شایع‌ترین نوع تأخیر رشد محسوب می‌شود. تکلم به بیان کلامی، شامل روش ساخت کلمات اشاره دارد. زبان سیستم گسترده‌تری از بیان و گرفتن اطلاعات مثل توان فهم اشارات است.
علل محتمل. طیفی از مشکلات شامل موارد زیر می‌توانند به تأخیر در رشد زبان و تکلم منجر شوند:
- قرار داشتن در معرض بیش از یک زبان - که می‌تواند باعث ایجاد تأخیر خفیف در کودکان نوباوه شود اما مشکلی است که در زمان رسیدن به سن مدرسه از بین می‌رود
- ناتوانی در یادگیری
- سوء استفاده از بچه یا بی‌توجهی نسبت به وی
- ابتلاء به مشکلی در زمینه کنترل عضلات مرتبط به تکلم - اختلالی که دیس‌ارتریا خوانده می‌شود
- کاهش شنوایی که احتمال بروز آن در کودکان دچار عفونت شدید گوش میانی وجود دارد و نیز می‌تواند نتیجۀ مصرف برخی داروها، تروما یا اختلالات ژنتیکی باشد
- اختلالات طیف اتیسم. این اختلال گروهی از اختلالات مغز و اعصاب است که می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در ارتباط‌گیری با جامعه و نیز اختلال فعل و انفعال اجتماعی و مهارت‌های شناختی شود
- هیچ علتی قابل شناسایی نیست
انواع درمان. اگر والدین یا پزشک بچه به وجود مشکلی در تأخیر تکلم مشکوک شوند، باید موضوع توسط یک آسیب‌شناس مشکلات زبان و گفتار مورد بررسی قرار گیرد. متخصص مزبور ممکن است یک تست شنوایی برای کودک انجام دهد و از گفتار درمانی برای کودک استفاده کند. متخصص در عین حال ممکن است پیشنهاد دهد که والدین موارد زیر را در دستور کار قرار دهند:
- برقراری ارتباط بیشتر با بچه از طریق حرف زدن، آواز خواندن و تشویق به تکرار موارد از سوی کودک
- خواندن مطالبی به صورت هر روزه برای بچه
- تأکید بر تکلم و زبان در کل روز
- انجام درمان برای عفونتهای گوش میانی در صورت نیاز
نشانه‌های هشدار دهنده تأخیر در تکلم و زبان. در صورتی که کودک شما در سن قید شده در زیر دچار هر یک از مشکلات مطرح شده در پیوند با سن خود باشد وی را به دکتر ارجاع دهید. در عین حال والدین باید در مورد هر مهارتی که بچه پیشتر فرا گرفته و سپس از یاد برده است گوش به زنگ باشند.
در مورد بچه ۳ تا ۴ ماهه در صورت مطرح بودن هر یک از موارد زیر مراجعه به پزشک الزامی است:
- بچه به صداهای بلند واکنشی نشان نمی‌دهد
- بچه ور نمی‌زند و اصوات بی‌معنی از دهان وی خارج نمی‌شود
- بچه شروع به تولید اصوات بی‌معنی کرده اما تلاشی در تقلید اصوات از خود نشان نمی‌دهد (در سن ۴ ماهگی)
در سن ۷ ماهگی بچه در صورت مواجهه با موارد زیر وی باید به پزشک ارجاع داده شود:
- بچه به صداها پاسخی نمی‌دهد
در سن ۱ سالگی بچه، در صورت مواجهه با موارد زیر باید به دکتر مراجعه کرد:
- بچه قادر به ادای هیچ کلمهای (مثل "ماما") نیست
- در سن ۲ سالگی بچه، در صورت مواجهه با موارد زیر باید به دکتر مراجعه شود:
- بچه قادر نیست تا دستکم ۱۵ کلمه را بر زبان بیاورد
- بچه نمی‌تواند بدون تکرار کردن یک اصطلاح دوبخشی را ادا نماید؛ و فقط می‌تواند کلمات را تقلید کند.
- بچه از کلام برای ارتباط‌گیری جز برای رفع نیازهای عاجل استفاده نمی‌کند
تأخیر رشد بینایی در کودکان
تا سن شش ماهگی بینایی بچه به طور معمول شفاف نیست. سپس بینایی در بچه همپای آغاز استفاده هماهنگ از هر دو چشم بهبود می‌یابد. به هر حال، این اتفاق رخ نمی‌دهد یا اینکه دیگر مشکلات مربوط به بینایی نیز ایجاد می‌شود.
