علائم اضطراب جدایی در کودکان، تشخیص و راه‌های درمان

مهمترین علائم اضطراب جدایی کودکان شامل ترس حین تنها خوابیدن، خودداری از رفتن به مدرسه، چسبیدن غیر عادی و متعدد به والدین و ... می‌شود. درمان رفتار شناختی و مصرف برخی داروها را می‌توان به عنوان درمان این عارضه معرفی کرد.

اختلال اضطراب جدایی (به انگلیسی: Separation Anxiety Disorder) یک عارضه جدی است و در صورت عدم درمان آن، بر فرآیند رشد و زندگی آینده کودک تأثیر خواهد گذاشت. البته این اختلال با اضطراب معمولی که فرد در حالات مختلفی با آن روبرو می شود، متفاوت است. پس والدین برای تشخیص این اختلال در کودک خود باید به پزشک مراجعه کنند.

اختلال اضطراب جدایی (SAD) به صورت نگرانی و ترس اضافی از جدا شدن از اعضای خانواده و افرادی که کودک بیشترین احساس نزدیکی را با آن‌ها دارد، تعریف شده است. کودکان و اشخاص مبتلا به اختلال اضطراب جدایی اشخاصی هستند که از جدا شدن از خانواده هراس دارند یا از این می‌ترسند که، در صورت جدا شدن آن‌ها از خانواده، اتفاقات ناخوشایندی برای اعضای خانواده پیش بیاید. علائم اضطراب یا ترس از جدا شدن از اعضای خانواده باید دست کم ۴ هفته تداوم داشته باشند تا بتوان آن‌ها را به عنوان اختلال اضطراب جدایی در نظر گرفت. این اختلال با اضطراب از بیگانه متفاوت است. ترس از بیگانه پدیده متعارفی است و معمولاً کودکان در بین سنین ۷ تا ۱۱ ماهه با آن مواجه می‌شوند. علائم اضطراب جدایی نسبت به اضطراب جدایی متعارف شدیدتر هستند. در حالت عادی تقریباً هر کودکی در بین سنین ۱۸ ماه تا ۳ سال در حالت عادی از جدایی می‌ترسد.

علائم اضطراب جدایی کدامند؟

در این بخش علائم معمول اختلال اضطراب جدایی را بررسی می‌کنیم. البته باید به این امر واقف باشید که این علائم در هر کودک مبتلا به این نوع از اختلال به گونه متفاوتی نمایان می‌شوند. علائم اضطراب جدایی را در سطور زیر مطالعه کنید:

- کودک از خوابیدن در اتاق تنها روگردان است.

- همواره در خواب کابوس‌هایی با موضوع جدایی می‌بیند.

- کودک در صورت جدا شدن یا پیشبینی جدا شدن از خانواده دچار پریشانی بیش از حد می‌شود.

- او نگرانی بیش از حدی درباره ایمنی یکی از اعضای خانواده دارد.

- کودک بیش از حد در مورد جدا شدن از خانواده نگران است.

- کودک از رفتن به مدرسه سر باز می‌زند.

- او از تنها ماندن می‌ترسد و تمایلی به تنهایی ندارد.

- همواره دچار معده درد، سر درد یا دیگر شکایات فیزیکی می‌شود.

- کودک دچار درد یا گرفتگی ماهیچه می‌شود.

- او بیش از حد نگران ایمنی شخصی خود است.

- در هنگام خوابیدن در مکان‌های دور از خانه دچار نگرانی بیش از حد می‌شود.

- بیش از حد به والدین خود "می چسبد"، حتی وقتی که در خانه هستند.

- علائم وحشت و یا بداخلاقی در هنگام جدایی از والدین یا سرپرستان در کودک ظاهر می‌شوند.

البته والدین باید حواسشان باشد که ممکن است علائم اختلال اضطراب جدایی در کودکان مشابه دیگر شرایط یا مشکلات روانی باشند. پس همیشه با پزشک کودک مشورت کنید تا اختلال را به درستی تشخیص دهید.

عوامل اختلال اضطراب جدایی

بسیاری معتقدند که اختلالات اضطراب از ترکیب عوامل زیستی، خانوادگی و محیطی با دیگر عوامل ناشی می‌شوند. یکی از پدیده‌هایی که به احتمال زیاد با عامل اختلالات اضطراب کودکان در ارتباط است، عدم تعادل شیمیایی بین ۲ ماده شیمیایی در مغز (نورا پینفرین و سروتونین) است. در حالی که احتمالاً کودک یا بزرگسال تمایل بیولوژیکی به مضطرب بودن را به ارث برده باشد، اما می‌تواند اضطراب و ترس را از اعضای خانواده یا دیگر افرادی که همواره اضطراب روزافزونی را در اطراف کودک نشان می‌دهند، نیز یاد بگیرد. البته نباید فراموش کرد که اتفاقات آسیب زا هم می‌توانند موجب تحریک اضطراب در فرد شوند.

