تب روماتیسمی در کودکان، گلودرد چرکی عفونی

تب روماتیسمی نوعی بیماری التهابی است که در پی‌آمد درمان نامناسب گلو درد استرپتوکوکی یا مخملک (تب اسکارلت) بروز می‌یابد. علت گلو درد استرپتوکوکی یا گلو درد چرکی و مخملک عفونتی است که عامل آن باکتری استرپتوکوک است. گلودرد چرکی عفونتی باکتریایی است که پشت گلو و لوزه‌ها را درگیر می‌کند و باعث متورم و تحریک شدن این ناحیه‌ها می‌شود؛ در نتیجه بیمار دچار گلودردی می‌شود که هنگام بلع بیشترین شدت را دارد. لکه‌های سفید یا زرد یا ایجاد پوشش روی گلو و لوزه‌ها و متورم شدن غدد لنفاوی کناره‌های گردن از نشانه‌های گلودرد چرکی است.
تب روماتیسمی بیشترین شیوع را در میان کودکان 5 تا 15 ساله دارد، اگرچه بزرگسالان و کودکان کوچک‌تر نیز از این بیماری در امان نیستند. تب روماتیسمی آسیب‌هایی دائمی را به قلب وارد می‌کند که از آن جمله می‌توان به آسیب دیدن دریچه‌های قلب و نارسایی قلب اشاره کرد. درمان مناسب التهاب، درد و علائم دیگر را کاهش می‌دهد و از عود کردن تب روماتیسمی جلوگیری می‌کند.
زانو، آرنج، مچ پا و مچ دست مفاصلی هستند که احتمال متورم شدن آنها در اثر تب روماتیسمی بیشتر از مفاصل دیگر است. درد غالباً از یک مفصل به مفصل دیگر سرایت می‌کند. البته خطرناک‌ترین عارضه این بیماری آسیبی است که به قلب وارد می‌شود. احتمال این که تب روماتیسمی اسکار بر روی دریچه‌های قلب باقی بگذارد و این اندام حیاتی را وادار به تلاش بیشتر برای پمپاژ خون کند، بالای ۵۰ درصد است. این آسیب قلبی ظرف ماه‌ها یا حتی سال‌ها، به ویژه اگر بیماری عود کند، منجر به بروز عارضه‌ای جدی موسوم به بیماری رماتیسم قلبی می‌شود که در نهایت به نارسایی قلب می‌انجامد.
بنابراین چنانچه نشانه‌ها یا علائم گلودرد چرکی را در فرزندتان مشاهده کردید، حتماً به متخصص اطفال مراجعه کنید تا با درمان مناسب از بروز تب روماتیسمی پیشگیری شود. همچنین در صورت مواجهه با علائم تب روماتیسمی به سرعت فرزندتان را به نزد متخصص اطفال ببرید.
اگر کودک به سرعت آنتی بیوتیک دریافت کند، باکتری استرپتوکوک از بین برود و تمام داروهای تجویز شده توسط متخصص اطفال مصرف شود، احتمال بروز تب روماتیسمی بسیار پایین خواهد بود. اگر یک یا چند حمله گلودرد چرکی یا مخملک درمان نشود یا درمان کامل نشود، احتمال دچار شدن کودک به تب روماتیسمی وجود دارد.