علل ممکن برای تأخیر در مهارت‌های بینایی. خطاهای انکساری مثل نزدیکبینی و دوربینی، در کودکان شایع است. دیگر مشکلات چشم در کودکان عبارتند از:
- امبلیوپی (تنبلی چشم یا چشم تنبل)، که در آن بینایی یک چشم ضعیف‌تر است و نیز ممکن است چشم به سمت بیرون چرخش پیدا کند
- کاتاراکت اطفال. تاری عدسی‌های چشم‌ها است یا یک مشکل ارثی دیگر (این مشکلات نادرند)
- رتینوپاتی نوازادان نارس. یک بیماری چشمی است که برخی از اوقات نوزادان نارس دچار آن میشوند
- استرابیسموس که لوچی نیز نامیده می‌شود. در این اختلال چشم‌ها ممکن است به سمت داخل، بیرون، بالا یا پایین چرخش یافته باشند.
انواع درمان برای تأخیر رشد بینایی. درمان زودهنگام می‌تواند بسیاری از مشکلات بینایی را تصحیح کند. بسته به مشکل چشمی مبتلابه بچه وی ممکن است به موارد زیر نیاز داشته باشد:
- عینک یا لنزهای تماسی
- عینکهای مخصوص
- عمل جراحی
- استفاده از روبند چشم (چشم‌پوش)
نشانه‌های هشدار دهنده مشکلات بینایی. در صورتی که بچه با توجه به سن قید شده دچار هر یک از مشکلات فهرست شده در زیر باشد باید به پزشک مراجعه شود. در عین حال والدین باید در مورد از یاد بردن مهارت‌هایی که بچه پیشتر فرا گرفته بوده گوش به زنگ باشند.
در سن 3 ماهگی اگر بچه دچار موارد زیر باشد باید به پزشک مراجعه کرد:
- بچه حرکت اشیاء را با چشم دنبال نمی‌کند
- به دست‌ها توجهی ندارد (در سن دو ماهگی)
- در حرکت دادن یک چشم یا هر دو چشم در تمامی جهات دچار مشکل است
- در اغلب موارد چشم‌ها به حالت متقاطع یا لوچ قرار دارند
در سن 6 ماهگی بچه، در صورت مواجه شدن با موارد زیر به پزشک مراجعه کنید:
- یکی از چشم‌های بچه یا هر دوی آنها تمام مدت به سمت داخل یا خارج چرخش نشان می‌دهد
- بچه به طور مداوم دچار اشکریزی یا ترشحات چشمی است
- بچه اشیاء قرار گرفته در فاصله نزدیک (به فاصله 30 سانتیمتری) یا اشیاء دور (به فاصله حدود دو متر) را با هر دو چشم دنبال نمی‌کند
در صورتی که پزشک کودکان متوجه وجود هر مشکلی شود ممکن است برای بررسی دقیق‌تر بچه را به یک متخصص چشم‌پزشکی ارجاع دهد.
تأخیر رشد مهارت‌های حرکتی در کودکان
تأخیر رشد ممکن است به مسائلی در مورد مهارت‌های حرکتی بزرگ مثل خزیدن یا راه رفتن یا مهارت‌های حرکتی کوچک مثل استفاده از انگشتان برای قاپیدن اشیاء یا گرفتن قاشق مرتبط باشد.
علل محتمل تأخیر مهارت حرکتی. کودکانی که به صورت زودرس به دنیا میآیند ممکن است به اندازه کودکان دارای تولد طبیعی از رشد و توسعه عضلانی برخوردار نباشند.
دیگر علل محتمل در مورد تأخیر مهارت‌های حرکتی عبارتند از:
- آتاکسیا (آتاکسی)، نقصی که بر هماهنگی عضلانی تأثیر منفی می‌گذارد
- فلج مغزی، اختلالی که بر اثر آسیب دیدن مغز پیش از تولد ایجاد می‌شود
- تأخیر شناختی
- میوپاتی، که یک بیماری عضلات است
- مشکلات بینایی
- اسپاینا بیفیدا، یک اختلال ژنتیکی است که باعث فلج موضعی یا کامل قسمت تحتانی بدن می‌شود
انواع درمان برای تأخیر مهارت‌های حرکتی. پزشک ممکن است توصیه‌هایی در مورد برداشتن برخی قدم‌های درمانی در محیط خانه در راستای تشویق به فعالیت فیزیکی بیشتر بچه ارائه دهد. بچه ممکن است نیاز به فیزیوتراپی داشته باشد تا تأخیر حرکتی در وی تصحیح شود. برخی انواع کاردرمانی ممکن است برای مشکلات حرکتی کوچک یا اختلال عملکرد یکپارچه حسی مفید باشند.
نشانه‌های هشدار دهنده تأخیر مهارت حرکتی. در صورتی که بچه دچار هر یک از مشکلات قید شده در زیر در پیوند با سن بچه باشد به پزشک مراجعه کنید. به علاوه در مورد مهارت‌های پیشتر به دست آمده که اکنون از دست رفتهاند گوش به زنگ باشید.
