بدن مادر بعد از زایمان، تغییرات و زمان بهبودش

بدن مادران پس از زایمان دچار تغییراتی می‌شود که برای بازگشت به حالت قبل از بارداری و بهبود کامل نیاز به گذشت زمان دارد. با داشتن اطلاعات کافی در مورد تغییرات بدن مادران پس از تولد نوزاد و انجام دقیق دستورات پزشک به مرور می‌توانید نیروی اولیۀ خود را دوباره به دست آورید. در این مطلب می‌توانید با بسیاری از تغییرات بدن خود پس از زایمان و زمان بهبود آنها آشنا شوید.

جمع و کوچک شدن رحم

با تمام شدن زایمان، انقباضات شدید رحمی پایان می‌یابد، اما چون هنوز برای جمع شدن رحم و خونریزی طبیعی به انقباض نیاز است، رحم به منقبض شدن ادامه می‌دهد. این انقباضات ممکن است کمی دردناک باشد که به آنها پس‌درد می‌گویند و شیردهی در این زمان برای برگشت سریع‌تر رحم به اندازۀ طبیعی مؤثر است. در نهایت، انقباضات باعث کوچک شدن رحم می‌شود و رحم مانند یک مشت خود را می‌بندد. این انقباضات همچنین باعث جدا شدن جفت از دیوارۀ رحم می‌شود. پس از خروج جفت، رحم بیشتر پایین می‌آید و رگ‌های خونی را در جایی که به جفت متصل بوده است، می‌بندد.

در چند روز اول پس از زایمان، شما می‌توانید قسمت بالای رحم خود را زیر ناف یا چند انگشت پایین‌تر از ناف احساس کنید. یک هفته پس از زایمان، رحم شما حدود ۵۰۰ گرم وزن دارد و پس از دو هفته، وزن آن تنها حدود ۳۰۰ گرم است و به ‌طور کامل داخل لگن قرار گرفته است. در حدود چهار هفته پس از زایمان، وزن رحم به وزن قبل از بارداری یعنی ۱۰۰ گرم یا کمتر می‌رسد و این فرایند به نام جمع شدن رحم شناخته می‌شود. حتی پس از برگشت رحم به داخل لگن، ممکن است برای چند هفته یا بیشتر، همچنان تا حدودی باردار به نظر برسید. دلیلش این است که عضلات شکم شما در طول بارداری کشیده می‌شود و مدتی زمان و ورزش منظم لازم است تا شکم شما به حالت اولیۀ خود بازگردد.

ترشحات واژن

در یک یا دو ماه اول پس از زایمان، داشتن ترشحات واژنی که نفاس نامیده می‌شود طبیعی است. نفاس حاوی خون، باکتری‌ها و بافت مردۀ دیوارۀ رحم است. برای چند روز اول بعد از زایمان، نفاس حاوی مقدار زیادی خون است، بنابراین به رنگ قرمز روشن خواهد بود و شبیه یک پریود ماهانه به نظر می‌آید. به احتمال زیاد، این ترشحات هر روز کمی کمتر می‌شود و از دو تا چهار روز پس از زایمان، نفاس رقیق‌تر و مایل به صورتی خواهد شد.

حدود ۱۰ روز پس از زایمان، شما تنها مقدار کمی ترشحات سفید یا زرد مایل به سفید خواهید داشت که طی دو تا چهار هفته بعد به ‌تدریج از بین می‌رود. در برخی زنان نیز، نفاس اندک یا لکه‌بینی متناوب، چند هفته بیشتر ادامه خواهد داشت. در صورت ادامۀ لکه‌بینی بعد از گذشت شش هفته پس از زایمان لازم است با پزشکتان تماس بگیرید.

واژن و ناحیۀ پرینه

اگر زایمان طبیعی داشته‌اید، واژن شما ممکن است دقیقاً مانند قبل از بارداری نشود، اما این تغییر جزئی در روابط جنسی و احساس همسر شما تأثیری نخواهد داشت. باز بودن دهانۀ واژن، احساس شلی واژن و تورم نیز در این ناحیه بلافاصله بعد از زایمان غیرطبیعی نیست. در طول چند روز بعد، تورم از بین می‌رود و واژن کم‌کم حالت ماهیچه‌ای خود را بازمی‌یابد و در طول چند هفته بعد، واژن به‌تدریج کوچک‌تر می‌شود. این را نیز بدانید که انجام منظم تمرینات کگل به ترمیم سفتی عضلانی واژن کمک می‌کند. اگر یک پارگی کوچک در ناحیۀ بین واژن و مقعد یا همان پرینه دارید که نیازی به بخیه نداشته است، احتمالاً خیلی زود التیام می‌یابد، اما اگر عمل اپیزیوتومی یا یک پارگی داشته‌اید، بهبود ناحیۀ پرینه بیشتر زمان می‌برد.