تب روماتیسمی چیست؟
التهاب ناشی از تب روماتیسمی چند هفته تا چند ماه طول می‌کشد. التهاب در بعضی موارد عوارض بلندمدتی را به جا می‌گذارد. یکی از عوارض تب روماتیسمی نوعی آسیب دائمی قلب است که به بیماری رماتیسم قلبی موسوم است. این بیماری ۱۰ تا ۲۰ سال بعد از تب اولیه بروز می‌یابد. روماتیسم قلبی بیشتر دریچه بین دو دهلیز چپ قلب، یعنی دریچه میترال، را درگیر می‌کند، اما احتمال آسیب دیدن دیگر دریچه‌های قلب نیز وجود دارد. این آسیب‌دیدگی مشکلات زیر را به دنبال دارد:
تنگی دریچه قلب: تنگی دریچه قلب جریان خون را کاهش می‌دهد.
برگشت خون از دریچه قلب: نشتی داشتن دریچه قلب اجازه می‌دهد که خون در جهت اشتباه حرکت کند.
آسیب دیدن عضله قلب: التهاب ناشی از تب روماتیسمی عضله قلب را ضعیف می‌کند و توانایی آن را در پمپاژ خون کاهش می‌دهد.
آسیب دیدن دریچه میترال، دیگر بافت‌ها یا دریچه‌های قلب باعث بروز مشکلات قلبی در آینده می‌شود و عوارض زیر را ایجاد می‌کند:
تپش قلب غیرعادی و نامنظم دهلیزهای بالایی قلب ( فیبریلاسیون شریانی)
ناتوانی قلب در پمپاژ خون کافی در بدن (نارسایی قلب)

علل
تب روماتیسمی پس از عفونت گلو با باکتری استرپتوکوک گروه A بروز می‌یابد. این عفونت‌های باکتریایی گلو باعث گلودرد چرکی یا با درصد شیوع کمتر، مخملک می‌شود. عفونت استرپتوکوکی پوست یا دیگر نقاط بدن به ندرت تب رماتیسمی را در پی دارد.
ارتباط بین عفونت استرپتوکوکی و تب روماتیسمی مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد که باکتری سیستم ایمنی را به اشتباه می‌اندازد. باکتری استرپتوکوک حاوی پروتئینی مشابه پروتئین موجود در بعضی بافت‌های بدن است. بنابراین سلول‌های سیستم ایمنی که در حالت عادی به باکتری حمله می‌کرد، بافت‌های خود بدن، به ویژه بافت‌های قلب، مفصل‌ها، پوست و سیستم عصبی مرکزی، را با عامل‌های عفونی اشتباه می‌گیرد. این واکنش سیستم دفاعی به التهاب منجر می‌شود.

عامل‌های خطر
عامل‌های زیر احتمال ابتلا به تب روماتیسمی را افزایش می‌دهد:
سابقه خانوادگی: برخی افراد در بدن خود ژن یا ژن‌هایی دارند که آنان را مستعد ابتلا به تب روماتیسمی می‌کند.
نوع باکتری استرپتوکوک: گونه‌های خاصی از باکتری استرپتوکوک بیش از بقیه سویه‌ها در بروز تب رماتیسمی نقش دارند.
عامل‌های محیطی: یکی از علل جدی‌تر تب روماتیسمی زندگی در جوامع پرجمعیت و غیربهداشتی و در شرایطی است که انتقال بیماری را تسهیل می‌کند یا فرد را در معرض تماس‌های متعدد با باکتری استرپتوکوک قرار می‌دهد.

علائم
علائم تب روماتیسمی متغیر است. علائم ممکن است انگشت‌شمار یا متعدد باشد و در دوره بیماری تغییر کند. تب روماتیسمی معمولاً دو تا چهار هفته پس از عفونت گلودرد استرپتوکوکی شروع می‌شود.
علائم و نشانه‌های تب روماتیسمی که از التهاب قلب، مفاصل، پوست یا سیستم عصبی مرکزی نشأت می‌گیرد، عبارت است از:
تب
درد و التهاب مفاصل که غالباً در مفصل‌های زانو، مچ دست، آرنج و مچ پا حس می‌شود.
دردی که از یک مفصل به مفصل دیگر منتقل می‌شود.
قرمز، داغ یا متورم شدن مفصل
برآمدگی‌ها یا ندول‌های کوچک و بدون درد زیرپوستی
درد قفسه سینه
صدای اضافی در قلب
خستگی مزمن
راش پوستی بدون درد صاف یا اندکی برآمده با لبه‌های ناهموار (اریتما مارژیناتوم)
تشنج‌ها و حرکت‌های غیرقابل کنترل بدن (تشنج سیدنهام یا رقص سنت ویتوس) که عموماً در دست، پا و صورت مشاهده می‌شود.
بروز ناگهانی رفتارهای غیرعادی مانند گریه کردن یا خندیدن نامناسب که با تشنج سیدنهام همراه است.