تا سن ۳ تا ۴ ماهگی بچه، در صورت مواجهه با موارد زیر به پزشک مراجعه کنید:
- بچه برای گرفتن اشیاء یا نگه داشتن آنها حرکتی از خود نشان نمی‌دهد
- بچه قادر به حفظ سر خود در حالت متعادل نیست
- بچه اشیاء را به سمت دهان خود نمیبرد (در سن ۴ ماهگی)
- در صورت قرار گرفتن پا بر روی سطوح سخت بچه اقدام به هل دادن با پای خود نمی‌کند (در سن ۴ ماهگی)
در سن ۷ ماهگی در صورت مواجه شدن با موارد زیر بچه را به دکتر برسانید:
- بچه دارای عضلات خشک یا سفت یا شل و ول است
- بچه وقتی در حالت نشسته قرار دارد سرش به حالت شل و ول به جلو یا عقب و طرفین منحرف می‌شود
- بچه در مورد گرفتن اشیاء فقط از یک دست استفاده می‌کند یا در زمینه رساندن خود به اشیاء فعالیتی نشان نمی‌دهد
- بچه در مورد گرفتن اشیاء و بردن آن به داخل دهان با مشکل مواجه است
- بچه به هیچ طرفی غلت نمی‌زند (در سن ۵ ماهگی)
- بچه بدون کمک گرفتن قادر به نشستن نیست (در سن ۶ ماهگی)
- وقتی والدین بچه را در حالت ایستاده به تاتی کردن وامیدارند بچه قادر به تحمل وزن بدن خود نیست
در سن ۱ سالگی در صورت مواجهه با موارد زیر بچه را به دکتر ارجاع دهید:
- بچه قادر به حرکت در حالت خزیدن نیست
- بچه در هنگام خزیدن به یک پهلو منحرف می‌شود
- بچه حتی با کمک دیگران قادر به ایستادن روی پاهای خود نیست
در سن ۲ سالگی مواجهه با هر یک از موارد زیر نیاز به ارجاع بچه به پزشک را مطرح می‌کند:
- بچه قادر به راه رفتن نیست (در سن ۱۸ ماهگی)
- بچه قادر به توسعه مهارت راه رفتن روی سطح کامل پا نبوده یا فقط روی پنجه پا حرکت می‌کند
- بچه قادر به هل دادن اسباببازیهای چرخدار نیست
تأخیر رشد اجتماعی و عاطفی در کودکان
کودکان ممکن است در فعل و انفعال و ارتباط با بزرگسالان یا دیگر کودکان دچار مشکلاتی باشند که زیر عنوان تأخیر رشد اجتماعی و / یا عاطفی شناخته می‌شود. به طور معمول این مشکلات پیش از ورود کودک به دوره تحصیلات دبستانی خود را نشان می‌دهند.
علل محتمل. برخی علل تأخیر رشد اجتماعی و عاطفی عبارتند از:
- بی‌توجهی نهادینه شده یا بی‌توجهی از سوی والدین
- نامناسب بودن وضعیت والدین یا مشکلات ارتباطی
- تأخیر شناختی
- علل ناشناخته
دیگر علت شایع مطرح در این مورد در محدوده اختلال طیف اتیسم (ASD) تشخیص داده می‌شود. این وضعیت پیشتر زیر عنوان اختلال رشد فراگیر (PDD)، اتیسم، اسپرگرها (سندرم آسپرگر) و نامهای دیگر شناخته می‌شد. ASD شامل اختلالاتی است که می‌توانند باعث شوند تا کودک دچار مشکلات ارتباطی شده، رفتارهای تکراری داشته و در زمینه فراگیری و کاربرد زبان با مشکل مواجه شود.
انواع درمان. برای اختلالات مورد اشاره هیچ علاج شناخته شدهای وجود ندارد. به هر حال درمانهای مورد استفاده شامل موارد زیر است:
- انواع خاص درمان رفتاری و آموزش مهارت
- استفاده از داروهایی که به رفع یا کنترل برخی رفتارهای مسأله‌ساز کمک می‌کنند
همانند اغلب انواع تأخیرهای مطرح در رشد، درمان زودرس می‌تواند تفاوت بزرگی در پیشرفت بچه داشته باشد. بسته به نوع تشخیص انجام شده، درمان ممکن است شامل بازی درمانی یا برداشتن قدم‌هایی در کمک به ایجاد ارتباط میان فرزند و والدین است.
نشانه‌های هشدار دهنده در مورد تأخیر رشد اجتماعی و عاطفی. در صورتی که کودک با توجه به سن قید شده دچار هر یک از مشکلات فهرست شده در زیر باشد، والدین باید بچه را به پزشک ارجاع دهند. به علاوه والدین باید در مورد از یاد بردن هر مهارت پیشتر آموخته شده توسط بچه گوش به زنگ باشند.
