باردار شدن دوقلو، یازده نکته مراقبتی

انتظار برای تولد نوزاد، انتظار شیرینی است؛ مخصوصا اگر منتظر دو نوزاد کوچک و دوست‌داشتنی باشید. بارداری دوقلو هم‌زمان دو فرزند را نصیب‌تان می‌کند، ولی از سوی دیگر خطرات آن نیز بیشتر از بارداری یک نوزاد است. اگر منتظر تولد نوزادان دوقلوی خود هستید و نمی‌دانید که باید انتظار چه چیزهایی را داشته باشید، نگران نباشید، چون شما تنها نیستید. بسیاری از زنانی که دوقلو باردار هستند، درمورد بارداری دوقلو اطلاعات زیادی ندارند و از تفاوت‌های آن با بارداری تک‌قلو آگاه نیستند. در این مقاله ۱۱ نکتهٔ مهم درمورد بارداری دوقلو از زمان لقاح تا زایمان را (که احتمالا نمی‌دانستید) بیان می‌کنیم و شما را با ویژگی‌ها و شرایط خاص و متفاوت آن آشنا می‌کنیم.
بر اساس بررسی‌های مایو کلینیک (یکی از معتبرترین مراکز و دانشگاه‌های علوم پزشکی جهان که در ایالات متحده آمریکا و در شهر روچستر ایالت مینه‌سوتا قرار دارد) در ایالات متحده حدود ۳ مورد از هر ۱۰۰ مورد بارداری، بارداری دوقلو یا سه‌قلو است و بر اساس گزارش‌های فراوان، موارد بارداری دوقلو روبه‌افزایش است. پس بهتر است که آمادگی داشته باشید و از ویژگی‌ها و خطرات احتمالی آن آگاه باشید.

۱. احتمال بارداری دوقلو در دههٔ ۳۰ و ۴۰ زندگی بیشتر است
دکتر عبدالله الخان (Abdulla Al-Khan)، مدیر و رئیس بخش پزشکی و جراحی مادر و جنین در مرکز پزشکی دانشگاه هکنساک (Hackensack) ایالت نیوجرسی امریکا می‌گوید، همهٔ ما این را شنیده‌ایم که با بالا رفتن سن، باردار شدن نیز مشکل‌تر می‌شود، ولی بالا رفتن سن موجب افزایش احتمال بارداری دوقلو نیز می‌شود. او می‌گوید: «وقتی ۲۵ ساله هستید یا وارد دههٔ ۳۰ یا ۴۰ زندگی خود شده‌اید، چرخهٔ تخمک‌گذاری دیگر منظم نیست. اگر چرخهٔ تخمک‌گذاری شما منظم نباشد و تخمک‌گذاری کنید، ممکن است که هم‌زمان دو تخمک آزاد کنید.» و این یعنی بارداری دوقلو بدون استفاده از فناوری‌های کمکی باروری!

۲. در بارداری دوقلو به فولیک اسید بیشتری نیاز داریم
دکتر مانجو مونگا (Manju Monga)، استاد Berel Held و مدیر بخش پزشکی مادر و جنین مرکز علوم بهداشتی دانشگاه تگزاس در شهر هیوستون (Houston) می‌گوید، زنانی که دوقلو باردار هستند، برای پیشگیری از نقص‌های مادرزادی به فولیک اسید بیشتری نیاز دارند. مونگا که خود نیز دوقلو دارد می‌گوید: «در موارد بارداری دوقلو ۱ میلی‌گرم اسید فولیک در روز را توصیه می‌کنیم؛ در حالی که میزان اسید فولیک توصیه‌شده برای بارداری‌های تک‌قلو ۰٫۴ میلی‌گرم در روز است.» اسید فولیک موجب کاهش خطر بروز نقص‌های مادرزادی مربوط به لولهٔ عصبی (neural tube) مانند اسپینا بیفیدا (spina bifida، نقص مادرزادی ناشی از بسته نشدنِ کامل لولهٔ عصبی جنین) می‌شود.

۳. زنانی که دوقلو باردار هستند زمان بیشتری را در مطب متخصص زنان و زایمان سپری می‌کنند
دکتر مونگا می‌گوید، بارداری دوقلو در مقایسه با بارداری‌های تک‌قلو به نظارت و کنترل بیشتری نیاز دارد. او می‌گوید: «معمولا برای کنترل رشد جنین در بارداری دوقلو سونوگرافی‌های بیشتری را انجام می‌دهیم، در حالی که در بارداری تک‌قلو انجام یک آناتومی اسکن (anatomy scan) و یک سونوگرافی رشد (growth scan) کافی است.»
به‌گفتهٔ دکتر الخان انجام آزمایش‌های بیشتر، خطرات بیشتری را نیز ایجاد می‌کند. برای نمونه، در بارداری دوقلو احتمال سقط جنین پس از انجام آمنیوسنتز (amniocentesis، تکنیک پزشکی تشخیص قبل از تولد که در آن مقدار کمی از مایع آمنیون گرفته می‌‌شود و از نظر ژنتیکی بررسی می‌شود) بیشتر است. «بدن مادر دو بار سوراخ می‌شود، پس اگر خطر سقط‌جنین در بارداری‌های تک‌قلو یک از هر ۱۰۰۰ مورد است، این خطر برای موارد بارداری دوقلو به یک از هر ۵۰۰ مورد افزایش پیدا می‌کند.»