چه اشخاصی از اختلال اضطراب جدایی تأثیر می‌پذیرند؟

تمام کودکان و بزرگسالان تا حدی دچار اضطراب می‌شوند. این پدیده بخشی عادی از رشد هر انسانی محسوب می‌شود. به هر حال، وقتی که نگرانی‌ها و ترس‌ها در مورد جدایی از خانه و خانواده به صورت روزافزونی افزایش می‌یابد، باید دقت کرد که احتمال ابتلای فرد به اختلال اضطراب جدایی وجود دارد. شیوع اختلال اضطراب جدایی در میان مردان و زنان، یکسان است. نخستین نشانه از علائم اضطراب جدایی معمولاً در حدود پایه‌های سوم یا چهارم تحصیلی ظاهر می‌شوند. به طور معمول، حمله علائم اختلال اضطراب جدایی به دنبال تعطیلات مدرسه، از قبیل: تعطیلات نوروز یا یک بیماری شدید اتفاق می‌افتد. کودکان والدینی که خود سابقه ابتلای به اختلال اضطراب دارند بیشتر در معرض خطر ابتلای به اختلالات اضطراب قرار دارند.

روش تشخیص

روانشناس کودک یا دیگر متخصصان سلامت ذهن معمولاً پس از یک ارزیابی روانی جامع تشخیص می‌دهند که آیا کودک یا شخص بزرگسال به اختلالات اضطراب مبتلا است یا خیر. والدینی که نشانه‌های اضطراب شدید در کودکان یا نوجوانان خود را مشاهده می‌کنند، می‌توانند برای ارزیابی یا درمان زودهنگام اختلال اقدام کنند. درمان زودهنگام معمولاً می‌تواند از مشکلات بعدی جلوگیری کند.

درمان اختلال اضطراب جدایی

روش درمان ویژه اختلال اضطراب جدایی را پزشک کودک شما تعیین خواهد کرد. او در تعیین درمان باید موارد زیر را مد نظر قرار دهد:

- سن، سلامت کلی و سابقه پزشکی کودک شما دارای اهمیت است.

- باید وسعت علائم کودک شما در نظر گرفته شود.

- باید تحمل کودک شما در برابر دارو‌ها و درمان‌های خاص سنجیده شود.

- انتظاراتی که برای دوران موقعیت درمان وجود دارند.

- نظرات و اولویت‌های شما در نظر گرفته شوند.

این اختلال را می‌توان به صورت مؤثری درمان کرد و علائم اضطراب جدایی را از بین برد. اما توجه به این نکته ضروری است که درمان باید همیشه بر اساس ارزیابی جامعی از کودک و خانواده او انجام گیرد. ممکن است توصیه‌های درمانی در مورد کودکان شامل درمان رفتاری شناختی، که بر کمک به کودک یا بزرگسال در یادگیری مهارت‌هایی برای مدیریت اضطراب خود و کمک به او برای تسلط بر موقعیت‌هایی که شخص را دچار اضطراب می‌کند، تمرکز دارد. البته احتمالاً برای درمان تعدادی از کودکان از دارو‌های ضد افسردگی یا ضد اضطراب بهره گرفته می‌شود. این کار به این خاطر است که بتوانند احساس آرامش را در خود تقویت کنند. والدین نقشی حیاتی و حمایتی در هر فرآیند درمانی به عهده دارند. احتمالاً در فرآیند معالجه از درمان خانوادگی و مشورت با مدرسه کودک نیز استفاده شود.

پیشگیری

در حال حاضر اقدامات پیشگیرانه‌ای که برای کاهش وقوع اختلال اضطراب جدایی در میان کودکان سودمند باشند، شناسایی نشده اند. به هر حال، تشخیص و اقدامات زودهنگام می‌تواند شدت اختلال را کاهش دهد، رشد معمولی کودک را تقویت کند و کیفیت زندگی کودک یا بزرگسال مبتلا به اختلال اضطراب جدایی را بهبود بخشد، پس در صورت مشاهده علائم اضطراب جدایی در افراد خانواده و به ویژه کودکان، برای درمان سریع آن اقدام کنید.