مایع آمنیوتیک در بارداری، چه کاری انجام می‌دهد؟

یک لایه محافظتی را در نظر بگیرید که از روز اول با آب بدن مادر درست می شود و تا روز آخر جنین را در بر می گیرد. لایه محافظتی که به مثابه یک ضربه گیر است و نقش یک بادیگارد داخلی را برای جنین بازی می کند. مایع روشن و زرد رنگی، که مایع آمنیوتیک نامیده می شود.
این مایع روشن و زرد ۱۲ روز بعد از لقاح در داخل کیسه آب و از آب بدن مادر درست می شود و جنین را در بر می گیرد. جنین به مرور مقداری از مایع را می بلعد و به صورت ادرار دفع می کند، یعنی در حدود هفته ۲۰ بارداری، ادرار جنین تقریباً بیشتر فضای کیسه آمنیوتیک را پُر می کند. این مایع حاوی مواد غذایی مهم برای جنین از جمله هورمون ها و آنتی بادی ها است. وقتی سطح مایع آمنیوتیک کم باشد به آن الیگوهیدرآمنیوس گفته می شود و وقتی هم اندازه آن بالاتر از حد معمول می رود به آن پلی هیدرآمنیوس می گویند.
در شرایط عادی، سطح مایع آمنیوتیک در هفته ۲۴ تا هفته ۳۶ بارداری به میانگین ۸۰۰ میلی لیتر یعنی بالاترین مقدار می رسد. این مقدار با نزدیک شدن به زمان تولد کم می شود و در هفته ۴۰ بارداری بطور متوسط حدود ۶۰۰ میلی لیتر مایع آمنیوتیک جنین را در بر می گیرد. با پاره شدن کیسه آب یا آمنیوتیک، مایع آمنیوتیک داخل کیسه از دهانه رحم و واژن به بیرون می ریزد. کیسه آمنیوتیک معمولاً در اولین مرحله شروع زایمان پاره می شود.
در این مقاله شما می توانید با مایع آمنیوتیک و خطرهای کم و زیاد شدن آن آشنا شوید.

مایع آمنیوتیک چه کار می کند؟
اول از همه مایع آمنیوتیک یک ضربه گیر درست و حسابی است. ضربه های ناگهانی، فشارهای خارجی و هر نیرویی که به شکم زن باردار وارد می شود، توسط این مایع دفع می شود. به غیر از ضربه گیر بودن این مایع وظیفه کنترل عفونت را هم به دلیل داشتن پادتن (آنتی بادی) به خوبی انجام می دهد.
کنترل دما هم دست این مایع است. مایع آمنیوتیک مثل یک عایق حرارتی جنین را گرم نگه می دارد و دمای اطراف او را تنظیم می کند. رشد عضله و استخوان جنین هم از وظایف این مایع حیاتی است. جنین در داخل کیسه آمنیوتیک شناور است و می تواند آزادانه حرکت کند، همین موضوع عاملی برای رشد درست عضلات و استخوان های بدن جنین است. همچنین مایع آمنیوتیک از فشرده شدن بند ناف جلوگیری می کند. این مایع به رشد و بهبود عملکرد ریه و دستگاه گوارش هم کمک می کند. آمنیوتیک از تغییر شکل اندام های کوچک و در حال رشد مثل انگشتان پا و دست جنین جلوگیری می کند.

مایع آمنیوتیک اگر زیر ۵ سانتیمتر باشد، خطرناک است و اگر بالای ۲۵ سانتیمتر باشد هم خطرساز است. این اندازه ها را در سونوگرافی مشخص می کنند اما با این حال باز اینها اعداد دقیقی نیستند. به عبارتی ممکن است اندازه مایع آمنیوتیک یک زن باردار ۸ سانتیمتر باشد اما با شرایط بارداری که دارد برای مادر غیر عادی باشد. یعنی نمی توانیم بگوییم چون بالای ۵ سانتیمتر می باشد، پس نرمال است؛ بلکه بستگی به شرایط بارداری و وضعیت زن باردار دارد.