تشخیص
یک آزمایش مشخص برای تشخیص تب رماتیسمی وجود ندارد و تشخیص برمبنای شرح حال بیمار، نتایج معاینه بالینی و آزمایش‌های خاص انجام می‌شود. همچنین چنانچه کودک به تازگی دچار گلودرد چرکی شده باشد، این موضوع باید به متخصص اطفال اطلاع داده شود. پزشک در معاینه بالینی به موارد زیر توجه می‌کند:
بررسی وجود راش یا ندول پوستی که برآمدگی‌های سختی زیر پوست هستند.
گوش دادن به صدای قلب به منظور تشخیص ناهنجاری‌ها
انجام آزمایش‌های حرکتی به منظور تعیین اختلال سیستم عصبی
معاینه مفاصل به منظور تشخیص التهاب
اگر گلودرد چرکی تشخیص داده شده باشد، پزشک برای اطمینان از وجود باکتری دستور آزمایش خون می‌دهد.
آزمایش خون
آزمایش معمولی که برای تشخیص تب رماتیسمی انجام می‌شود، آزمایش خون است. در این آزمایش وجود پادتن‌های باکتری استرپتوکوک در خون بررسی می‌شود، چون ممکن است خود باکتری دیگر در خون یا بافت‌های گلو مشخص نشود. همچنین پزشک از طریق اندازه‌گیری پروتئین واکنشگر سی و سرعت رسوب گلبول‌های قرمز وجود التهاب را در خون کودک بررسی می‌کند.
نوار قلب (EKG یا ECG)
در نوار قلب سیگنال‌های الکتریکی عبور کننده از قلب کودک ثبت می‌شود. پزشک وجود الگوهای نشان دهنده التهاب قلب یا عملکرد ضعیف قلب را در بین این سیگنال‌ها بررسی می‌کند.
اکوی قلب
با استفاده از امواج صوتی تصاویری زنده از قلب به دست می‌آید. اکوی قلب در تشخیص ناهنجاری‌های قلب به پزشک کمک می‌کند.

درمان
درمان تب رماتیسمی با هدف از بین بردن باکتری‌های باقیمانده استرپتوکوک گروه A در بدن، تسکین علائم، کنترل التهاب و پیشگیری از عود بیماری انجام می‌شود. برای درمان تب روماتیسمی از روش‌های زیر بهره گرفته می‌شود.
آنتی بیوتیک
متخصص اطفال پنی‌سیلین یا آنتی بیوتیک دیگری را برای از بین بردن باکتری‌های استرپتوکوک باقیمانده تجویز می‌کند. پس از تکمیل دوره درمان با آنتی بیوتیک، یک دوره دیگر آنتی‌بیوتیک برای پیشگیری از عود تب روماتیسمی تجویز می‌شود. درمان پیشگیری تا سن ۲۱ سالگی یا تا زمان تکمیل حداقل ۵ دوره درمان، هر کدام که طولانی‌تر باشد، ادامه می‌یابد. به بیمارانی که در دوران تب رماتیسمی دچار التهاب قلب نیز شده باشند، توصیه می‌شود که درمان پیشگیری با آنتی بیوتیک را به مدت ۱۰ سال یا بیشتر ادامه دهند.
داروهای ضدالتهاب
متخصص اطفال مسکن‌هایی مانند آسپرین را برای کاهش التهاب، تب و درد تجویز می‌کند. اگر علائم شدید باشد یا کودک به داروهای ضدالتهاب واکنش نشان ندهد، پزشک کورتیکواستروئید تجویز می‌کند.
داروهای ضدتشنج
اگر حرکت‌های غیرارادی بیمار شدید باشد، متخصص داروی ضدتشنج تجویز می‌کند.
استراحت مطلق
متخصص اطفال استراحت مطلق و محدود کردن فعالیت‌ها را تا زمان برطرف شدن علائم اصلی مانند درد و التهاب توصیه می‌کند. مدت استراحت مطلق چند هفته، یا اگر تب منجر به مشکلات قلبی شده باشد، چند ماه است.