اگرچه شروع رابطۀ جنسی پس از گذشت دو هفته بعد از زایمان محدودیت خاصی ندارد، اما عموماً برای جلوگیری از عوارضی مثل عفونت، توصیه می‌شود تا شش هفته پس از زایمان، از آمیزش جنسی خودداری کنید. برای شروع دوبارۀ رابطۀ جنسی بهتر است تا زمانی که پزشک در معاینات پس از زایمان به شما اجازۀ آن را نداده است، صبر کنید. اگر بعد از اجازۀ پزشک نیز همچنان در این ناحیه درد دارید، رابطۀ جنسی را تا زمانی که احساس آمادگی کنید به تأخیر بیندازید.

هنگامی که شروع به برقراری رابطۀ جنسی می‌کنید، احتمالاً متوجه می‌شوید که ترشحات واژن شما کمتر از قبل شده است که ناشی از پایین بودن سطح هورمون استروژن در بدن شماست. این خشکی در صورت شیردهی بیشتر خواهد بود، زیرا شیردهی ترشح استروژن در بدن را پایین نگه می‌دارد. استفاده از یک روان‌کننده در رفع خشکی واژن مؤثر است و یادتان باشد حتماً از یک روان‌کننده بر پایۀ آب یا محلول در آب استفاده کنید، به ‌ویژه اگر از کاندوم یا دیافراگم برای جلوگیری از بارداری مجدد استفاده می‌کنید، زیرا روان‌کننده‌های بر پایۀ روغن یا محلول در روغن، لاتکس را از بین می‌برد که می‌تواند باعث پاره شدن کاندوم یا خراب شدن دیافراگم شود.

کاهش وزن

مقدار قابل ‌توجهی از وزنتان را بلافاصله بعد از زایمان کم می‌کنید. با کسر ۳ تا ۳ کیلو و ۵۰۰ گرم که وزن نوزاد است، حدود نیم تا یک کیلوگرم وزن جفت و حدود یک کیلوگرم خون و مایع آمنیوتیک، مجموعاً نزدیک به ۵ کیلو و ۵۰۰ گرم از وزن مادر بلافاصله پس از زایمان کم می‌شود. وزن شما هم کم‌کم کاهش می‌یابد. تمام آب اضافی که سلول‌های بدن شما در طول بارداری جمع کرده بود، همراه با خون اضافی که در بدنتان هنگام بارداری داشته‌اید، از بدنتان دفع می‌شود. بنابراین در روزها و هفته‌های پس از زایمان، بیش از تعداد معمول در هر روز ادرار خواهید کرد، همچنین ممکن است خیلی عرق کنید. بدن شما به احتمال زیاد حدود ۲ تا ۳ کیلوگرم آب از دست می‌دهد. کاهش وزن اضافۀ ناشی از محصولات بارداری و حجم خون نیز حداکثر تا دو هفته به پایان می‌رسد.

نیاز به دفع ادرار

فرایند زایمان می‌تواند به مثانۀ مادر فشار بیاورد و باعث مقداری ورم موقت و از دست دادن حساسیت آن شود. ممکن است در روزهای اول پس از زایمان نیاز معمول به دفع ادرار را احساس نکنید، به ویژه اگر یک زایمان طولانی یا زایمان طبیعی به کمکک فورسپس یا دستگاه مکش، یا زایمان با تزریق بی‌حسی اپیدورال داشته‌اید. اگر شما در طول زایمان در ادرار کردن مشکل داشته‌اید و به شما سوند وصل شده، احتمال بروز این مشکل بیشتر است. اما با وجود مایعات اضافی که کلیه‌های شما اکنون پردازش می‌کند، مثانه به سرعت پر می‌شود، پس ضروری است به خودتان فرصت دفع ادرار مکرر بدهید، حتی اگر نیازی به آن احساس نکرده‌اید. اگر ادرار زیادی در مثانه جمع شده باشد، ممکن است به سختی بتوانید خود را تا رسیدن به دستشویی نگه دارید. به علاوه‌، ممکن است مثانۀ شما بیش از حد منبسط شود. این می‌تواند منجر به مشکلات ادراری شود و همچنین باعث شود منقبض شدن را برای رحم شما سخت‌تر کند که منجر به پس‌درد و خونریزی بیشتر خواهد شد.