۴. تهوع بامدادی در بارداری دوقلو می‌تواند بدتر باشد
دکتر الخان می‌گوید: «یکی از مواردی که از دلایل بدیهی ایجاد حالت تهوع بامدادی (Morning sickness، حالت تهوع در زنان باردار که معمولا صبح‌ها ایجاد می‌شود) است، وجود سطح بالایی از هورمون اچ‌سی‌جی یا گنادوتروپین جفتی انسان (human chorionic gonadotropin) است و ما می‌دانیم که سطح این هورمون در بارداری دوقلو بالاتر است، بنابراین در سه‌ماههٔ اول بارداریِ زنانی که دوقلو باردار هستند، حالت تهوع و استفراغ بیشتری رخ می‌دهد.» ولی خبر خوب این است که در بیشتر موارد (حتی در بارداری دوقلو) در طول ۱۲ تا ۱۴ هفتهٔ اول بارداری، تهوع بامدادی برطرف می‌شود.
مونگا می‌گوید، مشکل فقط این نیست. مادرانی که دوقلو باردار هستند، نسبت‌به مادرانی که یک جنین را حمل می‌کنند، از کمردرد، مشکلات خواب و سوزش سر دل بیشتری شکایت می‌کنند. به‌علاوه نرخ کم خونی دوران بارداری (maternal anemia) و خون‌ریزی پس از زایمان (postpartum hemorrhage) نیز در مادرانی که دوقلو باردار هستند، بالاتر است.

۵. لکه‌بینی در بارداری دوقلو رایج‌تر است
دکتر الخان می‌گوید: «لکه‌بینی در بارداری در سه‌ماههٔ اول می‌تواند به‌معنی سقط‌جنین باشد و سقط‌جنین در مادرانی که دوقلو، سه‌قلو و چهارقلو باردار هستند، شایع‌تر است. بنابراین در بارداری‌های چندقلو لکه‌بینی بیشتری در سه‌ماههٔ اول بارداری رخ می‌دهد.»
ولی دیدن یک لکهٔ کوچک حتی در بارداری دوقلو نیز دلیلی برای نگرانی نیست. «دیدن یک لکهٔ کوچک در شرایطی که دردی وجود ندارد، نگران‌کننده نیست، ولی احساس درد، خروج لخته‌های خون از بدن و خون‌ریزی فعال، نشان می‌دهد که اتفاقی رخ داده است و باید به پزشک مراجعه کنید.»

۶. در بارداری دوقلو لگد زدن جنین را زودتر حس نمی‌کنید
دکتر الخان می‌گوید: «به‌طور کلی، وقتی دوقلو باردار می‌شوید، حرکت‌های جنین در هفته‌های ۱۸ تا ۲۰ بارداری بیشتر قابل‌تشخیص می‌شود و همین حالت در مورد بارداری‌های تک‌قلو نیز صدق می‌کند.» درواقع اینکه هر زن چه زمانی حرکت‌های جنین را حس می‌کند، به این مسئله بستگی دارد که آیا قبلا باردار شده است یا خیر. «اگر قبلا باردار شده باشید می‌دانید که حرکت جنین چیست، ولی اگر برای اولین بار باردار شده باشید، نمی‌توانید جنبش و حرکت‌های جنین را از فعالیت‌های دستگاه گوارش خود تشخیص بدهید.»