در سن 3 ماهگی بچه، در صورت مواجهه با موارد زیر والدین باید بچه را به پزشک ارجاع دهند:
- بچه به روی دیگران لبخند نمی‌زند
- بچه به صورت مردمی که به تازگی میبیند توجهی نشان نمی‌دهد یا چنین به نظر می‌رسد که از آنان میترسد
در سن 7 ماهگی، در صورت مواجه شدن با موارد زیر بچه باید زیر نظر پزشک قرار گیرد:
- بچه قرار گرفتن در آغوش را نمی‌پذیرد
- بچه هیچ اعتنایی به والدین یا مراقبان خود نشان نمی‌دهد
- بچه از بودن در کنار مردم دور و بر خود هیچ احساس لذتی نشان نمی‌دهد
- بچه قادر به آرام گرفتن در طول شب نیست (پس از 5 ماهگی)
- بدون تلاش و وسوسه لبخند نمی‌زند (در سن 5 ماهگی)
- بچه نمی‌خندد یا قیل و قال نمی‌کند
- بچه هیچ علاقه‌ای به بازی دالی موشک از خود نشان نمی‌دهد (در سن 6 ماهگی)
در سن 1 سالگی بچه در صورت مواجهه با موارد زیر بچه باید توسط پزشک معاینه شود:
- بچه هیچ بده بستانی در مورد صداها، لبخندها، یا تبارزات چهره از خود نشان نمی‌دهد (در سن 9 ماهگی)
- بچه هیچ بده بستان اشاره‌ای مثل حرکات مواج، حرکت به سوی چیزها یا اشاره از خود نشان نمی‌دهد
تأخیر رشد شناختی در کودکان
مشکلات مرتبط به فکر کردن، یا تأخیر شناختی ممکن است بر اثر یکی از دلایل زیر بروز کند:
- نقایص ژنتیکی
- مشکلات پزشکی قابل توجه پیش از تولد
- قرار گرفتن در معرض مواد مضر در محیط زیست مثل انواع سموم
علل محتمل. علل تأخیر رشد شناختی موارد زیر را شامل می‌شود:
- طیف گسترده‌ای از ناتوانیهای آموزشی مختلف
- قرار گرفتن در معرض الکل یا مواد سمی پیش از تولد یا پس از آن که این شامل مسمومیت نیز می‌شود
- ضعف در نهاینه‌سازی یا بی‌توجهی در دوران نوزادی یا اوایل طفولیت
- سندرم داون و دیگر اختلالات ژنتیکی
- اختلال طیف اتیسم
- مشکلات شدید پزشکی مرتبط به نوزاد
- به علل شناخته شده
انواع درمان برای اختلال رشد شناختی. همانند اغلب انواع تأخیر رشد، درمان زودرس می‌تواند تفاوت بزرگی در پیشرفت وضعیت بچه ایجاد کند. مداخله آموزشی می‌تواند به کودک شما در توسعه مهارت‌های شناختی خاص کمک نماید. آموزش دهندگان و درمانگرها در عین حال می‌توانند قدم‌های خاصی را که می‌توان در محیط خانه در این مورد برداشت توصیه نمایند.
نشانه‌های هشدار دهنده تأخیر شناختی. در صورتی که با توجه به سن قید شده بچه دچار هر یک از مشکلات فهرست زیر باشد باید به پزشک ارجاع داده شود. به علاوه والدین باید در مورد از یاد بردن هر مهارتی که پیشتر توسط بچه فرا گرفته شده بوده، گوش به زنگ باشند.
در سن ۱ سالگی بچه با پزشک تماس بگیرید اگر:
- بچه در جستجوی شیئی برنمی‌آید که شاهد پنهان کردن آن بوده است
- بچه از زبان اشاره مثل حرکات موجوار دست‌ها استفاده نمی‌کند
- بچه به تصاویر یا اشیاء اشاره نمی‌کند.
در سن دو سالگی بچه با پزشک تماس بگیرید اگر:
- بچه کارکرد اشیاء دارای استفاده عام مثل شانه، تلفن، یا قاشق غذاخوری را نمی‌داند
- بچه دستورالعملهای ساده را دنبال نمی‌کند
- بچه اعمال یا کلمات را تکرار و تقلید نمی‌کند
به خاطر داشته باشید: رشد نرمال در کودکان طیف گسترده‌ای دارد. اغلب موارد تأخیر رشد در کودکان مواردی جدی نیستند و کودکان در نهایت بر این تأخیر غلبه می‌کنند. در صورتی که درمان به صورت زودهنگام آغاز شود حتی در مورد مشکلات بزرگ مرتبط با تأخیر رشد می‌توان پیشرفتهای قابل توجه را انتظار داشت. اگر ظنی در این مورد برای والدین وجود دارد باید با پزشک متخصص کودکان مشورت کنند.
پ
منبع:
مهرین
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