اگر نتوانید در عرض چند ساعت پس از زایمان ادرار کنید، یک سوند به مثانۀ شما وصل خواهد شد تا ادرار را تخلیه کند. اگر جراحی سزارین داشته‌اید، یک سوند برای عمل جراحی به شما وصل می‌شود که تا مدت کوتاهی پس از زایمان باقی می‌ماند. اگر هنگام دفع ادرار مشکل دارید یا مقدار ادرار شما کم است، به پرستار اطلاع دهید، زیرا اگر مثانۀ شما بیش از حد پر شود، می‌تواند مانع از ادرار کردن شما شود.

نوسانات خلقی

نوسانات خلقی ممکن است ناشی از عواملی شامل تغییرات هورمونی، دردی که از زایمان باقی مانده، محرومیت از خواب و دیگر ضرورت‌های مراقبت از یک نوزاد و همچنین سازگاری عاطفی با تجربۀ مادر شدن باشد. علت هرچه باشد، طبیعی است که کمی خلقتان تنگ باشد؛ این حالت معمولاً چند روز پس از زایمان شروع می‌شود و به مدت چند هفته ادامه می‌یابد. اگر این احساس پس از چند هفتۀ اول خودبه‌خود از بین نرفت یا می‌بینید ناراحتی شما تشدید شده، لازم است با پزشکتان تماس بگیرید. در برخی موارد ممکن است برخی مادران به افسردگی پس از زایمان مبتلا شوند که یک مشکل جدی‌تر است و نیازمند درمان است که پزشک می‌تواند آنها را به متخصص مربوط در این زمینه ارجاع دهد.

تغییرات پوست

تغییرات هورمونی، استرس و احساس خستگی که با مادر شدن همراه است، می‌تواند در برخی از قسمت‌های بدن مثل پوست شما نیز تأثیر بگذارد. برخی از زنانی که در دوران بارداری پوست کاملاً شفافی داشتند، در ماه‌های بعد از زایمان ممکن است دچار جوش‌های پوستی شوند و از سوی دیگر، اگر شما در دوران بارداری جوش می‌زدید، ممکن است پوستتان اکنون شروع به بهبود کند.

اگر کلوآسما یا لکه‌های تیرۀ روی پوست، لب، بینی، گونه‌ها یا پیشانی دارید، در ماه‌های بعد از زایمان، این لکه‌ها شروع به محو شدن خواهد کرد و احتمالاً به شکل کامل از بین می‌رود، به شرطی که از پوستتان در مقابل نور آفتاب محافظت کنید. هر گونه ترک پوستی ناشی از بارداری نیز به ‌تدریج کم‌رنگ می‌شود، گرچه این ترک‌ها کاملاً از بین نمی‌رود.

ریزش موها

اگر در دوران بارداری موهای شما پرپشت‌تر شده، ممکن است اکنون دسته‌دسته بریزد. این مسئله برای برخی از تازه‌مادران در چند ماه اول پس از زایمان رخ می‌دهد و نباید نگرانش باشید. در دوران بارداری، سطح بالای هورمون استروژن ممکن است مرحلۀ رشد موی شما را طولانی‌تر کند که باعث می‌شود ریزش موها کمتر از حد معمول شود. بعد از زایمان، سطح استروژن در بدن پایین می‌آید و موها شروع به ریختن می‌کند که این ریزش شدید، معمولاً بعد از سه تا چهار ماه پس از زایمان متوقف خواهد شد. با گذشت زمان بیشتر، معمولاً میزان رشد موهای جدید به حالت اولیۀ پیش از بارداری بازمی‌گردد. خبر خوب این است که اگر شما در دوران بارداری و در نتیجۀ افزایش هورمون آندروژن، از رشد بیش از حد مو در صورت و بدن رنج می‌بردید، به احتمال زیاد ظرف شش ماه پس از زایمان از شر بیشتر این موها راحت می‌شوید.