۷. مادرانی که دوقلو باردار هستند، نسبت‌به مادرانی که یک جنین را حمل می‌کنند، افزایش وزن بیشتری دارند
دکتر الخان می‌گوید: «در بارداری دوقلو، وزن مادر افزایش بیشتری پیدا می‌کند، چون دو جنین، دو جفت و مایع آمنیوتیک (amniotic fluid) بیشتری وجود دارد. در بارداری دوقلو به کالری بیشتری نیز نیاز دارید.»
مونگا می‌گوید هنوز فرمول دقیقی برای محاسبهٔ افزایش وزن در بارداری دوقلو وجود ندارد. «میانگین افزایش وزن در بارداری تک‌قلو ۲۵ پوند (۱۱٫۳۵ کیلوگرم) و ۳۰ تا ۳۵ پوند (۱۳٫۶۲ تا ۱۵٫۸۹ کیلوگرم) در بارداری دوقلو است. نباید افزایش وزن مادرانی که دوقلو باردار هستند، بیشتر از ۴۰ پوند (۱۸٫۱۶ کیلوگرم) یا کمتر از ۱۵ پوند (۶٫۸۱ کیلوگرم) باشد.»
بر اساس دستورالعمل‌های مؤسسهٔ پزشکی آمریکا (IOM) افزایش وزن مطلوب برای زنانی که دوقلو باردار هستند، به‌صورت زیر است:
-زنان دارای وزن طبیعی باید ۳۷ تا ۵۴ پوند (۱۶٫۷۹۸ تا ۲۴٫۵۱۶ کیلوگرم) افزایش وزن داشته باشند.
-زنان دارای اضافه‌وزن باید ۳۱ تا ۵۰ پوند (۱۴٫۰۷۴ تا ۲۲٫۷ کیلوگرم) افزایش وزن داشته باشند.
-زنان چاق باید ۲۵ تا ۴۲ پوند (۱۱٫۳۵ تا ۱۹٫۰۶۸ کیلوگرم) افزایش وزن داشته باشند.
ولی مؤسسهٔ پزشکی آمریکا درمورد اینکه دقیقا چقدر باید افزایش وزن داشته باشید، توصیه می‌کند که با پزشک خود مشورت کنید، چون هر بارداری ویژگی‌ها و شرایط خاص خود را دارد.

۸. خطر ابتلابه دیابتِ بارداری در بارداری دوقلو بیشتر است
مونگا می‌گوید: «در بارداری دوقلو خطر دیابت بارداری بیشتر است.» او می‌گوید بزرگ‌ترین خطر ناشی از دیابت بارداری، داشتن نوزادان بزرگ‌تر و نیاز به انجام عمل سزارین است.
«درست است که در بارداری دوقلو ابتلابه دیابت بارداری رایج‌تر است، ولی بیماری‌های مرتبط با آن شیوع کمتری دارد، چون نوزادان دوقلو، نوزادان بزرگی نیستند.»
مونگا می‌گوید احتمال ابتلابه دیابت نوع ۲ در مراحل بعدی زندگی مادرانی که دچار دیابت بارداری می‌شوند، بیشتر است.

۹. خطر ابتلابه پره‌اکلامپسی (preeclampsia) در بارداری دوقلو بالاتر است
مونگا می‌گوید: «مردم واقعا نمی‌دانند چه عاملی موجب شروع پره‌اکلامپسی (از عوارض دوران بارداری) می‌شود، ولی می‌دانیم که این مشکل در بارداری‌های دوقلو بیشتر اتفاق می‌افتد.» نشانه‌های پره‌اکلامپسی شامل فشارخون بالا، پروتئین در ادرار و گاهی تورم در پاها و دست‌هاست. پره‌اکلامپسی پیش‌زمینهٔ بیماری جدی‌تر و بالقوه مرگ‌بار اکلامپسی (eclampsia) است.

۱۰. ممکن است که در بارداری دوقلو زایمان زودتر از موعد باشد
به‌گفتهٔ دکتر الخان بیشتر مادرانی که دوقلو باردار هستند، در هفتهٔ ۳۶ تا ۳۷ زایمان می‌کنند و حتی ممکن است که بعضی زودتر از هفتهٔ ۳۶ نیز زایمان کنند، در حالی که معمولا در بارداری تک‌قلو زایمان در هفتهٔ ۴۰ انجام می‌شود. «به‌طور کلی، اگر دوقلوها پس از هفتهٔ ۳۴ متولد شوند، نگرانی زیادی وجود ندارد، ولی به هر حال این کودکان، هنوز هم کودکانی نارس هستند.» او می‌گوید: «خطر زایمان زودرس در دوقلوها و میزان مشکلات تنفسی نیز در آنها بیشتر است.» دوقلوها در نتیجهٔ تولد زودهنگام در زمان تولد وزن کمی دارند و این کودکان معمولا نسبت‌به کودکانی که با وزن بیشتر از ۵٫۵ پوند (۲٫۵ کیلوگرم) متولد می‌شوند، مشکلات سلامتی بیشتری دارند.
او می‌گوید متأسفانه شواهدی وجود ندارد که نشان بدهد در بارداری دوقلو استراحت در بستر به‌تنهایی از زایمان زودرس جلوگیری می‌کند و اثربخشی استفاده از دارو برای پیشگیری از زایمان زودرس نیز اثبات نشده است. «جلوگیری از زایمان زودرس در بارداری‌های چندقلو کار بسیار دشواری است.»

۱۱. عمل سزارین در بارداری دوقلو رایج‌تر است
دکتر الخان می گوید: «بدون شک احتمال نیاز به عمل سزارین در بارداری دوقلو بیشتر است. احتمال قرار گرفتن کودک در وضع کفل (breech position، وضعیتی که در آن به‌جای سر، پای کودک در کانال زایمان قرار می‌گیرد) نیز در دوقلوها بیشتر از تک‌قلوها است.» معمولا وقتی کودک در وضع کفل قرار می‌گیرد، باید از عمل سزارین استفاده کنیم.