دلایل پایین بودن سطح مایع آمنیوتیک
احتمال کم شدن مایع آمنیوتیک در هر دوره ای از بارداری وجود دارد اما کم شدن این مایع در شش ماهه اول بارداری خطرناک تر است. در این دوران خطر سقط جنین، نقص های مادرزادی، زایمان زودرس یا مرده زایی بیشتر از همیشه می شود. اگر سطح مایع آمنیوتیک خیلی پایین باشد، برای محافظت از مادر و جنین، پزشک دستور سزارین می دهد. اگر این اتفاق در سه ماهه آخر بارداری پیش بیاید ممکن است باعث کندی رشد جنین، مشکلات و عوارض زایمان شود.
کارشناسان معتقدند که دلیل خاصی برای کم شدن حجم مایع آمنیوتیک وجود ندارد اما این دلایل می توانند باعث کم شدن این مایع مهم و حیاتی شوند:
-استفاده از داروهای خاص: بعضی از زنان باردار در این دوره داروهای خاصی مصرف می کنند. بعضی از این داروها می توانند حجم این مایع را کم کنند. یک زن باردار باید حتماً لیست داروهایش را به پزشک زنان و زایمان بدهد.
-مشکل در جفت: یعنی وقتی خون و غذای کافی به جنین نمی رسد. یکی از دلایل ایجاد مشکل در جفت بیماری لوپوس، فشار خون بالا، دیابت و پره اکلامپسی است.
-مشکل کلیه جنین: در بعضی بارداری ها نوزاد نمی تواند ادرار تولید یا دفع کند. این مشکل می تواند برای متخصص نشانه ای باشد که مشکلی وجود دارد.

بالا بودن سطح مایع آمنیوتیک
کارشناسان معتقدند اختلالات سیستم مغزی یا عصبی، اختلالات دستگاه گوارش، اختلال در رشد استخوان که باعث رشد کم اسکلت می شود، مشکلات قلبی - عروقی، اختلالات ریه جنین و عفونت، هیدروپس فتالیس وضعیتی که در آن مقدار آب غیر طبیعی در اندام های مختلف جنین جمع می شود به دلیل زیادی بیش از حد مایع آمنیوتیک است. افزایش بیش از حد مایع آمنیوتیک از طریق شناسایی نشانه ها و انجام آزمایش مشخص می شود. اگر این مشکل نشانه های کمی داشته باشد، مشکل خاصی به وجود نمی آید.
زیاد بودن مایع آمنیوتیک ممکن است باعث شود مادر حرکات جنین را آنطور که باید در سه ماهه دوم یا سوم حس کند، متوجه نشود. در موارد ابتلا به این مشکل زمانی که پزشک ضربه ای به یک سمت شکم می زند، در جهت مقابل زیر دست پزشک شروع به لرزش می کند. البته برای تایید این مشکل پزشک حتماً از سونوگرافی کمک می گیرد.

مایع آمنیوتیک هر ۵ تا ۶ ساعت عوض می شود و اندازه آن هم برحسب مرحله بارداری متفاوت است. حدود ۱۰ هفتگی که جنین ادرار کردن و بلعیدن مایع را شروع می کند، میزان مایع آمنیوتیک ۲۵ میلی لیتر است و در هفته ۲۰ بارداری به حدود ۴۰۰ میلی لیتر می رسد. در هفته ۲۸ این مقدار به ۸۰۰ میلی لیتر می رسد و تا حدود ۳۶ هفتگی بیشتر می شود و پس از آن، این میزان بتدریج تا حدود ۴۰۰ میلی لیتر در هفته ۴۲ کم می شود. وقتی جنین این مایع را به شکل صحیحی نمی بلعد یا بیش از حد ادرار می کند، باعث تجمع مایع آمنیوتیک می شود. اختلالات مری یا بیماری کبدی جنین هم می تواند باعث این مشکل شود. تشخیص این مشکل می تواند نشان دهنده مشکلاتی مثل سندروم داون یا سندروم ادوارد باشد.
دیابت مادر هم می تواند یکی از دلایل زیاد شدن این مایع باشد.

در حدود ۵۰ درصد موارد و البته در موارد خفیف مشکل خودبخود حل می شود. معمولاً پزشکان تخلیه مایع آمنیوتیک اضافه و در صورت کم بودن مایع، تزریق آن را تجویز می کنند. یعنی با سرنگ که سوزن بلندی دارد از روی شکم وارد رحم می شوند و مایع را به داخل سرنگ می کشند و یا مایع را به درون کیسه آمنیوتیک وارد می کنند. شاید این روش را تا چند بار در طی هفته های بعد انجام دهند. این روش عوارض شایعی ندارد اما ممکن است باعث زایمان زودرس، جدا شدن جفت و پارگی زودرس پرده ها شود. در بعضی از زنان باردار هم ممکن است پزشکان از دارو درمانی استفاده کنند.
لازم به ذکر است تمام این موارد باید زیر نظر پزشک متخصص زنان و زایمان انجام شود. پزشکان توصیه می کنند برای مقابله با عوارض این اختلال ها بهتر است در روزهای پایانی بارداری بیشتر استراحت کنید و حرکات سریع انجام ندهید.